OI ΚΡΥΦΕΣ ΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙΚΩΝ ΕΟΡΤΩΝ

Υποθέτω ότι ένας τέτοιος τίτλος άρθρου στο Θεόδοτο, θα δημιουργήσει έκπληξη και απορία στους αναγνώστες. Σκοπός μας είναι να δείξουμε ότι πέραν των συνηθισμένων κοινωνιολογικών και ιστορικών ερμηνειών των λαϊκών εορτών, υπάρχει μία άλλη μορφή ερμηνείας,  πιο βαθειά και αποκαλυπτική, η οποία μας προσφέρει χρήσιμα στοιχεία για την κατανόηση των κοινωνικών φαινομένων. 

Κείμενο του René Guènon 

Μετάφραση-επιμέλεια: Ιωάννης  Αυξεντίου

Σατουρνάλια

Σχετικά με μία ''θεωρία της εορτής'' διατυπωμένη από έναν κοινωνιολόγο, είχαμε επισημάνει ότι αυτή η θεωρία είχε, μεταξύ των άλλων ελαττωμάτων, εκείνο να θέλει να μειώσει όλες τις εορτές σε έναν μόνον τύπο, αποτελούμενο από εκείνες που μπορεί να αποκαλεστούν ''καρναβαλικές εορτές'', έκφραση που μας φαίνεται αρκετά σαφής για να είναι εύκολα κατανοητή από όλους, επειδή το καρναβάλι πράγματι αντιπροσωπεύει αυτό που απέμεινε από αυτές (τις εορτές) στη Δύση.

Έλεγα λοιπόν ότι τίθενται, όσον αφορά αυτό το είδος των εορτών, ζητήματα που αξίζουν μία πιο βαθειά εξέταση. Πράγματι, η εντύπωση που δημουργείται είναι πάντα, πριν απ’ όλα, μία εντύπωση ''αταξίας'' με την πιο πλήρη έννοια της λέξης. Πως λοιπόν διαπιστώνεται η ύπαρξή τους, όχι μόνον σε μία εποχή σαν την δική μας, στην οποία θα μπορούσαν, εάν δεν είχαν μία προέλευση τόσο παλαιά, να θεωρηθούν απλά ως μία από τις πολυάριθμες εκδηλώσεις της ''γενικής ανισορροπίας'', αλλά επίσης, και μάλιστα με μία ανάπτυξη ακόμη μεγαλύτερη , σε παραδοσιακούς πολιτισμούς με τους οποίους εκ πρώτης όψεως αυτές φαίνονται ασύμβατες;

Δεν είναι ανώφελο να παραθέσουμε εδώ μερικά συγκεκριμένα παραδείγματα, και θα αναφέρουμε κατ’ αρχάς ορισμένες εορτές με έναν πραγματικά  παράξενο χαρακτήρα που τελούνταν στον Μεσαίωνα: η ''εορτή του γαϊδάρου'' και η ''εορτή των τρελλών'', στις οποίες ο χαμηλός κλήρος αφηνόταν σε άσεμνες πράξεις, διακωμωδώντας ταυτόχρονα την εκκλησιαστική ιεραρχία και την ίδια τη Λειτουργία. [αυτοί οι ''τρελοί'' φορούσαν εξάλλου ένα κάλυμμα της κεφαλής με μακριά αυτιά, το οποίο θύμιζε το κεφάλι ενός γαϊδάρου, και αυτή η λεπτομέρεια δεν έχει λιγότερη σημασία από την άποψη την οποία θέτουμε].

Πως είναι δυνατόν να εξηγηθεί ότι  παρόμοια πράγματα, των οποίων ο πιο προφανής χαρακτήρας είναι αδιαμφισβήτητα εκείνος της διακωμώδωσης ή ακόμη και της ιεροσυλίας, μπόρεσαν σε μία εποχή όπως εκείνη, όχι μόνον να είναι ανεκτά, αλλά ακόμη να γίνονται δεκτά σχεδόν επίσημα; 

Η "εορτή των τρελλών"

Θα αναφέρουμε και τα ''Σατουρνάλια'' των αρχαίων ρωμαίων, από τα οποία το σύγχρονο καρναβάλι φαίνεται να προέρχεται, αν και δεν είναι πια παρά μία αχνή ανάμνηση: κατά την διάρκεια αυτών των εoρτών, οι σκλάβοι διέταζαν τους κυρίους τους και αυτοί τους υπηρετούσαν [συναντώνται επίσης, σε διάφορες χώρες, περιπτώσεις εορτών του ίδιου τύπου, στις οποίες έφθαναν μέχρι να δώσουν προσωρινά σε έναν σκλάβο ή έναν εγκληματία τα βασιλικά εμβλήματα , με όλη την εξουσία που αυτά επιφέρουν, όμως όταν τέλειωνε η εορτή τους καταδίκαζαν σε θάνατο] δημιουργείτο λοιπόν μία εικόνα ενός αληθινά "αντεστραμμένου κόσμου", στον οποίο όλα γίνονταν αντίθετα από την κανονική τάξη. Επρόκειτο  δηλαδή για μία ανατροπή των ιεραρχικών σχέσεων, που γενικά, αποτελεί ένα από τα πιο προφανή χαρακτηριστικά  του  σατανισμού. 

Φαίνεται από αυτά τα παραδείγματα ότι υπάρχει πάντα, στις εορτές αυτού του είδους, ένα  καταχθόνιο στοιχείο, και είναι αξιοσημείωτο ότι ακριβώς αυτό το στοιχείο αρέσει στoν όχλο και ερεθίζει την ευθυμία του: είναι πράγματι κάτι πολύ κατάλληλο, μάλιστα πιο κατάλληλο από κάθε άλλο πράγμα, για να ικανοποιήσει τις τάσεις του εκπεσμένου ανθρώπου, εφόσον αυτές οι τάσεις τον σπρώχνουν να αναπτύξει ιδιαίτερα τις λιγότερο  εξυψωμένες δυνατότητες της ύπαρξης του. Τώρα, ακριβώς σε αυτό βρίσκεται ο πραγματικός λόγος αυτών των εορτών: πρόκειται, εν ολίγοις, για τη ''διοχέτευση'', κατά κάποιο τρόπο, αυτών των τάσεων ώστε να καταστούν όσο γίνεται πιο αβλαβείς, προσφέροντάς τους την ευκαιρία να εκδηλωθούν, αλλά μόνον για σύντομα χρονικά διαστήματα και σε καθορισμένες συνθήκες, δίνοντας έτσι σε αυτή την εκδήλωση περιορισμένα όρια που δεν επιτρέπεται να ξεπεραστούν.  

Εάν πράγματι αυτές οι τάσεις δεν θα μπορούσαν να λάβουν μία ελάχιστη ικανοποίηση, δεδομένης της παρούσας κατάστασης της ανθρωπότητας, θα υπήρχε ο κίνδυνος να εκραγούν. [Στο τέλος του Μεσαίωνα, όταν οι αλλόκοτες εορτές για τις οποίες μιλήσαμε, σταμάτησαν να διεξάγονται, παράχθηκε μία ανάπτυξη της μαγείας χωρίς καμία αναλογία με εκείνο που συνέβαινε στους προηγούμενους αιώνες.]

Εκτός από αυτή την γενική εξήγηση, που είναι πλήρως προφανής εάν θελήσουμε να συλλογιστούμε σωστά, υπάρχουν μερικές χρήσιμες παρατηρήσεις όσον αφορά πιο ιδιαίτερα τα "μασκαρέματα", που διαδραματίζουν μία σημαντική λειτουργία στο καρναβάλι και σε άλλες παρόμοιες εορτές: οι μάσκες του καρναβαλιού είναι γενικά απαίσιες και θυμίζουν τις περισσότερε φορές δαιμονικές μορφές ή  μορφές  ζώων , έτσι ώστε να συμβαίνει, κατά κάποιο τρόπο, ένας είδος απεικονιστικής ''υλοποίησης'' εκείνων των κατωτέρων τάσεων, στις οπoίες γίνεται επιτρεπτό να εξωτερικευθούν.

