ΤΟ ΣΥΜΒΟΛΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟ

Ira Progoff

Μία νέα ψυχολογική προσέγγιση στην πληρέστερη εμπειρία της προσωπικής ύπαρξης

Αφιερωμένο στην μνήμη του Carl Gustav Jung (1875-1961)
Η ζωή και το έργο του είναι ένα θεμέλιο, πάνω στο οποίο θα χτίσουν πολλοί.

ΒΙΒΛΙΑ ΤΟΥ IRA PROGOFF:

- " Σε ένα εργαστήρι καθημερινής εργασίας: το βασικό κείμενο-οδηγός για την χρησιμοποίηση της διαδικασίας της εντατικής τήρησης ημερολογίου ", 1975.
- " Το συμβολικό και το πραγματικό ", 1963.
- " Η ψυχολογία του βάθους και ο σύγχρονος άνθρωπος ", 1959.
- " Ο θάνατος και η αναγέννηση της ψυχολογίας ", 1956.
- " Το σύννεφο της άγνοιας ", 1957.
- " Η εικόνα ενός χρησμού ", 1964.
- " Η ψυχολογία του Jung και το κοινωνικό της νόημα ", 1953.
- " Ο Jung, η συγχρονότητα και το ανθρώπινο πεπρωμένο ", 1973.
- " Το Άστρο/Σταυρός ", 1971.
- " Ο λευκοφορεμένος μοναχός ", 1972.
- " Το πηγάδι και ο καθεδρικός ναός ", 1971, 1977.

Εισαγωγή στην έκδοση του βιβλίου τσέπης

Στα δέκα χρόνια που έχουν περάσει από τότε που παρουσιάσθηκε αρχικά, το πρόγραμμα προσωπικής ανάπτυξης που εκτίθεται στο βιβλίο "Το συμβολικό και το πραγματικό" έχει υποστεί μερικές διευρύνσεις πρακτικής σημασίας. Παρόλο που είναι κατ'αρχήν ένα πρόγραμμα επέκτασης της συνειδητότητας της ζωής από το άτομο, αποδείχθηκε στην πράξη ότι έχει επίσης πολυάριθμες κοινωνικές εφαρμογές. Χρησιμοποιήθηκε, για παράδειγμα από μειονεκτούντα άτομα που ζούσαν σε περιοχές με αστική ένταση και χρησιμοποιήθηκε επίσης από μοναχούς που ζούσαν στην ησυχία των μοναστηριών τους. Ανεξάρτητα από τις διαφορές στις εξωτερικές συνθήκες, το πρόγραμμα παρέχει ένα μέσο, με το οποίο το άτομο μπορεί να συνδέσει τη ζωή του με τις βαθιές πηγές και να αποκτήσει μία νέα προσωπική προοπτική. Έτσι, αυτό το πρόγραμμα μπόρεσε να χρησιμεύσει σαν ένα όργανο για την κοινωνική όπως και για την πνευματική αναγέννηση.

Ένοιωσα πολλές φορές την επιθυμία, κατά την διάρκεια των χρόνων που συνέβαιναν αυτές οι αλλαγές, να πρόσθετα έναν επίλογο στο "Συμβολικό και το πραγματικό", που να δείχνει τις σημαντικές προσθήκες που έχουν γίνει στο βασικό πρόγραμμα. Η δημοσίευση αυτής της έκδοσης μου δίνει τώρα αυτήν την ευκαιρία.

Όταν το "Συμβολικό και το πραγματικό" τυπώθηκε για πρώτη φορά το 1963, η προσοχή που συγκέντρωσε εκ μέρους του κοινού μου έδωσε ένα πολύ ευρύτερο φάσμα περιπτώσεων για να δοκιμάσω τις μεθόδους που περιγράφονται και να ανιχνεύσω καινούργιες. Τα νέα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν μου έδωσαν τη δυνατότητα να κάνω αναθεωρήσεις και επεκτάσεις επάνω στην βασική σύλληψη, και να εντείνω τις τεχνικές, έτσι ώστε αυτές να διαμορφώσουν μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στο πρόβλημα. Σε κάποιο σημείο του δρόμου, η σύλληψη και η μεθοδολογία της κρυσταλλώθηκαν σε μία καθορισμένη επεξεργάσιμη ενότητα, η οποία σταδιακά επισημοποιήθηκε μέσα από την πράξη σε μία ποικιλία πολιτιστικών καταστάσεων. Αυτό έκανε δυνατή το 1966 την ίδρυση του "οίκου του διαλόγου", που χρησιμοποιούσε σαν βάση του προγράμματός του την μέθοδο της "εντατικής τήρησης ημερολογίου", που προήλθε από τις διατυπώσεις που είδαν το φως στο "Συμβολικό και πραγματικό". Αυτό το πρόγραμμα εφαρμόστηκε σταδιακά σε εθνική κλίμακα, στο βαθμό που να υπάρχουν σήμερα μερικές χιλιάδες άτομα που χρησιμοποιούν αυτό που αναφέραμε παραπάνω σαν πρόγραμμα "εντατικής τήρησης ημερολογίου" σαν πυρήνα των προσωπικών τους τεχνικών ανάπτυξης. Η πρακτική της μεθόδου του "οίκου του διαλόγου" και του εξελισσόμενου προγράμματός του έγινε έτσι στην ουσία ο επίλογος του βιβλίου "Το συμβολικό και το πραγματικό".

Ένας κεντρικός παράγοντας του προγράμματος που περιγράφθηκε αρχικά στο κεφάλαιο 5 αυτού του βιβλίου ήταν ένα  ψ υ χ ο λ ο γ ι κ ό  β ι β λ ί ο  ε ρ γ α σ ί α ς.  Ενώ περιείχε χαρακτηριστικά που είναι συνδεδεμένα με την φύση των ημερολογίων, περιγράφθηκε εδώ βασικά σαν ένα ημερολόγιο χωρίς δομή. Το βιβλίο εργασίας επρόκειτο να χρησιμοποιηθεί στις διάφορες σχέσεις που διαμόρφωναν τα τρία τμήματα του προγράμματος προσωπικής ανάπτυξης σε ομαδικά εργαστήρια, σε συναντήσεις ατόμου με άτομο, και στην μοναχικότητα του κάθε προσώπου. Εγώ ο ίδιος είχα χρησιμοποιήσει το ημερολόγιο προσωπικά και με τους πελάτες μου για πολλά χρόνια, και το είχα βρει ένα πολύ βοηθητικό εργαλείο. Αυτός ήταν ο βασικός λόγος που το συμπεριέλαβα στο πρόγραμμα.

Είχα ανακαλύψει ότι ένα ημερολόγιο ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο για να εργασθεί κανείς με το συμβολικό υλικό που προέρχεται από την μεγάλης έκτασης εμπειρία από όνειρα και εικόνες. Καθώς οι πιο βαθιές εμπειρίες του συμβολισμού κινούνται προς τα πιο θεμελιώδη επίπεδα της ψυχής, τείνουν να γίνουν όλο και πιο λεπτές και φευγαλέες. Γίνεται τότε ουσιαστικό το να έχουμε ένα μέσο για να τις καταγράφουμε και να εργαζόμαστε με αυτές.

Η καταγραφή των ονείρων είναι περιοχή της ψυχολογικής εργασίας, στην οποία η τήρηση ημερολογίου είναι μία προφανής ανάγκη. Ενώ πάντως εργαζόμουν επάνω στην τήρηση ημερολογίου με όνειρα και εμπειρίες από "εικόνες του ημίφωτος", οδηγήθηκα στο να ανακαλύψω ότι υπάρχει ένα ακόμη βήμα που μπορεί να γίνει. Η χρησιμοποίηση ημερολογίου δεν είναι ανάγκη να περιορισθεί σε παθητική καταγραφή με σωστή δομή και διαδικασίες, ένα ημερολόγιο μπορεί να χρησιμεύσει επίσης σαν ένα  ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό  εργαλείο. Αυτή η ανακάλυψη, που προήλθε πρώτα από τη δουλειά μου με συμβολικό υλικό και αργότερα επεκτάθηκε σε όλα τα βασικά περιεχόμενα και διεργασίες της ανθρώπινης ύπαρξης, οδήγησε στην ανάπτυξη της "εντατικής τήρησης ημερολογίου" και της μεθόδου της "επανατροφοδότησης του ημερολογίου" στο πρόγραμμα του "οίκου του διαλόγου".

Η εκτεταμένη χρήση του ψυχολογικού "βιβλίου εργασίας" σαν δευτερεύον προϊόν της προσοχής που δόθηκε στο "Συμβολικό και το πραγματικό" μου έδωσε την δυνατότητα να κάνω δύο σπουδαίες νέες ανακαλύψεις όσον αφορά την χρησιμοποίησή του. Η πρώτη είχε σχέση με τους περιορισμούς που είναι έμφυτοι σε ένα ημερολόγιο χωρίς δομή. Η δεύτερη έδειχνε τον δρόμο προς εποικοδομητικά νέα βήματα που μπορούν να γίνουν για την ανάπτυξη ενός ημερολογίου, που η δομή του θα είχε τον δυναμικό παράγοντα μιας ζωντανής κίνησης "εμφυτευμένης" μέσα του. Ένα τέτοιο ημερολόγιο θα μπορούσε να παίξει έναν  ε ν ε ρ γ η τ ι κ ό  ρόλο στην ανάπτυξη του ατόμου.

Η πρώτη από αυτές τις ανακαλύψεις βασιζόταν στην παρατήρηση του γεγονότος ότι όταν το χωρίς δομή ημερολόγιο χρησιμοποιούταν από το ευρύ κοινό και δεν περιοριζόταν σε ανθρώπους που ήταν απασχολημένοι ενεργητικά με την κατευθυνόμενη ψυχοθεραπεία, η χρήση του έτεινε στο να μειώνει και να εξουδετερώνει τον εαυτό του. Βρήκα επίσης ότι με το πέρασμα του χρόνου πολλοί άνθρωποι έτειναν στο να επανέλθουν σε οποιαδήποτε πρότυπα αναλυτικής σκέψης είχαν συνηθίσει να ακολουθούν. Το μυαλό τους συνέχιζε την κυκλική πορεία του, με την μόνη διαφορά ότι τώρα κατέγραφαν τους κύκλους του σε ένα ημερολόγιο. Μερικές φορές αυτό επέτεινε ακόμη περισσότερο την κυκλικότητα των εμπειριών τους, όπως, για παράδειγμα, με την ενίσχυση της τάσης τους για αυτοανάλυση επ' άπειρον, εάν αυτό τύχαινε να ήταν προηγουμένως το πρότυπο το οποίο ακολουθούσαν. Ήταν φανερό ότι από μόνο του το γεγονός της χρήσης ενός ημερολογίου χωρίς δομή δεν ήταν αρκετό. Συμπέρανα ότι είναι απαραίτητο να υπάρχει μια συγκεκριμένη μεθοδολογία που να εμφυτεύεται απ' ευθείας μέσα στην δομή του ημερολογίου και μέσα στις τεχνικές με τις οποίες μπορεί το ημερολόγιο να χρησιμοποιηθεί.

Η κατανόηση αυτού του γεγονότος έκανε σαφές ότι το κλειδί δεν βρίσκεται στην εργασία με ένα βιβλίο προγράμματος ή ένα ημερολόγιο, αλλά μάλλον στην απόκτηση μιας μ η  α ν α λ υ τ ι κ ή ς   μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α ς, που αντανακλά αρμονικά το δημιουργικό  é l a n  (:άλμα- ορμή) της ζωής, καθώς αυτή η ζωτική δύναμη κινείται στο βάθος της ατομικής ψυχής. Η βάση για μια τέτοια μεθοδολογία είχε ήδη τεθεί στο βιβλίο "Το συμβολικό και το πραγματικό", με την αντίληψη της  α ν α γ ω γ ή ς  της ψυχής, σε αντίθεση με την  α ν ά λ υ σ ή  της.  Το κύριο έργο μου, επομένως, βρισκόταν στο να κάνω το δεύτερο ουσιαστικό βήμα, δηλαδή να βρω τον τρόπο να ενσωματώσω αυτήν την μη-αναλυτική μέθοδο στην δομή ενός ημερολογίου. Έπρεπε να γίνει, όμως, με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργηθεί μία εσωτερική ώθηση και να ανασυρθούν παράγοντες αρκετά ισχυροί ώστε να υποστηρίζουν μία συνεχή διαδικασία ανάπτυξης. Όταν και αυτό το γεγονός επιτεύχθηκε, το αποτέλεσμα ήταν η "εντατική τήρηση ημερολογίου". Αυτό αντικατέστησε το "Ψυχολογικό βιβλίο εργασίας", όπως αυτό είχε περιγραφεί στο κεφάλαιο 5 του βιβλίου, και έθεσε την βάση για το πρόγραμμα του "Οίκου του διαλόγου".

