Μακάριοι οι ειρηνοποιοί (Bose 3-6.9.14)

Μακάριοι οι ειρηνοποιοί (Bose 3-6.9.14)

Του Ομότιμου Καθηγητή του ΑΠΘ κ. Πέτρου Βασιλειάδη

« Συγκινούμεθα εκ της πολυετούς πνευματικής προσπαθείας του π. Enzo(Bianci) και της αδελφότητάς (του), εκ της αγάπης, του ενδιαφέροντος  (των) δια την Ορθόδοξον Εκκλησίαν και την ορθόδοξον πνευματικότητα, ποικιλοτρόπως εκδηλούμενα μέσω της οργανώσεως της μοναστικής ζωής με πρότυπον τον ανατολικόν μοναστικόν βίον, της διοργανώσεως συνεδρίων εμβαθύνσεως εις την ορθόδοξον πνευμαικότητα με την συμμετοχήν εκπροσώπων της ορθοδόξου θεολογίας…». Με αυτά τα λόγια προσφώνησε ο παναγιώτατος Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης και Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος τον καθηγούμενο της μοναστικής κοινότητας του Μπόζε και τη συνοδεία του, κατά την περσινή του επίσκεψη στην περιοχή του Μιλάνου για τον εορτασμό των 1.700 χρόνων από την πρώτη διακήρυξη (ανεξιθρησκίας) του περίφημου Διατάγματος των Μεδιολάνων.

Στο ενημερωτικό φυλλάδιο σε αρκετές γλώσσες (πρόσφατα και στα ελληνικά, με τίτλο  Η Μοναστική Κοινότητα του Μπόζε, Monastero di Bose 2014, από όπου και το παραπάνω παράθεμα, σελ. 23-24) για την ταυτότητα, τη ζωή και τις δραστηριότητες της μοναστικής αυτής αδελφότητας, περιγράφεται ως εξής ο χαρακτήρας των συνεδρίων αυτών, στα οποία αναφέρεται τόσο κολακευτικά ο Οικουμενικός Πατριάρχης: «Στην πρόθεσή της να υπηρετήσει τις (χριστιανικές) Εκκλησίες, μαθαίνοντας πρωτίστως να τις ακούει και να τις γνωρίζει, από το 1993 η αδελφότητα διοργανώνει στο Μπόζε διεθνή διαχριστιανικά Συνέδρια Ορθόδοξης Πνευματικότητος, τα οποία πραγματοποιούνται κάθε χρόνο στην αρχή του Σεπτεμβρίου. Αυτά τα συνέδρια, αν και συναθροίζουν πάντοτε αρίστους μελετητές επιστημονικού επιπέδου (θεολόγους, φιλολόγους, ιστορικούς), δεν έχουν ως κύριο στόχο τους την επιστημονική μελέτη, αλλά στοχεύουν περισσότερο στο να δείξουν την πνευματική ωφέλεια που η αρχαία πατερική παράδοση της μίας και αδιαίρετης Εκκλησίας μπορεί να έχει ακόμη στις μέρες μας και στις δυτικές χώρες. Επί πλέον, με την παρουσία πολλών κληρικών, μοναχών και απλών λαϊκών από διάφορες Εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης, τα συνέδρια είναι συνήθως ευκαιρία αδελφικής συνάντησης και αλληλογνωριμίας» (στο ίδιο, σελ.20).

Ο χαρακτήρας αυτός των συνεδρίων του Μπόζε διαφαίνεται και από την φετινή ελληνική συμμετοχή. Από του 200 περίπου Ορθοδόξους συνέδρους όλων των δικαιοδοσιών η ελληνική αντιπροσωπεία, εκτός των ομιλητών που αναφέρονται στη συνέχεια, περιλάμβανε τους εκπροσώπους των Εκκλησιών Ελλάδος και Κύπρου (επισκόπους Θερμοπυλών κ. Ιωάννη και Μεσαορίας κ. Γρηγόριο, οι οποίοι ανέγνωσαν και τα μηνύματα των Αρχιεπισκόπων Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου, από τα πλέον βιβλικά τεκμηριωμένα, και Κύπρου κ. Χρυσοστόμου, το εκτενέστερο όλων, αντίστοιχα), περιελάμβανε ικανό αριθμό ιερέων (από τη μητρόπολη Μεσσηνίας και τη Θρησκευτική Υπηρεσία των Ενόπλων Δυνάμεων), μοναχών και μοναζουσών (από την Ι. Μονή Δώδεκα Αποστόλων και Αγίου Γεωργίου «Καραϊσκάκη» της Καρδίτσας, την Ι. Μονή Μεταμορφώσεως και Αγ. Βαρβάρας Ιταλίας), αλλά και ακαδημαϊκών από τα πανεπιστήμια της Ελλάδος (εκτός του υπογράφοντος μετείχαν και οι κ. Κ. Χαραλαμπίδης, Σπ. Κοντογιάννης, Ν. Αλιμπράντης, Ε. Αμοιρίδου, Κ. Μανίκας, Δ. Μόσχος,Α. Καραμανίδου, Δ. Μπενέτος), αλλά και άλλοι θεολόγοι και νέοι ερευνητές (οι κ. Γ. Στάθης και Στ. Αραβαντινός, ο Δρ.Θ. Ν. Κουρεμένος και οι κ. Π. Κούπας και Ε. Καφαλούκος).

Το φετινό 22ο Συνέδριο Ορθόδοξης Πνευματικότητας, σε συνεργασία όπως κάθε χρόνο με όλες τις αυτοκέφαλες και αυτόνομες Ορθόδοξες Εκκλησίες, και με μηνύματα όλων των προκαθημένων των Ορθοδόξων Εκκλησιών, είχε ως θέμα «Μακάριοι οι ειρηνοποιοί» (Μτ 5,9)», το οποίο όπως αποδείχτηκε από τις πρόσφατες παγκόσμιες εξελίξεις ήταν κάτι παραπάνω από επίκαιρο, και φυσικά έφερε στην επιφάνεια και το βασανιστικό ερώτημα «γιατί κατά παράδοση οι Ορθόδοξες Εκκλησίες ευλογούν τα όπλα» και στην ουσία επιβραβεύουν τις πολεμικές (ακόμη και τις αμυντικές) επιχειρήσεις αντί για την ειρήνη;

Το κυριότερο όμως ζήτημα και ένα από τα βασικά θέματα του συνεδρίου ήταν το αν η εν Χριστώ ειρήνη έχει εσωτερικό ή ολιστικό, δηλαδή και κοινωνικό, χαρακτήρα. Άλλωστε στην Π.Δ. η ειρήνη (shalom) σχετίζεται με ό,τι καλό και αγαθό υπάρχει για τον άνθρωπο, με κάθε ευδαιμονία, τόσο πνευματική όσο και υλική. Στους Προφήτες, μάλιστα, η ειρήνη συνδέεται αναπόσπαστα με την δικαιοσύνη: «καί ἔσται τά ἔργα δικαιοσύνης εἰρήνη, καί κρατήσει ἡ δικαιοσύνη ἀνάπαυσιν... καί κατοικήσει ὁ λαός αὐτοῦ ἐν πόλει εἰρήνης» (Ησ 32,17εξ). Γι' αυτό και προαναγγέλουν μια νέα εποχή, όπου ο βασιλιάς του λαού του Θεού, ο Μεσσίας δηλαδή, θα είναι «ἄρχων εἰρήνης» (Ησ 9,5^. Ζαχ 9,9εξ), και το χαρμόσυνο άγγελμα, που αυτός θα φέρει στον κόσμο, «εὐαγγέλιον εἰρήνης» (Ναούμ 2,1).O Ιεζεκιήλ περιγράφει ως εξής τη νικηφόρα έκβαση του αγώνα του Θεού της ειρήνης και της δικαιοσύνης: «Καί διαθήσομαι τῷ Δαβίδ διαθήκην εἰρήνης καί ἀφανιῶ θηρία πονηρά ἀπό τῆς γῆς... καί κατοικήσουσιν ἐπί της γῆς αὐτῶν ἐν ἐλπίδι εἰρήνης, καί γνώσονται ὅτι ἐγῶ εἰμί Κύριος ἐν τῷ συντρίψαι με τόν ζυγόν αὐτῶν, καί ἐξελοῦμαι αὐτούς ἐκ χειρός τῶν καταδουλωσαμένων αὐτούς... καί ἀνστήσω αὐτούς εἰς φυτόν εἰρήνης» (Ιεζ 34,24εξ). Σ' αυτήν τη νέα κατάσταση πραγμάτων τ' άρματα του πολέμου θα μετατραπούν σε αλέτρια και τα φονικά όπλα σε δρεπάνια (Ησ 2,4).

Σε μια τέτοια πραγματικότητα ακριβώς αναφέρεται και ο ύμνος των αγγέλων κατά τη γέννηση του Ιησού («Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καί ἐπί γῆς εἰρήνη», Λουκ 2,14), όπως επίσης και η περιγραφή από τον ευαγγελιστή Λουκά, λίγο πριν από τη διήγηση της γεννήσεως του θεανθρώπου, της πραγματικής αποστολής του ότι θα κατευθύνει «τούς πόδας ὑμῶν εἰς ὁδόν εἰρήνης» (Λουκ 1,79).

Σε τέτοιο υπόβαθρο πρέπει να κατανοηθεί γιατί ο Χριστός μακαρίζει τους ειρηνοποιούς: «Μακάριοι οἱ εἰρηνοποιοί, ὄτι αὐτοί υἱοί Θεοῦ κληθήσονται» (Ματθ 5,6), που είναι και το θέμα του συνεδρίου. Ο καθ. του ΕΚΠΑ κ. Χρήστος Καρακόλης σε μια εξαίσια και επιστημονικά πλήρως κατοχυρωμένη εισήγηση παρουσίασε την πλήρως πασιφιστική, ουτοπιστική και χαρισματική άποψη του Δ’ Ευαγγελίου για την ειρήνη. Ουτοπιστική σε σύγκριση με την περισσότερο ρεαλιστική της παύλειας γραμματείας (βλ. Ρωμ 13, 1-7). Ακόμη και η κλασική διατύπωση περί ειρήνης της προς Εφεσίους «αὐτός γάρ ἔστιν (ἐνν. ὁ Χριστός) ἡ εἰρήνη ἡμῶν» (2,14) έχει άμεση χριστολογική αναφορά, όπως συμβαίνει και σε πολλές παρόμοιες περιπτώσεις. Ο Χριστός περιγράφεται ως «ἡ εἰρήνη ἡμῶν» (2,14), όχι γιατί είναι χορηγός της εσωτερικής γαλήνης των πιστών, αλλά γιατί κατήργησε την έχθρα ανάμεσα στους Ιουδαίους και τους εθνικούς, «τό μεσότοιχον τοῦ φραγμοῦ λύσας», δημιουργώντας με τον τρόπο αυτό «ἕνα καινόν ἄνθρωπον ποιῶν εἰρήνην» (2,15). Αποκαταλλάσσοντας ο Χριστός διά του Σταυρού του τους πρώην εχθρούς μεταξύ των «εὐηγγελίσατο εἰρήνην...τοῖς μακράν καί εἰρήνην τοῖς ἐγγύς» (2,17).Ο Παύλος δηλαδή στην ανθρωπολογία του αποκρούει τη διαρχία ανάμεσα στο πνεύμα και την ύλη. Έτσι η ειρήνη δεν βιώνεται εν Χριστώ ως υπερβατική πραγματικότητα, στην οποία όσο βαθύτερα βυθίζεται κανείς τόσο περισσότερο αποφεύγει τα προβλήματα της εποχής του, τις έγνοιες δηλαδή και τις υποχρεώσεις που επιβάλλει η ιστορική πραγματικότητα (βλ. π.χ. Ουκρανία, Μ. Ανατολή, Αφρική κλπ), για να βρει μια δήθεν εσωτερική ειρήνη και γαλήνη. Μια τέτοια «βαθεία ειρήνη» άρχισε να αναπτύσσεται, όπως υποστηρίζεται στη σύγχρονη βιβλική επιστήμη, στα έργα του Κλήμεντα Ρώμης.

Προς αυτή την κατεύθυνση κινήθηκε και ο ελληνο-Ορθόδοξος καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Fordham των ΗΠΑ κ. Αριστοτέλης Παπανικολάου, με αναφορές τόσοστη θεολογία του αγ. Μαξίμου του Ομολογητού όσο και στη νεότερη επιστήμη της ψυχολογίας και στη σύγχρονη αμερικανική αντι-πολεμική κίνηση. Ενδιαφέρουσα ήταν και η ανάλυση των ψαλμικών αναφορών στην βία στην εισήγηση του καθ. κ.Michail G. Seleznev, κάνοντας αναφορές στην μεταφραστική εμπειρία της Βιβλικής Εταιρείας στη Ρωσία, αλλά και στην ιστορική επιστημονική αιτιολόγηση του Lewis και του ReneGirard.Οι δυο άλλες εισηγήσεις της πρώτης ημέρας ήταν του μητροπολίτη Ρεμεσιάνης Ανδρέα του Πατριαρχείου Σερβίας, με θέμα την «Ειρήνη στη Θεία Λειτουργία», και του διδάκτορα του Τμήματος Θεολογίας του ΑΠΘ π.Πορφυρίου Giorgi του Πατριαρχείου Αντιοχείας και καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Μπαλαμάντ, με θέμα «Ειρήνοι και ειρηνοποιοί στην πατερική παράδοση».

Ανάμεσα στις εισηγήσεις της δεύτερης μέρας ξεχώρισαν εκείνες των καθηγητών της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ: του κ. Σ, Πασχαλίδη το πρωί και του κ. Π. Υφαντή το απόγευμα. Η πρώτη ανέλυσε το βαθύτερο θεολογικό περιεχόμενο της παλαμικής σκέψης, την τριπλή δηλ. διάσταση της ειρήνης (με το Θεό, τους αδελφούς εν τη πίστει και τον κόσμο), ενώ η δεύτερη παρουσίασε την επαναστατική (από κάθε άποψη, πνευματική, μοναστική, κοινωνική) συμβολή για ένα χριστιανικό πολιτισμό ειρήνης του αγίου Φραγκίσκου της Ασσίζης, με ειδική μάλιστα αναφορά στην εγγύτητα της σκέψη και δράσης του με την ανατολική πνευματική παράδοση. Η εισήγηση του κ. Υφαντή άνοιξε των κύκλο των εισηγήσεων με επίκεντρο τα διαχρονικά δείγματα μαρτύρων ειρήνης και καταλλαγής της χριστιανικής παράδοσης, και ακολούθησαν οι εισηγήσεις του αρμένιου θεολόγου από το Etchmiadzin π. Αδάμ Μακαριάν, με θέμα «Άγιος Ναρσής ο εκ Μαμπρόν και η ειρήνης διδασκαλία του», και της αδελφής Μαγδαληνής της Ορθόδοξης μοναστικής κοινότητας του Έσσεξ, με θέμα «Εσωτερική ειρήνη και προς εχθρόν αγάπη: Άγιος Σιλουανός ο Αθωνίτης».

Θα πρέπει βέβαια να σημειώσουμε και την εξαίρετη, και ίσως αρτιότερη επιστημονικά και πλέον πρωτότυπη για τα Ορθόδοξα δεδομένα, εισήγηση του Ουκρανού αρχιμανδρίτη, και επί του παρόντος επισκέπτη καθηγητή και εταίρου στο Πανεπιστήμιο του Yale των ΗΠΑ, π. Κυρίλλου Hovorun, με θέμα «Σχέσεις Εκκλησίας-πολιτείας: Τα διλήμματα ανθρώπινης ελευθερίας και εξαναγκασμού», η οποία καλό θα ήταν να μεταφραστεί και στα ελληνικά.

Αξιόλογες υπήρξαν και οι πρωινές εισηγήσεις της ουκρανής ερευνήτριας Daria Morozova, με θέμα «Καταλλαγή εν τη Εκκλησία: Ο Άγιος Κλήμης Ρώμης», και κυρίως του κοσμήτορα της Θεολογικής Σχολής του Αγίου Βλαδιμήρου π. John Behr, με θέμα “Peace among Churches: St. Irenaeus of Lyon”, όπου ανέδειξε τις συνέπειες για τις σύγχρονες διομολογιακές σχέσεις, ανάμεσα στα άλλα, και το γνωστό παράδειγμα των επισκόπων του β΄ μ.Χ. αιώνα Ανικήτου Ρώμης και Πολυκάρπου Σμύρνης, οι οποίοι παρά τη διαφωνίας τους για τον εορτασμό του Πάσχα μετέσχον του κοινού ποτηρίου, και μάλιστα ο Ρώμης επέτρεψε στον Άγιο Πολύκαρπο να προστεί στην επαρχία του της ευχαριστίας. 

Την τρίτη μέρα συνεχίστηκε το πρωί η αναφορά σε σύγχρονα παραδείγματα Ορθοδόξων πρωτεργατών της ειρήνης καιτης καταλλαγής. Από την προ-επαναστατική ρωσική εκκλησιαστική δικαιοδοσία το κίνημα του π. Nikolaj Nepluev, από την βουλγαρική ο καθ. Stefan Zankov που σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών, από την ρουμανική ο π. André Scrima, και τέλος η κορυφή όλων, η περίπτωση του αείμνηστου Πατριάρχη Αθηναγόρα της ελληνόφωνης Ορθοδοξίας, που παρουσίασε στην εισήγησή του ο απόφοιτος της Θεολογικής Σχολής του ΑΠΘ, μητροπολίτης Βελγίου κ. Αθηναγόρας, ο οποίος και ανέγνωσε κατά την εναρκτήρια συνεδρία το μήνυμα του Οικουμενικού Πατριάρχη κ. Βαρθολομαίου.

Αντίθετα στο στρογγυλό τραπέζι της απογευματινής συνεδρίας, στο οποίο προήδρευε ο γνωστός Ορθόδοξος ειρηνιστής και Γ. Γραμματέας του σχετικού κινήματος JimForrestκαι συμμετείχαν η κ. Amal Dibo από τοΛίβανο, οι κ. Π. Καλαϊτζίδης από την Ακαδημία του Βόλου και Κ. Sigov από την Ουκρανία και ο π. Αλέξανδρος Ogorodnikov από τη Ρωσία, αναδείχτηκαν τα διαιρετικά φαινόμενα της σημερινής πραγματικότητας, ως αποτέλεσμα της ρωσο-ουκρανικής (ενδο-Ορθόδοξης) διένεξης, η δραματική κατάσταση στη Μέση Ανατολή, οι συνέπειες της στενής σχέσης κράτους-εκκλησίας, αλλά και η αδιαμφισβήτητη παράδοση στην Ορθόδοξη Εκκλησία της ανεπίτρεπτης ευλογίας των όπλων, για την οποία, όπως τόνισε ο Δρ.Θ. κ. Π. Καλαϊτζίδης, δεν μπορεί παρά η Εκκλησία μας να προχωρήσει σε έμπρακτη μετάνοια

Η τέταρτη και τελευταία μέρα του συμποσίου περιείχε τα δυο ίσως σημαντικότερα στοιχεία της ετήσιας αυτής - για μας τουλάχιστον τους Ορθοδόξους - πανδαισίας. Την πανορθόδοξη λειτουργία το πρωί και την καταληκτική συνεδρία με δυο εξαίσιες από κάθε άποψη εισηγήσεις: εκείνην του π. Ιωάννου Χρυσαυγή και την τελική εισήγηση του συμποσίου από τον μητροπολίτη Διοκλείας Κάλλιστο (Ware). Αμφότερες ριζοσπαστικές, επαναστατικές - τουλάχιστον για τα "παραδοσιακά" νεο-Ορθόδοξα δεδομένα - επαναφέροντας την κοινωνική (την συνδυασμένη με την δικαιοσύνη) διάσταση της ειρήνης.

(Περισσότερες λεπτομέρειες στην επίσημη ιστοσελίδα της Ι. Μονής του Μπόζε, και ιδιαίτερα στην αναφορά του συνεδρίου (http://monasterodibose.it/ospitalita/convegni/convegni-spiritualita-ortodossa/2014-beati-i-pacifici), όπου και αρκετό φωτογραφικό υλικό

-amen.gr

ΑΥΤΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΒΑΘΕΙΑ ΝΕΡΑ ΤΟΥ ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΣΜΟΥ.  ΠΟΙΟΣ ΤΑΓΟΣ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΘΑ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙ;;;