Εξάλλου, καθένας θα διαλέξει φυσικά μεταξύ αυτών των μασκών, σχεδόν ασυνείδητα, εκείνη που καλύτερα του ταιριάζει, δηλαδή, εκείνη που αντιπροσωπεύει ότι είναι πιο ταιριαστό με τις τάσεις του, οπότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μάσκα, που υποτίθεται ότι κρύβει το πραγματικό πρόσωπο του ατόμου, αντίθετα εμφανίζει σε όλους εκείνο που αυτός πραγματικά φέρνει μέσα του, αλλά συνήθως το αποκρύπτει.

Για να τελειώσουμε αυτές τις σύντομες αναφορές, θα προσθέσουμε ότι, εάν οι εορτές αυτού του είδους χάνουν όλο και περισσότερο σημασία και τώρα πλέον φαίνεται ότι μόλις που προκαλούν το ενδιαφέρον των μαζών, το γεγονός είναι ότι, σε μία εποχή σαν την δική μας, έχασαν πραγματικά τον λόγο της ύπαρξης τους [αυτό σημαίνει ότι αυτές δεν είναι πια παρά «προλήψεις» με την ετυμολογική έννοια της λέξεως]: πράγματι, πως θα μπορούσε να υπάρχει ακόμα το πρόβλημα της οριοθέτησης της ''αταξίας'' και του κλεισίματός της εντός ορίων αυστηρά καθορισμένων, όταν αυτή είναι διαδεδομένη παντού και εκδηλώνεται διαρκώς σε όλα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας; Έτσι, η σταδιακή εξαφάνιση αυτών των εορτών, εάν περιοριστούμε στην εξωτερική  εκδήλωσή τους  και σε μία οπτική καθαρά αισθητική, θα μπορούσε να μας χαροποιεί εξαιτίας  της αντιαισθητικής, κακόγουστης  όψης  που αναπόφευκτα λαμβάνουν , αντίθετα όμως, αυτή η εξαφάνιση αποτελεί, εάν πάμε στο βάθος των πραγμάτων, ένα ανησυχητικό σύμπτωμα, επειδή μαρτυρεί ότι η αταξία εισέβαλε σε όλη την πορεία της ανθρώπινης  ύπαρξης και γενικεύτηκε σε τέτοιο βαθμό, ώστε εμείς να ζούμε στην πραγματικότητα, θα μπορούσε να ειπωθεί, σε ένα δυσοίωνο "διαρκές καρναβάλι". 

Σχόλια:

Πέραν της εξαιρετικής και διεισδυτικής ανάλυσης αυτού του παλαιότατου κοινωνικού φαινομένου, θέλουμε να υπογραμμίσουμε την πραγματικότητα των τελευταίων φράσεων του άρθρου: Εάν φέρουμε στο νου μας τις εικόνες των ''gay prides'', των πολιτικών εκδηλώσεων, των τηλεοπτικών καναλιών, των σχολικών καταλήψεων,  των βαρύγδουπων ''θεσμικών δηλώσεων'', του πολιτισμικού χάους, της καθημερινής  κοινωνικής  υποκρισίας, των θρησκευτικών αιρέσεων και ψευδο-θρησκειών, της  ηδονιστικής  και  ελευθεριάζουσας κουλτούρας, των ''τηλεκατευθυνόμενων''  τρομοκρατών  του ISIS, τότε πράγματι  ζούμε σε  ένα  διαρκές  μακάβριο  καρναβάλι...

 

Θεόδοτος