Οι λεπτομέρειες αυτών των προχωρημένων εξελίξεων στις τεχνικές της προσωπικής ανάπτυξης περιγράφονται στο βιβλίο μου με θέμα το "εντατικό ημερολόγιο", που τώρα ετοιμάζεται. Οι κύριες, πάντως, αντιλήψεις και εργαλεία σκέψης που ήταν αναγκαία για να δημιουργήσουν το "εντατικό ημερολόγιο" και το όλο σχετικό πρόγραμμα είναι ήδη παρόντα στο "Συμβολικό και το πραγματικό". Η βάση, λοιπόν, για την θεμελιακή προσέγγιση στο πρόβλημα μπορεί να κατανοηθεί με την ανάγνωση αυτού του βιβλίου. Για να κατανοηθούν, όμως, πλήρως οι σχετικές ιδέες, ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει υπ'όψη του ότι το "Συμβολικό και το πραγματικό" είναι στην πραγματικότητα η κορύφωση μιας τριλογίας από βιβλία, που τυπώθηκαν ανάμεσα στο 1956 και το 1963. Τα τρία βιβλία είναι ανεξάρτητα μεταξύ τους, αλλά εκφράζουν επίσης μία εγγενή ενότητα, καθώς κινούνται προς έναν και μοναδικό σκοπό.

Το πρώτο βιβλίο, "Ο θάνατος και η αναγέννηση της ψυχολογίας", ερευνά την ιστορία της ψυχολογίας του βάθους, από τον Sigmund Freud μέσω του Otto Rank, με σκοπό να διατυπώσει τα τελικά συμπεράσματα, στα οποία έφθασαν αυτοί οι δάσκαλοι σαν κορύφωση του έργου της ζωής τους. Η μελέτη αυτή βασιζόταν στην σκέψη ότι οι καλά μελετημένες κρίσεις των τελευταίων τους χρόνων θα μπορούσαν να αποτελέσουν το σημείο εκκίνησης για μια ευρύτερη κατανόηση της ανθρώπινης εμπειρίας. Έτρεφα την ελπίδα ότι μία νέα γενιά θα μπορούσε να ωφεληθεί από τα λάθη που είχαν αναπόφευκτα γίνει από την παλαιότερη γενιά των πρωτοπόρων. Γενικά, αυτή η ελπίδα επαληθεύτηκε. Το βιβλίο αυτό έχει οπωσδήποτε διευρύνει την προοπτική, μέσα στην οποία μπορούμε να κινηθούμε προς την κατεύθυνση του μέλλοντος. Ένα βασικό αποτέλεσμα εκείνης της μελέτης ήταν το να δείξει ότι, ενώ η ψυχολογία του βάθους ξεκίνησε με έναν υλιστικό ψυχιατρικό προσανατολισμό, η εμπειρία των πιο δημιουργικών ερευνητών της την έκανε να στραφεί προς την αντίθετη κατεύθυνση, και να κινείται προς το δημιουργικό και πνευματικό δυναμικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Αυτή η αλλαγή κατεύθυνσης είναι αυτό που ονομάζουμε θάνατο και αναγέννηση της ψυχολογίας, και είναι αυτό που έχει γίνει η βάση για πολλές από τις τελευταίες εξελίξεις, που έχουν εμφανιστεί με το όνομα της  α ν θ ρ ω π ι σ τ ι κ ή ς  ψυχολογίας.

Το δεύτερο βιβλίο, που είναι και ο άξονας της τριλογίας, με τίτλο "Η ψυχολογία του βάθους και ο σύγχρονος άνθρωπος", χρησιμοποίησε την θεωρία της εξέλιξης των ειδών σαν βάση για την ανάπτυξη λειτουργικών αντιλήψεων, που ήθελαν να περιγράψουν τα βάθη του ανθρώπινου προσώπου, και συγχρόνως να δώσουν την δυνατότητα σε αυτά τα βάθη να ξεδιπλωθούν μέσα στις πιέσεις του σύγχρονου πολιτισμού. Η πυρηνική δομή μιας ανθρωπιστικής ψυχολογίας του βάθους περιέχεται σε αυτό το βιβλίο, το οποίο δημοσιεύθηκε το 1959 και έθεσε τις βάσεις για την ολοκληρωμένη σχέση ανάμεσα στην ενεργό εμπειρία της φανταστικής εικόνας και την προχωρημένη ανάπτυξη της ανθρώπινης συνείδησης. Με βάση την ερμηνεία του όσον αφορά την διαδικασία του σχηματισμού των εικόνων, το βιβλίο προχωράει σε μια περιγραφή δημιουργικής ανακάλυψης, όπως αυτή εμφανίζεται στην ζωή επιστημόνων και δημιουργικών καλλιτεχνών. Ίσως το πιο σημαντικό είναι ότι επέσυρε την προσοχή στο οργανικό έδαφος της πνευματικής ζωής του ανθρώπου, και στις μεθόδους με τις οποίες νέες σημαντικές εμπειρίες μπορούν να έρθουν στο φως στην σύγχρονη εποχή.

Με αυτές τις δύο μελέτες σαν βάση του, το "Συμβολικό και το πραγματικό" εστιάζεται στην συμβολική διάσταση της ανθρώπινης εμπειρίας. Εξετάζει τα σύμβολα όχι απλώς σαν ένα μέσο κοινωνικής επικοινωνίας, αλλά σαν οργανικές εκφράσεις της ίδιας της διαδικασίας της ζωής. Σημειώνοντας τους διαφορετικούς τύπους συμβόλων, ιδιαίτερα την διαφορά ανάμεσα στα στοιχειώδη και τα αναπαραστατικά σύμβολα, στρέφεται έπειτα στην βαθιά επαφή με το συμβολικό επίπεδο σαν μία κύρια πηγή ενέργειας για την αναζωογόνηση της προσωπικής εμπειρίας.

Πίσω από τη δύναμη που βρίσκεται σε λανθάνουσα κατάσταση μέσα στα σύμβολα, και η οποία αντιστοιχεί στο ψυχικό επίπεδο με την ενέργεια που περιέχεται στο φυσικό άτομο, υπάρχει επίσης η ξεχωριστή ιδιότητα της συμβολικής διαδικασίας, η οποία είναι ο φορέας της αυτο-ρυθμιζόμενης σοφίας της ζωής. Η εγγενής ικανότητα του σύμπαντος να θεραπεύει και να αναγεννά τον εαυτό του στα ατομικά του μέρη γίνεται προσιτή στον άνθρωπο μέσω της συμβολικής διάστασης. Η ιστορία της θρησκείας περιέχει άφθονα παραδείγματα αυτού του γεγονότος, αλλά επίσης μας διδάσκει ότι μία αναλυτική και διανοητική προσέγγιση των συμβόλων μπλοκάρει την ικανότητα των συμβόλων να μας δώσουν την ενέργεια και την καθοδήγησή τους. Για αυτόν τον λόγο, είναι αναγκαίο να προχωρήσουμε με έναν μη-αναλυτικό τρόπο, εάν θέλουμε να επωφεληθούμε από την διάσταση του βάθους.

Η κύρια ιδέα που βρίσκεται στο βάθος του "Συμβολικού και του πραγματικού" είναι το να δοθεί μία μη-αναλυτική προσέγγιση στη διάσταση του βάθους, έτσι ώστε να έρθουν στο φως και η ενέργεια και η ικανότητα καθοδήγησης που είναι έμφυτες στα στοιχειώδη σύμβολα. Αυτή είναι η ουσία της Σωκρατικής μεθόδου της αναγωγής αυτού, που βρίσκεται κρυμμένο κάτω από την επιφάνεια του ανθρώπινου προσώπου. Είναι η αρχή που βλέπει την μέθοδο της  α ν α γ ω γ ή ς  της ψυχής, που παρουσιάζεται εδώ, σε αντίθεση με την  α ν ά λ υ σ η  της ψυχής.

Η προσέγγιση της  α ν α γ ω γ ή ς  της ψυχής κατευθύνει την προσοχή μας σε εκείνα τα επίπεδα της ανθρώπινης εμπειρίας που δεν είναι άμεσα προσιτά στην προσωπική ή υποκειμενική μας συνείδηση. Δεν μας είναι συνειδητά, και σε αυτό το ποσοστό μπορούμε να πούμε ότι είναι μέρος του  α σ υ ν ε ί δ η τ ο υ.  Δεν αποτελούνται όμως, από υπολείμματα ή απωθήσεις περασμένων εμπειριών, αυτό που ο Freud ονόμασε τα  α σ υ ν ε ί δ η τ α  α π ω θ η μ έ ν α  π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν α  και ο Jung ονόμασε π ρ ο σ ω π ι κ ό  α σ υ ν ε ί δ η τ ο, ούτε ανήκουν σε εκείνα τα μισο-συνειδητά επίπεδα που καθορίζουν την κοινωνική συμπεριφορά και σχηματίζουν τον χώρο του  δ ι α π ρ ο σ ω π ι κ ο ύ  στοιχείου.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος