Συνέχεια από:Τρίτη, 3 Ιανουαρίου 2012
ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ
ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
ENRICO BERTI
Κεφάλαιο Ι
Η αντίφαση εξορκισμένη, ή η διαλεκτική της ταυτότητος, στους Ελεάτες και στους επιγόνους τους.
3. Μία παρόμοια χρήση της διαλεκτικής με εκείνη που κατόρθωσε ο Ζήνων αλλά με αντίθετα αποτελέσματα, που οφείλονται και αυτά στην Παρμενιδική προϋπόθεση της μονο-σημαντότητος του Είναι, μπορούμε να βρούμε στον Γοργία, ο οποίος είναι διάσημος ιδιαιτέρως σαν σοφιστής και ρήτορας, αλλά ο οποίος είναι στην πραγματικότητα φιλόσοφος και διαλεκτικός, στενά συνδεδεμένος με τον Ελεατισμό και ταυτοχρόνως καταστροφέας του και μαζί μ'αυτόν όλης της προσωκρατικής Φυσικής. Στην πραγματεία "περί του μή όντος ή περί φύσεως", που ήταν μάλλον αντιρρητική στην πραγματεία "περί φύσεως" ή "περί του όντος" του συγχρόνου του Μέλισσου της Σάμου, του τελευταίου εκπροσώπου της Ελεατικής σχολής, ο Γοργίας αποδεικνύει διαλεκτικά τις τρείς διάσημες θέσεις του, οι οποίες είναι άλλες τόσες αρνήσεις των θέσεων του Παρμενίδη, δηλαδή : 1) Το όν δέν είναι, 2) διότι και αν ήταν, θα ήταν άγνωστο, δέν θα μπορούσε να γνωσθεί, 3) εάν μπορούσε να γνωσθεί, δέν θα μπορούσε να εκφραστεί και να κοινοποιηθεί. Οι αποδείξεις του είναι διαλεκτικές με την ίδια έννοια, με την οποία ήταν και του Ζήνωνος, καθότι αποδεικνύουν τις αντίστοιχες θέσεις μέσω τής μειώσεως σε αντίφαση, τών θέσεων που είναι αντίθετες σ'αυτές, τις οποίες διατύπωσε σαν άλλες τόσες υποθέσεις οι οποίες περιέχουν όλες τις πιθανές εναλλαγές.
ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ
ENRICO BERTI
Κεφάλαιο Ι
Η αντίφαση εξορκισμένη, ή η διαλεκτική της ταυτότητος, στους Ελεάτες και στους επιγόνους τους.
3. Μία παρόμοια χρήση της διαλεκτικής με εκείνη που κατόρθωσε ο Ζήνων αλλά με αντίθετα αποτελέσματα, που οφείλονται και αυτά στην Παρμενιδική προϋπόθεση της μονο-σημαντότητος του Είναι, μπορούμε να βρούμε στον Γοργία, ο οποίος είναι διάσημος ιδιαιτέρως σαν σοφιστής και ρήτορας, αλλά ο οποίος είναι στην πραγματικότητα φιλόσοφος και διαλεκτικός, στενά συνδεδεμένος με τον Ελεατισμό και ταυτοχρόνως καταστροφέας του και μαζί μ'αυτόν όλης της προσωκρατικής Φυσικής. Στην πραγματεία "περί του μή όντος ή περί φύσεως", που ήταν μάλλον αντιρρητική στην πραγματεία "περί φύσεως" ή "περί του όντος" του συγχρόνου του Μέλισσου της Σάμου, του τελευταίου εκπροσώπου της Ελεατικής σχολής, ο Γοργίας αποδεικνύει διαλεκτικά τις τρείς διάσημες θέσεις του, οι οποίες είναι άλλες τόσες αρνήσεις των θέσεων του Παρμενίδη, δηλαδή : 1) Το όν δέν είναι, 2) διότι και αν ήταν, θα ήταν άγνωστο, δέν θα μπορούσε να γνωσθεί, 3) εάν μπορούσε να γνωσθεί, δέν θα μπορούσε να εκφραστεί και να κοινοποιηθεί. Οι αποδείξεις του είναι διαλεκτικές με την ίδια έννοια, με την οποία ήταν και του Ζήνωνος, καθότι αποδεικνύουν τις αντίστοιχες θέσεις μέσω τής μειώσεως σε αντίφαση, τών θέσεων που είναι αντίθετες σ'αυτές, τις οποίες διατύπωσε σαν άλλες τόσες υποθέσεις οι οποίες περιέχουν όλες τις πιθανές εναλλαγές.
Αυτό γίνεται φανερό και στις δύο εκθέσεις οι οποίες διατηρήθηκαν απο την χαμένη πραγματεία "περί του μή όντος". Το τελευταίο μέρος δηλαδή του "περί του Μέλισσου, Ξενοφάνους και Γοργία", το οποίο αποδόθηκε στον Αριστοτέλη αλλά θεωρείται μή-αυθεντικό σήμερα απο όλους, και το "κατά μαθηματικών" VII 65-87 του Σέξτου Εμπειρικού. Επειδή λοιπόν η κυριαρχούσα γνώμη τών μελετητών είναι πώς το πρώτο γραπτό είναι το αρχαιότερο (όποιος κι'άν είναι ο συγγραφέας του) και είναι η πηγή του δευτέρου, θα αρκεστούμε σ'αυτό για να δείξουμε σύντομα τον διαλεκτικό χαρακτήρα της προόδου τού Γοργία και την προϋπόθεση που επηρεάζει τα συμπεράσματα του, δηλαδή την μονοσημαντότητα του Είναι και την λογική τής ταυτότητος που συνεπάγεται.
Ας δούμε λοιπόν συγκεκριμένα πώς ο Γοργίας αποδεικνύει την πρώτη του θέση δηλαδή ότι δέν υπάρχει τίποτα, "ούκ είναι... ουδέν". Γι'αυτή την απόδειξη έχουμε μόνον μερικές νύξεις απο το κείμενο, όπου αναφέρεται ότι ο Γοργίας προχώρησε σε μία απόδειξη θέτοντας σε αντιπαράθεση τις θεωρίες των φιλοσόφων που προηγήθηκαν, δηλαδή την θεωρία σύμφωνα με την οποία το Είναι, είναι ένα, εναντίον εκείνης που ισχυρίζεται ότι το Είναι είναι πολλαπλό, και εκείνη την θεωρία σύμφωνα με την οποία το Είναι είναι αγέννητο ενάντια σ'εκείνη η οποία ισχυρίζεται ότι το Είναι γεννιέται (την θεωρία των Ελεατών λοιπόν εναντίον της θεωρίας των πλουραλιστών). Ο διαλεκτικός χαρακτήρας αυτής της αποδείξεως προκύπτει απο την παρουσίαση τής αντίθετης θέσεως, δηλαδή "εάν κάτι Είναι, υπάρχει", σε μία μορφή εναλλακτικών υποθέσεων οι οποίες εξαντλούν κάθε δυνατότητα, φτάνοντας δηλαδή στο δίλημμα "θα είναι αναγκαίως ή ένα ή πολλαπλό, και αυτά θα είναι ή αγέννητα ή γεννητά" και στην επακόλουθη διάλυση καθεμιάς απο αυτές τις θέσεις ("εάν όμως συμβαίνει να μήν υπάρχει ούτε το Ένα, ούτε τα πολλά, ούτε να είναι αγέννητο, ούτε γεννητό, τότε δέν υπάρχει τίποτα, διότι εάν κάτι υπήρχε, θα ήταν ή η μία ή η άλλη αυτών των δυνατοτήτων").
Αυτή η διάλυση, την οποία πληροφορούμεθα στο αναφερθέν κείμενο, που αντλήθηκε απο τον Μέλισσο και τον Ζήνωνα, βρίσκεται συνθετικά και στην παράθεση της διαλεκτικής αυτής του Γοργία, που μας δίνει ο Σέξτος Εμπειρικός. ''Πώς το Είναι δέν μπορεί να είναι γεννητό, αποδεικνύεται μέσω του επιχειρήματος, το οποίο είχε χρησιμοποιήσει ήδη ο Παρμενίδης ότι σ'αυτή την περίπτωση θα έπρεπε να είχε γεννηθεί ή απο το Είναι ή απο το μή-είναι, δύο αδύνατες πιθανότητες ούτως ή άλλως. Πώς αυτό στην συνέχεια δέν μπορεί να είναι ούτε αγέννητο, αποδεικνύεται με το επιχείρημα, που ήδη χρησιμοποιήθηκε απο τον Μέλισσο, για το οποίο εάν ήταν έτσι, θα ήταν χωρίς Αρχή και επομένως θα ήταν άπειρον και σαν τέτοιο, σύμφωνα με όσα απέδειξε ο Ζήνων, δέν θα μπορούσε να Είναι σε κανέναν τόπο, και επομένως δέν θα μπορούσε να υπάρξει.'' Είναι περιττό νομίζουμε, μ'αυτή την ευκαιρία, να τονίσουμε την σύγχυση ανάμεσα στον άπειρο χρόνο και τον άπειρο χώρο, που υπάρχει ήδη στον Μέλισσο. Σ'αυτή όμως προστίθεται η σύγχυση, ακόμη πιό σοβαρή, ανάμεσα στο Είναι με την σημασία του χώρου, της χωρικότητος, και το Είναι σαν καθαρή ύπαρξη, κάτι που φανερώνει μία συνεπή, καθαρά μονοσήμαντη εννοιολόγηση του Είναι.
Ότι το Είναι, έπειτα, δέν μπορεί να είναι Ένα, αποδεικνύεται μέσω του επιχειρήματος πώς εάν ήταν έτσι, θα ήταν ή ποσότητα ή συνέχεια ή μέγεθος ή σώμα, όλες οι δυνατότητες που προϋποθέτουν χωρισμό και επομένως πολλαπλότητα. Απο αυτό συνεπάγεται πώς αυτό δέν μπορεί ούτε πολλαπλό να είναι, διότι η πολλαπλότης είναι ένα σύνολο ενότητος. Και εδώ επίσης, όπως φαίνεται, προϋποτίθεται η σύγχυση ανάμεσα στην καθαρή ύπαρξη και το Είναι με την έννοια του χώρου ή την ποσοτική έννοια, δηλαδή με την μονοσημαντότητα του Είναι.
Αυτή η τελευταία όμως, μαζί με την λογική με την οποία συνάπτεται, δηλαδή της αυστηρής ταυτότητος, φαίνεται ακόμη πιό καθαρά και θα μπορούσαμε να πούμε, προϋποτίθεται αυστηρά σε εκείνη, που η πραγματεία για τον Μέλισσο, τον Ξενοφάνη και τον Γοργία, παρουσιάζει σαν την πρώτη απόδειξη του Γοργία, δηλαδή εκείνη που είναι μόνον δική του, (την πρώτη ίδιον αυτού απόδειξιν), που δέν αντλήθηκε δηλαδή απο τον Ζήνωνα και τον Μέλισσο, και η οποία είναι η ακόλουθη: "Εάν το μή-όν συνίσταται στην μή-ύπαρξη, τότε το μή-όν δέν μπορεί να είναι λιγότερο του είναι, καθότι το μή-είναι, είναι μή-είναι (τότε γάρ μή όν έστι μή όν), και το Είναι είναι όν (και το όν, όν), έτσι ώστε το γεγονός πώς τα πράγματα δέν είναι, δέν αξίζει λιγότερο του γεγονότος πώς είναι. Εάν όμως το μή-όν υπάρχει, τότε, το όν που είναι το αντίθετό του, (το αντικείμενον), δέν υπάρχει, διότι εάν το μή-όν είναι, τότε είναι λογικό πώς το όν δέν είναι. Τίποτε επομένως, δέν μπορεί να υπάρξει, εάν το όν και το μή-όν δέν είναι το ίδιο πράγμα. Και ακόμη και αν ήταν το ίδιο, ούτε και έτσι θα υπήρχε κάτι, διότι το μή-όν, δέν είναι, και παρομοίως και το όν, απο την στιγμή που είναι το ίδιο πράγμα του μή-όντος".
Εδώ ο Γοργίας ξεκινά απο την ταυτότητα του μή-είναι με τον εαυτό του για να καταλήξει από το ένα μέρος στην ισοσθένειά του με το Είναι, το οποίο είναι εξίσου ταυτόν με τον εαυτό του, και απο το άλλο στην ίδια την ύπαρξη τού Είναι, καθότι το αντίθετο του: Δηλαδή και στις δύο περιπτώσεις, εμφανίζεται εκείνη που για τον Παρμενίδη θα ήταν μία αληθινή αντίφαση!
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου