Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (26)

ΣΥΝΈΧΕΙΑ ΑΠΌ : Τετάρτη, 16 Μαρτίου 2011
Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός - Genius Ewiger Jüngling und kreativer Genius
Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)
3. Ο αποχαιρετισμός 5

Το ίδιο ισχύει και για το έργο του καλλιτέχνη, που μέσω της έμπνευσης από το ασυνείδητο δημιούργησε κάτι εξαιρετικά όμορφο, και θέλει να συνεχίσει να δημιουργεί με το ίδιο στιλ. Το έργο ήταν μια επιτυχία, γίνεται αντικείμενο θαυμασμού, και ο καλλιτέχνης αισθάνεται πως πέτυχε κάτι και πως δημιοούργησε κάτι πολύτιμο. Θέλει να το επαναλάβει, να το ζωγραφίσει ή να το γράψει με τον ίδιο τρόπο, αλλά έχει φύγει! Η δεύτερη, τρίτη, τέταρτη παραλλαγή είναι ένα τίποτα-η θεϊκή ουσία έχει εξαφανιστεί, το πνεύμα έφυγε από το μπουκάλι, και αυτός δεν μπορεί να το ξαναβάλει μέσα. Συχνά συμβαίνει , νέοι άνθρωποι να δημιουργούν κάτι που γίνεται μεγάλο “χιτ”, και κατόπιν μένουν για πολύ καιρό άγονοι, γιατί δεν μπορούν να επιστρέψουν στην πηγή. Μια εγωτική επιθυμία έχει εισχωρήσει μυστικά. Αυτή είναι η πτώση των “παιδιών θαυμάτων”, των εξαιρτικά χαρισματικών παιδιών, που στο μένουν σε καποια στιγμή στείρα, γιατί δεν μπορούν να βγουν από αυτή την δυσκολία. Η μοναδική λύση είναι αποστρέψουν την προσοχή τους, και ούτε για μια στιγμή να μην κοιτάξουν πίσω. Ο Saint-Exupery όμως κοιτάζει πίσω, - “γράψτε μου αμέσως, αν είναι πάλι εκεί...”-σαν να έλπιζε συνεχώς να ξαναέχει αυτή την εμπειρία. Αυτό είναι μοιραίο.

Το φίδι δαγκώνει τον μικρό πρίγκηπα στην φτέρνα, ένα σημείο όπου κανονικά θα δάγκωνε ένα φίδι. Αλλά η φτέρνα είναι και ένα μυθολογικό μοτίβο. Γνωρίζεται την αχίλλειο πτέρνα, το μοναδικό τρωτό σημείο του Αχιλλέα. Πολλές άλλες θεότητες που λυτρώνουν, δέχτηκαν πληγές στα πόδια τους. Ένα παράδειγμα είναι ο Φιλοκτήτης, περί του οποίου γράφει ο Karl Kerenyi στο δοκίμιο του “Ήρως Ιατρός”39. Εκεί μάζεψε όλο το υλικό από την ελληνική γραμματεία περί θεραπευτών θεών και δαιμόνων: Ασκληπιός, Χείρων κτλ, που όλοι τους είχαν πληγωθεί, και γι' αυτό μπορούσαν να θεραπεύουν. Πρέπει κανείς να πληγωθεί για να γίνει θεραπευτής. Αυτό είναι μια εικόνα ενός παγκόσμιου μυθολογικού μοτίβου, που περιγράφεται στο βιβλίο του Mircea Eliade περί μύησης των θεραπευτών και σαμάνων40. Κανείς δεν μπορεί να γίνει κάτι από τα δυο χωρίς προηγουμένως να έχει πληγωθεί: είτε ο μυητής θα κάνει μια τομή και θα τοποθετήσει μαγικούς λίθους μέσα στο σώμα του, είτε θα ριφθεί ένα ακόντιο στον λαιμό του, ή κάτι παρόμοιο. Τα βιώματα είναι συνήθως εκστατικά-άστρα ή πνευματόμορφοι δαίμονες τους χτυπούν ή τους κόβουν. Σε κάθε περίπτωση όμως πρέπει να τρυπηθούν ή να κοπούν πριν γίνουν θεραπευτές, γιατί μόνο έτσι αποκτούν την ικανότητα να θεραπεύουν άλλους.

