ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ ΚΑΙ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ (24) – Marie-Louise von Franz

Συνέχεια από Τρίτη, 15 Μαρτίου 2011

Κεφάλαιο 5ο (2o μέρος)

Ο θάνατος σαν ο “κακός” ή ο ευνοϊκός “άλλος”

Ο προσωποποιημένος θάνατος, ή εκείνος ο «άλλος» που έρχεται να πάρει μακριά τους ζωντανούς, εμφανίζεται επίσης μερικές φορές στα όνειρα σαν μία καθαρά θετική μορφή (19). Έτσι, ένας δικός μου πελάτης που ήταν περίπου πενήντα πέντε χρόνων, είδε το ακόλουθο αρχικό όνειρο:

Περπατούσε μέσα σε ένα λειβάδι, η ατμόσφαιρα ήταν σκυθρωπή, ο ουρανός ήταν συννεφιασμένος. Ξαφνικά άνοιξε μια σχισμή ανάμεσα στα σύννεφα, και μέσα σε μία ακτίνα του ήλιου, η μορφή ενός όμορφου γυμνού νέου τον κοιτούσε από ψηλά. Ένοιωσε ένα απερίγραπτο αίσθημα αγάπης και ευτυχίας.

Αυτό το όνειρο με φόβισε, επειδή σκέφτηκα αμέσως τον Ερμή, τον οδηγό των ψυχών, που έρχεται για να πάρει και να οδηγήσει τους νεκρούς στο Υπερπέραν. Όπως γρήγορα έγινε φανερό, η υγεία αυτού του ανθρώπου είχε καταστραφεί κατά τη διάρκεια του πολέμου, και η ψυχανάλυση στάθηκε μια επείγουσα προετοιμασία για τον πρόωρο θάνατό του. Ο Ερμής είναι ο ερμηνευτής και ο κύριος των ονείρων, ο μεσολαβητής σε κάθε επαφή με τα περιεχόμενα του ασυνειδήτου (20)˙ αλλά σε Ετρουσκικές επιγραφές ονομάζεται επίσης “turmaitas”, «ο Ερμής του “Άδη”».

Καθώς βρισκόταν αυτός ο άνθρωπος ετοιμοθάνατος στο νοσοκομείο, μουρμούριζε συνεχώς μόνος του (όπως μου είπε ένα αργότερα ένας φίλος του): «Τί θέλει αυτή η ωραία Ινδή από εμένα;» Εδώ η εικόνα του οδηγού είχε προφανώς γίνει η anima (21), όπως στο όνειρο που έχουμε αναφέρει πιο πριν. Για έναν Ευρωπαίο “Ινδικό” σημαίνει εξωτικό, μυστηριώδες, δύσκολο να το κατανοήσει κανείς. Μία ακόμη άγνωστη πλευρά της ίδιας του της ψυχής έρχεται στον ετοιμοθάνατο για να τον οδηγήσει στον άλλο κόσμο. Το αν αυτή η μορφή είναι αρσενική ή θηλυκή, anima (για μια γυναίκα animus) ή το Ταυτό, δεν φαίνεται καθ’ εαυτό να έχει σημασία. Σε όλες τις περιπτώσεις έχει κάποια σχέση με μία προσωποποίηση του ακόμη άγνωστου ασυνείδητου. Γι’ αυτό το λόγο, στις μυθολογίες σε όλο τον κόσμο, ο θάνατος εμφανίζεται σαν αρσενικός ή θηλυκός. Όπως αναφέραμε πιο πριν, οι αρχαίοι Πέρσες πίστευαν ότι στο Υπερπέραν ο νεκρός θα πρέπει πρώτα να διασχίσει την γέφυρα Chinvat. Για κάποιον που είναι κακός η γέφυρα είναι λεπτή σαν μία τρίχα, και, επομένως, αυτός πέφτει κάτω στον κόσμο των δαιμόνων. Ένα νεαρό αγόρι, όμως, ή πιο συχνά ένα δεκαπεντάχρονο κορίτσι, έρχεται για να συναντήσει κάποιον που είναι ευσεβής, και τον βοηθάει να περάσει την γέφυρα. O Henri Cobrin ερμήνευσε αναλυτικά την έννοια αυτής της εικόνας (22). Ταυτίζεται με το περσικό xvarnab – μία λέξη που σημαίνει κάτι σαν “προσωπική ακτινοβολία” ή “μοίρα”. Το xvarnab είναι επίσης το «οπτικό όργανο της ψυχής», το φως που κάνει δυνατή την όραση και που το ίδιο είναι ορατό, το όραμα του ουράνιου κόσμου που έχει σωθεί σαν θρησκεία και σαν πίστη, και μαζί με αυτό η ουσιαστική ατομικότητα, το υπερβατικό γήινο “εγώ”.
Αυτή η μορφή είναι επίσης η “εικόνα” που ήταν σχηματισμένη πριν από τον άνθρωπο που πέθανε, πριν από την γέννησή του, και η “εικόνα” που αργότερα στην ζωή του τελικά αυτός θα επιθυμήσει. Αυτή είναι η διάρκεια της ζωής του (ο αιών του) και η αιωνιότητα του κάθε ανθρώπου. Εάν αυτός έχει προδώσει αυτή την “εικόνα”, πέφτει από την γέφυρα Chinvat στην άβυσσο των δαιμόνων (23).

Παρόμοιες ιδέες μπορούμε επίσης να βρούμε στον Μανιχαϊσμό. Ο Μάνης ο ίδιος δέχθηκε τις αποκαλύψεις του μέσω ενός αγγέλου του al taum (διδύμου), δηλαδή ο doppelgänger (σωσίας) του, ο οποίος ήταν ο μεσολαβητής, ο παράκλητος (24). Σύμφωνα με την διδασκαλία του, η ψυχή κάθε νεκρού ρίχνει ένα βλέμμα στην εικόνα του «κυρίου» του. Μόλις η ψυχή αφήσει το σώμα, βλέπει τον σωτήρα και λυτρωτή της. Ανεβαίνει, μαζί με την εικόνα του κυρίου της και τους τρεις αγγέλους που βρίσκονται μαζί του, και προχωρεί προς τους Κριτές της Αλήθειας και παίρνει το βραβείο της νίκης (25). Ο “μεσολαβητής” είναι μια φωτεινή μορφή, μία εξωτερική εικόνα του κοσμικού πνεύματος. Η ψυχή τότε μπαίνει στον «νυφικό θάλαμο» του Φωτός (26).

Αυτόν τον σύντροφο, τον doppelgänger (σωσία) ή εικόνα του Ταυτού, μπορεί να τον γνωρίσει κανείς σε στιγμές μυστικής έκστασης, και όταν είναι ακόμη ζωντανός. Ο μουσουλμάνος μυστικός Ibn Arabi, για παράδειγμα, τον είδε σε ένα όραμα σαν ένα όμορφο νέο, «τον Σιωπηλό Ομιλητή, αυτόν που δεν είναι ούτε ζωντανός ούτε νεκρός, τον σύνθετο και απλό, αυτόν που περικλείεται και που περικλείει»(27). Είδε τον νέο καθώς αυτός μεταμορφωνόταν στο Kaaba (Κάαμπα), και τον κατανόησε περίπου σαν την ψυχή της ιερής πέτρας. Ενώ ο συμβατικός πιστός βλέπει στο Kaaba μόνο «ένα στερεό πέτρωμα χωρίς καθόλου ζωή», ο Ibn Arabi (Ιμπν αλ Αραμπί) είδε την πραγματική του ουσία «με τα μάτια της καρδιάς». Ο νέος που είδε μιλούσε μόνο με σύμβολα (28). Είπε στον οραματιστή:

«Πρόσεξε καλά τις αρθρώσεις της μορφής μου, την διάταξη της δομής μου. Αυτό που με ρωτάς θα το βρεις μέσα μου, επειδή δεν είμαι κάποιος που μιλάει με λέξεις ή στον οποίο μιλάνε με λέξεις. Η γνώση μου εκτείνεται μόνο στον εαυτό μου, και η ουσία μου (το πρόσωπό μου) δεν είναι άλλη από τα Ονόματά μου. Είμαι η Γνώση, ο Γνωστός και ο Γνώστης. Είμαι η Σοφία, το έργο της σοφίας και ο Σοφός (29). Είμαι ο Κήπος των ώριμων καρπών, είμαι ο καρπός της ολότητας. Σήκωσε τώρα τα πέπλα μου και διάβασε ότι αποκαλύπτεται στις γραμμές, που είναι σκαλισμένες πάνω στην ύπαρξή μου»(30).

Σε πιο λαϊκή μορφή, βρίσκουμε την ίδια αρχετυπική εικόνα του Ταυτού στις εμπειρίες (που ανέφεραν οι Moody, Hampe και Sabom) ανθρώπων που ήταν για λίγο κλινικά “νεκροί”, και έπειτα επανήλθαν στην ζωή με καρδιακό μασάζ. Οι περιγραφές πολλών τέτοιων ασθενών τονίζουν ότι συνάντησαν ένα φως ή ένα «φωτεινό ον». Μία γυναίκα, ασθενής του Moody, διατύπωσε αυτή την συνάντηση ως εξής:

«Πετούσα δεξιά… προς τα επάνω, μέσα σε αυτό το καθαρό κρυστάλλινο φως, ένα εκτυφλωτικό λευκό φως. Ήταν τόσο όμορφο και τόσο λαμπρό, τόσο ακτινοβόλο… Δεν ήταν κάποιου είδους φως που μπορείς να περιγράψεις επάνω στην γη. Δεν είδα στην πραγματικότητα κανένα πρόσωπο μέσα σε αυτό το φως, και όμως είχε μία ιδιαίτερη ταυτότητα, οπωσδήποτε την είχε. Ήταν ένα φως τέλειας κατανόησης και τέλειας αγάπης»(31).

Ένας άλλος ασθενής ανέφερε: «Γύρισα και προσπάθησα να πάρω μία πιο άνετη στάση, αλλά ακριβώς εκείνη την στιγμή εμφανίστηκε ένα φως στην γωνία του δωματίου, ακριβώς κάτω από το ταβάνι. Ήταν ακριβώς μία μπάλλα από φως, σχεδόν σαν μία σφαίρα, που δεν ήταν πολύ μεγάλη, θα έλεγα ότι είχε διάμετρο όχι περισσότερο από δώδεκα έως δεκαπέντε ίντσες, και καθώς εμφανίσθηκε αυτό το φως, με κατέλαβε ένα συναίσθημα. Δεν μπορώ να πω ότι ήταν ένα συναίσθημα φόβου, γιατί δεν ήταν. Ήταν ένα συναίσθημα τέλειας ειρήνης και υπέρτατης χαλάρωσης. Είδα ένα χέρι να απλώνεται προς εμένα από το φως, και το φως είπε: “ Έλα μαζί μου. Θέλω να σου δείξω κάτι”. Έτσι, χωρίς κανένα απολύτως δισταγμό, άπλωσα το χέρι που είδα. Καθώς το έκανα αυτό είχα το συναίσθημα ότι τραβιέμαι επάνω και αφήνω το σώμα μου, και κοίταξα πίσω και το είδα να είναι ξαπλωμένο εκεί στο κρεβάτι, ενώ εγώ ανέβαινα προς το ταβάνι του δωματίου.
Τώρα την ίδια στιγμή που άφησα το σώμα μου, πήρα την ίδια μορφή που είχε το φως… Δεν ήταν σώμα, μόνο μια τούφα καπνού ή ατμού. Αλλά η μορφή που πήρα είχε χρώματα. Υπήρχαν το πορτοκαλί, το κίτρινο, και ένα χρώμα που δεν μπορούσα να το καθορίσω – το πήρα σαν βιολετί, μια απόχρωση του μπλε.
Αυτή η πνευματική μορφή δεν είχε σχήμα σαν ένα σώμα. Ήταν σχεδόν κυκλική, αλλά είχε κάτι που θα μπορούσα να το ονομάσω χέρι»(32).

Το πιο σπουδαίο στοιχείο σε αυτή την περιγραφή είναι ότι το πρόσωπο που αφηγείται αφομοιώνεται από αυτή τη μορφή φωτός, και θα επιστρέψω αργότερα σε αυτή τη λεπτομέρεια. Για την ώρα, πάντως, θα ήθελα να εξετάσω την μορφή του φωτεινού όντος. Μερικοί από τους ασθενείς του Moody το ονομάζουν Χριστό ή άγγελο. Στην γλώσσα της ψυχολογίας του Jung είναι μία ορατή μορφή του Ταυτού. Το τελευταίο εμφανίζεται σαν μία πηγή διάκρισης, κάτι που, μέσα από την ενισχυμένη έντασή του, σβήνει την κανονική συνείδηση του σώματος.

Οι εμπειρίες με το φως που αναφέρθηκαν προηγουμένως συχνά συνοδεύονται από μία ψυχική έλλαμψη, ένα είδος καθοδήγησης για τον άνθρωπο που πεθαίνει. Έτσι, μία ασθενής που η περίπτωσή της αναφέρεται από τον Hampe, περιγράφει:

«Βρέθηκα πάλι στο σκοτάδι, στο εσωτερικό ενός σπειροειδούς τούνελ. Στο τέρμα του τούνελ, που ήταν πολύ στενό, είδα ένα λαμπερό φως. Έπειτα κάποιος άρχισε να μου μιλάει. Κάποιος βρισκόταν εκεί στο σκοτάδι. Άρχισε εξηγώντας μου το νόημα της ζωής μου. Σε κάθε ερώτηση που θα μπορούσε κάποιος πιθανώς να κάνει, δινόταν για εμένα μία απάντηση». Έπειτα η φωνή την διέταξε να επιστρέψει στην ζωή, επειδή η ώρα της δεν είχε έρθει (33).

Ένας ασθενής που πέθανε γύρω στα εξήντα του χρόνια από ασθένεια των πνευμόνων είπε στον γιό του το παρακάτω όνειρο, που το είδε στο νοσοκομείο, και που ήταν το τελευταίο του όνειρο:

«Έφευγε από το νοσοκομείο και περπατούσε προς μία παλιά πύλη, που στον Μεσαίωνα ήταν η έξοδος από την πόλη. Εκεί συνάντησε τον Jung, που ήταν νεκρός, και είχε γίνει ο βασιλιάς στην χώρα των νεκρών. Ο Jung του είπε: “Τώρα πρέπει να αποφασίσεις εάν θέλεις να συνεχίσεις να ζεις και να συνεχίσεις την εργασία σου (ήταν ζωγράφος) ή εάν θέλεις να αφήσεις το σώμα σου”. Έπειτα ο ονειρευόμενος είδε ότι το κρεββάτι του στο νοσοκομείο ήταν επίσης το καβαλέτο του».

Σαράντα οκτώ ώρες έπειτα από αυτό το όνειρο ο άνθρωπος αυτός πέθανε ήρεμα. Το όνειρο μου φαίνεται πως μας λέει ότι είναι σημαντικό να συναντήσουμε τον θάνατο συνειδητά, ότι κανείς πρέπει να πάρει την απόφασή του σχετικά με αυτόν, ας πούμε. Το ότι το κρεββάτι του νοσοκομείου ταυτίζεται με το καβαλέτο θα μπορούσε να δείχνει ότι τώρα ο ονειρευόμενος πρέπει να συγκεντρώσει τις δημιουργικές του προσπάθειες επάνω στον θάνατο, ακριβώς όπως τις είχε συγκεντρώσει προηγουμένως στην ζωγραφική του. Ο οδηγός του εδώ είναι ο Jung, για τον οποίο ο ονειρευόμενος είχε μεγάλο σεβασμό, και στον οποίο πρόβαλε την εικόνα του Ταυτού.

Αυτός ο «άλλος» (αρσενικός ή θηλυκός) που έρχεται για τον ετοιμοθάνατο, παριστάνεται πολύ συχνά από ένα νεκρό συγγενή (συχνά την μητέρα), ή τον (την) σύζυγο ή από ένα γνωστό που πέθανε πρόσφατα. Υπάρχουν τόσα πολλά παραδείγματα αυτού του φαινομένου, ώστε οι πνευματιστές έχουν οδηγηθεί στο να πιστέψουν ότι οι νεκροί έρχονται για να πάρουν τους ετοιμοθάνατους, και ότι τους βοηθούν στην προσαρμογή τους στην μεταθανάτια κατάσταση. Επομένως θα περιορισθώ εδώ στο να αναφέρω πολύ λίγα μόνο παραδείγματα, που μου φαίνονται ιδιαίτερα αυθεντικά.

Έτσι μία γυναίκα ονειρεύθηκε ότι η νεκρή αδελφή της, που είχε πεθάνει νέα, χαμογελούσε ακτινοβολώντας, και κρατούσε στα χέρια της ένα ολόλευκο πένθιμο στεφάνι. Την επόμενη ημέρα έμαθε τον θάνατο σε ατύχημα του δεκάχρονου αναδεξιμιού (βαφτισιμιού) της αδελφής της (34). Μια άλλη γυναίκα ανέφερε ένα όνειρο στο οποίο εμφανίστηκε η αδελφή της, που είχε πεθάνει προ πολλού, ντυμένη στα λευκά, και της είπε: «Ήρθα για την μητέρα». Ακριβώς δύο μήνες αργότερα η μητέρα πέθανε (35).

Τα οράματα δεν διαφέρουν από αυτά τα όνειρα. Και σ’ αυτά επίσης νεκροί συγγενείς, σύζυγοι ή φίλοι έρχονται συχνά για να πάρουν τον άνθρωπο που πρόκειται να πεθάνει. Ο Emil Mattiesen έχει συγκεντρώσει ένα μεγάλο αριθμό από παραδείγματα, που περιέχουν το στοιχείο της “μεταφοράς” από συγγενείς και φίλους. Επομένως δεν θα αναφέρω περισσότερα παραδείγματα εδώ.

Τέλος 5ου κεφαλαίου

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος

Σημειώσεις
19. Αυτή η εμπειρία του ελκυστικού “άλλου” περιγράφεται από τον Thomas Mann στο έργο “Θάνατος στην Βενετία”. Εκεί, φυσικά ο “άλλος” δεν εμφανίζεται σαν μια εσωτερική μορφή, αλλά προβάλλεται σε ένα εξωτερικό πρόσωπο.
20. K.Kerenyi: «Ερμής ο ψυχοπομπός» , σ. 94.
21. Σύγκρινε την εντυπωσιακή παρουσίαση της μεταφοράς του πρίγκηπα από μία όμορφη άγνωστη γυναίκα, στην νουβέλα του Giuseppe di Lampedusa «The Leopard».
22. Πνευματικό σώμα και ουράνια γη, σ. 42 κ.ε.
23. Αυτόθι, σ. 42.
24. Geo Widengren: Ο Μάνης και ο Μανιχαϊσμός, σ. 33.
25. «Κοπτικά κεφάλαια», σημείωση στο έργο του Widengren, ο.π., σ. 66.
26. Αυτόθι, σ. 106.
27. Henri Corbin: «Η δημιουργική φαντασία στον σουφισμό του Ibn Arabi», σ. 279.
28. W. Neumann: «Ο άνθρωπος και ο σωσίας του», σ. 157.
29. Corbin, ο.π., σ.σ. 384 κ.ε.
30. Αυτόθι, σ.σ. 388 κ.ε.
31. «Η ζωή μετά την ζωή», σ.σ. 62 κ.ε.
32. Αυτόθι, σ. 102.
33. Hampe: «Ο θάνατος λοιπόν είναι κάτι εντελώς διαφορετικό», σ. 89. Από την περιγραφή του ασθενούς όπως την αναφέρει ο Dr. Werner Duvernoy από την Uppsala.
34. A. Jaffé “Οράματα και πρόγνωση”, σ. 20.
35. Αυτόθι, σ.σ. 45 κ.ε. Σύγκρινε επίσης τις σ.σ. 105 κ.ε.