Αν ο σκοπός ήταν μόνο να γνωρίσει κανείς την διαδικασία του πόνου, της πληγής και της αποθεραπείας της, τότε θα μπορούσε ο καθένας από μας να γίνει θεραπευτής ή σαμάνος, γιατί ο καθένας από μας έχει κάποτε υποφέρει. Αυτό όμως που είναι σημαντικό, είναι το εν λόγω πρόσωπο να καταφέρει να υπερβεί και τον πόνο, αφού έχει πληγωθεί. Οι ιθαγενείς στις πολικές περιοχές εντοπίζουν την διαφορά μεταξύ ενός συνηθισμένου ανθρώπου που υποφέρει και ενός θεραπευτή, στο γεγονός ότι ο θεραπευτής βρίσκει τον δρόμο, χωρίς καμιά εξωτερική βοήθεια, να ξεπεράσει τον πόνο και να βγει από την δυσκολία του. Μπορεί να ξεπεράσει τον δικό του πόνο, βρίσκει ένα δημιουργικό δρόμο για να βγει, και αυτό σημαίνει πως βρίσκει το δικό του μοναδικό φάρμακο. Ο Eliade διηγείται την ιστορία ενός επιτυχημένου κηνυγού ταράνδων, ο οποίος προμήθευε με φαγητό την φυλή του, και για τον λόγο αυτό τον θεωρούσαν μεγάλο άνδρα. Αυτό ποτέ δεν είχε σκεφτεί να γίνει σαμάνος. Σε καποιά στιγμή όμως παθαίνει μια νεύρωση, που τον εμποδίζει από το κυνήγι. Τότε ανακαλύπτει πως η αρρώστεια εξαφανίστηκε μόλις έμαθα να χτυπά το τύμπανο όπως το κάνουν οι σαμάνοι. Μόλις αρχίζει λοιπόν να ασκεί την πράξη των σαμάνων, να καλεί τα πνεύματα και να κατασκευάζει το φάρμακο, θεραπεύει τον εαυτό του. Αφού λοιπόν θεράπευσε τον εαυτό του, δεν κάνει πια τον σαμάνο, και πάει πάλι για κυνηγί. Τότε η αρρώστια επιστρέφει, και αυτός απρόθυμα άρχίζει να ασχολείται πάλι μαζί της και γίνεται θεραπευτής, γιατί αυτός είναι προφανώς ο μόνος τρόπος για να μείνει υγιής. Ενάντια στην επιθυμία και την θέληση του, σταματά το κυνήγι για πάντα. Το παράδειγμα μας δείχνει πολύ καλά πως ένας άνθρωπος αναγκάζεται να βρει το δικό του φάρμακο, αφού μια νεύρωση τον έχει προσβάλει, και τον έχει σπρώξει στην πράξη της θεραπείας. Όταν ο κυνηγός αρρώστησε για πρώτη φορά, αναζήτησε φυσικά την βοήθεια ενός σαμάνου που προσπάθησε να τον θεραπεύσει. Κανένας σαμάνος όμως δεν μπόρεσε να τον θεραπεύσει. Έπρεπε να θεραπεύσει τον εαυτό του, να εξασκήσει τις πράξεις των σαμάνων, και μετά μπόρεσε να θεραπευθεί. Ο θεραπευτής ήρωας είναι επομένως εκείνος, ο οποίος βρίσκει ένα δημιουργικό διέξοδο, ένα δρόμο που δεν είναι ακόμα γνωστός και δεν ακολουθεί κανένα σχήμα. Κανονικοί άρρωστοι άνθρωποι ακολουθούν ένα συνηθισμένο σχήμα, αλλά ο σαμάνος δεν μπορεί να θεραπευθεί με τις κοινές μεθόδους. Πρέπει να βρει τον ιδιαίτερο δρόμο, τον μοναδικό που του ταιριάζει. Η δημιουργική προσωπικότης, που είναι ικανή γι' αυτό, γίνεται θεραπευτής, και αναγνωρίζεται από τους συναδέλφους της.

Νομίζω πως αυτή είναι η πιο πειστική και η πιο απλή ερμηνεία του μοτίβου. Μπορούμε όμως να το δούμε και αλλιώς. Και έτσι παρουσιάζεται και στην ιστορία μας.

Όταν ο εαυτός και το εγώ συναντηθούν και έρθουν σε επαφή, ποιος πληγώνεται; Με το που θα συναντηθούν θα πληγωθούν και οι δυο. Γιατί η συνάντηση με το εγώ είναι μια πληγή για το σύμβολο του εαυτού, και για το εγώ, η συνάντηση με τον εαυτό είναι μια πληγή. Αυτά τα δυο δεν μπορεί να συναντηθούν χωρίς να προκαλέσουν ζημιά το ένα στο άλλο. Ο τρόπος με τον οποίο ζημιώνεται ο εαυτός είναι να γίνει μια μερική πραγματικότητα, αντί να είναι μια εν δυνάμει ολότητα. Στο εξατομικευμένο πρόσωπο γίνεται εν μέρει πραγματικός, στις πράξεις και τα λόγια του προσώπου αυτού, που πραγματώνουν τον εαυτό. Αυτό είναι βέβαια ένας περιορισμός για τον εαυτό και τις δυνατότητες του. Το εγώ από την άλλη πληγώνται, γιατί στη ζωή του αναδύεται κάτι μεγαλύτερο. Για τον λόγο αυτό λέει ο Jung, πως σημαίνει μεγάλο πόνο η είσοδος στην διαδικασία της εξατομίκευσης. Προκαλεί μια μεγάλη πληγή, γιατί, για να το πούμε απλά, χάνουμε την ικανότητα να καθορίζουμε την ζωή μας βάσει των θελημάτων μας.

Όταν παίρνουμε στα σοβαρά το ασυνείδητο και την διαδικασία εξατομίκευσης, βιώνουμε περιορισμούς στην ελευθερία μας να παίρνουμε αποφάσεις. Αν σκεφτόμαστε πχ να πάμε κάπου, και το όνειρο λέει όχι, πρέπει να παραιτηθούμε από την σκέψη μας. Μερικές φορές είναι εντάξει, αλλά μερικές φορές είναι πολύ εκνευριστικές τέτοιες αποφάσεις. Το να μην βγει κανείς το βράδυ ή να μην πάει κάποιο ταξίδι, δεν είναι και τόσο σπουδαίο. Υπάρχουν όμως πολύ πιο σοβαρές υποθέσεις, όπου επιθυμούμε κάτι παρα πολύ, αλλά το ασυνείδητο εκδηλώνει ξαφνικά την διαφωνία του. Αισθανόμαστε συντετριμμένοι, σαν σε μια παγίδα ή φυλακή κλεισμένοι, σαν πάνω στο σταυρό καρφωμένοι. Με όλη μας την καρδιά και με όλες μας τις αισθήσεις θέλουμ κάτι, και το ασυνείδητο είναι εναντίον.

Αυτές οι στιγμές είναι φυσικά μια εμπειρία έντονου πόνου, που προέρχεται από την συνάντηση με τον εαυτό. Αλλά και ο εαυτός υποφέρει, γιατί βρίσκεται ξαφνικά εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα μιας συνηθισμένης ανθρώπινης ζωής. Γι΄ αυτό παραπέμπει ο Jung σε ένα λόγο του Χριστού από τις απόκρυφες Πράξεις κατά Ιωάννη: ο Χριστός βρίσκεται στο μέσο των Αποστόλων που χορεύουν και λέει: «Είναι τον ανθρώπινο σας πόνο που θέλω να υποφέρω». Αυτός είναι ο πιο απλός τρόπο να το εκφράσει. Όταν η θεϊκή μορφή δεν βρίσκεται σε επαφή με κάποιον άνθρωπο, δεν υποφέρει. Η θεϊκή μορφή επιθυμεί να βιώσει τον ανθρώπινο πόνο-και όχι μόνο τον επιθυμεί αλλά και τον προκαλεί. Ο άνθρωπος δε θα υπέφερε αν δεν ήταν συνδεδεμένος με κάτι μεγαλύτερο. Ή θα υπέφερε σαν ζώο, δηλ θα αποδεχόταν την μοίρα και θα πέθαινε. Όταν υποτάσσεται κανείς σαν ζώο σε ό,τι συμβαίνει, τότε δεν υποφέρει έντονα, αλλά ο πόνος του είναι αμβλύς. Τα αποδέχονται τα πράγματα όπως είναι: σε κάποιο ατύχημα χάνεται ένα πόδι, και αυτά κουτσαίνουν με τα τρία. Τυφλώνονται και προσπαθούν να συνεχίσουν χωρίς μάτια τη ζωή τους, αλλά πιθανόν θα πεθάνουν. Αυτά συμβαίνουν συνεχώς στην φύση, αλλά ο άνθρωπος αισθάνεται συνειδητά τι του συμβαίνει. Έχει μια μεγαλύτερη ικανότητα για να υποφέρει, γιατί είναι πιο συνειδητός. Αν του ακρωτηριάσουν τα πόδια ή αν τυφλωθεί, το αίσθημα είναι πιο βαθύ και πιο έντονο, γιατί έχει πιο πολύ εγώ, και λόγω αυτού την ικανότητα να επαναστατεί εναντίον της μοίρας. Αν έχετε δουλέψει με ανθρώπους που είχαν δεχθεί τρομερά χτυπήματα της μοίρας, θα έχετε βέβαια δει τι υπόβαθρο προσφέρει αυτό. Τέτοιοι άνθρωποι λένε: «Δεν μπορώ να το αποδεχθώ! Δεν μπορώ! Γιατί να συμβεί σε μένα; Δεν είναι δυνατόν να πάνε πίσω τα πράγματα, αλλά δεν μπορώ να το αποδεχθώ!» Το ζώο δεν δείχνει μια τέτοια ένταση στον πόνο του. Προσπαθεί να συνεχίσει την ζωή του μέχρι να πεθάνει. Προσπαθεί να κινηθεί, ακόμα και όταν τα πίσω πόδια του είναι παραλυμένα, και πθαίνει γιατί κάποιο άλλο ζώο θα το φάει. Ένα γρήγορο και ευπρόσδεκτο τέλος. Για μας είναι χειρότερα τα πράγματα, γιατί λόγω της σύγχρονης ιατρικής, ο άνθρωποςς δεν πεθαίνει τόσο γρήγορα. Μας φροντίζουν στα νοσοκομεία, και τότε εμφανίζεται το πρόβλημα: Τι σημαίνει αυτό; Γιατί πρέπει να συνεχίσω να ζω; Σε τέτοιες περιπτώσεις ο πόνος γίνεται πιο έντονος και τρομερός. Γίνεται θρησκευτικό πρόβλημα. Μπορούμε να πούμε πως ο άνθρωπος είναι πιο ανοικτός στον αληθινό και έντονο πόνο, και ο λόγος είναι πως μέσα μας είναι κάτι που σκέφτεται πως τα πράγματα δε θα΄ πρεπε να είναι έτσι. Αν όμως είναι μέρος της μου και μάλιστα αναπόφευκτο, τοτε πρέπει να ξέρω τι σημαίνει. Αν γνωρίζω το νόημα του, μπορώ να αποδεχθώ τον πόνο, αλλιώς όχι. Είδα ανθρώπους που αποδέχθηκαν ό,τι τους συνέβαινε, με μια κατάφαση και ηρεμία, εφόσον έβλεπαν ένα νόημα στην κατάσταση. Αν και ο πόνος δεν σταματούσε, είχαν ένα είδος ήσυχου νησιού μέσα τους, γιατί τους ελάφρυνε το αίσθημα πως γνωρίζουν γιατί υποφέρουν. Για να βρούμε όμως ένα λογο για τον πόνο αυτό, πρέπει να ακολουθήσουμε τον δρόμο της εξατομίκευσης μας, γιατί ο λόγος για τον καθένα είναι διαφορετικός και μοναδικός. Για τον λόγο αυτό πρέπει να βρει κανείς αυτή την μοναδική σημασία. Γι΄ αυτό διερευνώντας το ερώτημα περί του νοήματος του πόνου σας, διερευνάτε και το νόημα της ζωής σας. Ψάχνετε να βρείτε ένα μεγαλύτερο σχέδιο στη ζωή σας. Αυτό υποδεικνύει και το γιατί ο πληγωμένος θεραπευτής είναι αρχέτυπο του εαυτού-μια από τις πιο διαδεδομένες εικόνες του-και γιατί βρίσκεται στην βάση όλων των αληθινών διαδικασιών θεραπείας.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος