Κέπλερ και Fludd.
Eva Wertenschlag – Birkhäuser
3. Robert Fludd
Ποια ήταν η όψη της κοσμοθεωρίας του Fludd; Ο Πάουλι τη φανερώνει με πολλά κείμενα-πηγές μπροστά στα μάτια μας. Το αρχέτυπο του Fludd αποτελείται από δυό πολικές (πολικά αντίθετες) βασικές αρχές. Υπάρχει μια φωτεινή αρχή, ένα ανώτερο τρίγωνο, στην πραγματικότητα η θεϊκή Τριάδα, το πνεύμα και η μορφωτική αρχή στη δημιουργία. Και υπάρχει μια κατώτερη σκοτεινή αρχή, ένα κατώτερο τρίγωνο, ο κόσμος της ύλης, της απομόνωσης (του αποχωρισμού), του εφήμερου. Οι δυό αρχές βρίσκονται σ’ έναν διαρκή αγώνα. Γεννιέται (προκύπτει) ωστόσο απ’ αυτό στο κέντρο ο «χυμώδης (chymisch) γάμος», απ’ τον οποίον εξέρχεται το «infans solaris» (παιδί του ήλιου) ή η απελευθερωμένη κοσμική ψυχή.
Αν συγκρίνουμε τις δυό εικόνες του Κέπλερ και του Fludd, μας προξενεί εντύπωση, πως υπάρχει στον Κέπλερ μόνο μια ανώτερη Τριάδα, η σφαίρα. Εκπροσωπεί τη φωτεινή πλευρά του Θεού κι ανοίγει τον δρόμο προς την κοσμοθεωρία των νεώτερων φυσικών επιστημών. Η κοσμοθεωρία του Fludd είναι φορτωμένη με ένταση και είναι δυναμική. Γνωρίζουμε καλώς την κατώτερη τριάδα ως ισχυρή αντίθετη αρχή απ’ την αλχημεία. Όπως εξηγεί ο Γιουνγκ, παριστάνει η κατώτερη τριάδα το ελλείπον τέταρτο προς την τριάδα, το χθόνιο ήμισυ της θεότητας, που εκφράζεται στην αλχημεία με μια θηλυκή, ζωντανή υλική ψυχή ή το πνεύμα Μερκούριο. Ο Μερκούριος θεωρείτο όμως ως ένα εναλλάσσον το χρώμα, ακατάληπτο δημιουργικό πνεύμα της φύσης, ή, όπως λέει ο μαθητής του Παράκελσου Πενότιος (Penotus), ως «τίποτα άλλο παρά το σωματοποιημένο στη γη πνεύμα του κόσμου». Για τον Fludd γεννιέται το κεντρικό μυστικό του κόσμου, το παιδί του ήλιου, από μιαν ένωση αυτών των αντιθέτων. Μέσα στην αλχημιστική εντελώς παράδοση, εκφράζει μιαν εικόνα-σκοπό, που παριστάνει, συμψηφιστικά προς τον χριστιανικό τονισμό του φωτεινού και πνευματικού, μια συνεχίζουσα, τετραγωνική ολότητα. Σ’ αυτό το σύμβολο βρίσκει η φύση με την ενυπάρχουσα σ’ αυτήν πνευματικότητα, το «lumen naturae» (φως της φύσης), το δημιουργικό πνεύμα Μερκούριο, την ισότιμη θέση της. Πρέπει να εννοηθή η αλχημεία στο βάθος του εκτεινόμενου πολύ πίσω στον πολιτισμό μας διχασμού σε φωτεινό και σκοτεινό, πνεύμα και φύση, και σκοπεύει σε μια θεραπεία αυτών των αντιθέτων.
4. Η αδιάλλακτη φιλονικεία περί «κεφαλιού» και «ουράς».
Ο Πάουλι περιγράφει τώρα τη σφοδρή έριδα μεταξύ Κέπλερ και Fludd, όπως έχει παραδοθή σε μιαν επιστολική λογομαχία. Η τραγωδία συνίσταται σ’ αυτήν, στο ότι οι δυό τους δεν καταλαβαίνουν πια καθόλου ο ένας τον άλλον. Μιλούν προς αλλήλους παράπλευρα. Για τον Fludd δεν είναι η παρατήρηση της συγκεκριμένης φύσης το κεντρικό. Αρνιέται κάθε μέτρηση και υπολογισμό. Αυτό θα απέτρεπε μόνον απ’ το ουσιαστικό. Γι’ αυτόν είναι ο Θεός η είσοδος προς το μυστικό του κόσμου. Κι ο Θεός εκφράζεται στη συμβολική του εικόνα, το γεννημένο απ’ την ένωση των αντιθέτων ηλιακό παιδί. Ο Fludd αξιώνει (ισχυρίζεται), πως αυτό το μυστήριο είναι μια εσωψυχική εμπειρία. Γράφει:
«Όποιος εμβαθύνει όμως, επιστρέφοντας στο κέντρο του, παραμελώντας το εξωτερικό ως μια θαμβωτική σκιά στις εσωτερικές του πύλες, αυτός θα αντιληφθή βέβαια με τα πνευματικά του μάτια, ότι δεν υπάρχει ούτε διαιρετότητα ούτε ποσότητα στην ψυχή, κι ότι δεν μπορεί να βρη κανείς ούτε αριθμούς ούτε γεωμετρικά σχήματα στον Θεό, (αφού βρίσκεται πάνω απ’ την ποσότητα και η ουσία της ψυχής συνδέεται αδιάκοπα μ’ αυτόν)».
Επειδή είναι για τον Fludd η ανθρώπινη ψυχή και η πληρούσα τα πάντα θεϊκή κοσμική ψυχή στην πραγματικότητα ένα, μετέχει ο άνθρωπος μέσω του μυστηρίου της μεταβολής (μετουσίωσης) στο μυστικό του κόσμου.
Ο Κέπλερ κι ο Fludd καταπολεμούν ο ένας τον άλλον μ’ αληθινόν φανατισμό. Από ψυχολογικής σκοπιάς καταπολεμάται κανείς έτσι μόνον, όταν έχη στην πραγματικότητα αμφιβολία. Ο Fludd καταπολεμά την ίδια του τη σκιά, τον ίδιον του τον Κέπλερ κι αντίστροφα ο Κέπλερ τον ίδιον του τον Fludd. Αντί να συμβιβαστούν οι ίδιοι μ’ αυτό, καταπολεμούν κι οι δυό τον αντίπαλο έξω στον άλλον. Η φιλονικεία σωρεύεται στη βίαιη πολεμική περί «κεφαλιού» και «ουράς». Γράφει ο Κέπλερ:
« Ε γ ώ διαλογίζομαι (συλλογίζομαι) για τις ορατές και προσδιοριζόμενες μέσω των ιδίων των αισθήσεων κινήσεις, ε σ ύ ε π ι θ υ μ ε ί ς ν α π α ρ α τ η ρ ή ς τ ι ς ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς π ρ ά ξ ε ι ς και να προσπαθής, να τις διακρίνης σε βαθμίδες. Ε γ ώ κ ρ α τ ώ τ η ν ο υ ρ ά, αλλά την κρατώ στο χέρι. Ε σ ύ ε π ι θ υ μ ε ί ς ν α π ε ρ ι λ ά β η ς τ η ν κ ε φ α λ ή με το πνεύμα σου, αρκεί να μην ονειρεύεσαι».
Εννοούνται «κεφάλι» και «ουρά» του Ουροβόρου. Ο Ουροβόρος ήταν στην αλχημεία μια εικόνα για την ολότητα της φύσης, για την ένωση των αντιθέτων. Η «ουρά» είναι η συγκεκριμένη πλευρά της φύσης. Ο Κέπλερ μαγεύεται όλο και περισσότερο απ’ τον αντιληπτό και μετρητό εξωτερικό κόσμο. Πορεύονταν έτσι προς έναν χωρισμό της αντίληψης του ψυχικού εσωτερικού κόσμου – το «κεφάλι» - από εκείνην του συγκεκριμένου εξωτερικού κόσμου.
(σ.σ.: Επιθυμώ να αναφέρω σ’ αυτό το σημείο το όνειρο ενός σημερινού φυσικού επιστήμονα, που μιλά γι’ αυτό το πρόβλημα με τις ίδιες ακριβώς εικόνες. Σε μιαν εποχή, που ήταν πραγματικά βυθισμένος σε ερευνητικά ερωτήματα για τον γενετικό κώδικα, ονειρεύτηκε, πως στεκόταν στην ακρογιαλιά. Αναδύθηκε τότε ένα γιγαντιαίο θαλάσσιο φίδι απ’ το νερό, ένα είδος πρωτόζωου. Ο ονειροπόλος προσβλήθηκε μεμιάς απ’ τον πόθο, να αποχωρίση ρίχνοντας μιαν πέτρα την ουρά τού ζώου και να την πάρη για τον εαυτό του. Την τελευταία στιγμή τον εμπόδισε μια γυναίκα να το πράξη και του επισήμανε, ότι θα σκότωνε έτσι ολόκληρο το ζώο. Αυτό το όνειρο φέρνει στη συνείδηση το πρόβλημα, ότι ένας μονόπλευρος τρόπος θέας της φυσικής επιστήμης, που βλέπει μόνον την υλική, συγκεκριμένη πλευρά, καταστρέφει το όλον του τρόπου εμφάνισης της φύσης. Το φίδι εκφράζει όπως ο Ουροβόρος το σύνολο της φύσης, όπως αυτή εκδηλώνεται τόσο ψυχικά όσο και υλικά).
Ο Fludd είδε τον εαυτό του σε απωλολυία θέση. Ν ε ω τ ε ρ ι σ τ ι κ ά εννοημένο, εκφράζει το σύστημα του Fludd όπως εκείνο του Κέπλερ μια μαντάλα – ένα ενωτικό των αντιθέτων σύμβολο και μιαν ολιστική εικόνα του Θεού. Πέρα απ’ αυτό εκφράζει όμως και τη λειτουργία, που οδηγεί σ’ αυτόν τον δύσκολα επιτυγχανόμενο σκοπό. Όπως εκφράστηκε ο Fludd, έχει μόνον εκείνος «που εμβαθύνει στις εσωτερικές του πύλες» πρόσβαση σ’ αυτήν τη μεταβλητική πορεία. Είναι μια αρχετυπική εικόνα για τη λειτουργία της εξατομίκευσης, που η ουσία της συνίσταται, ειπωμένο εικονικά, σε μιαν περιστροφή μέσα απ’ το φωτεινό και σκοτεινό, το συνειδητό και ασυνείδητο και σε μιαν ένωση των αντιθέτων. Γράφει ο Γιουνγκ στο σχόλιό του στο κινεζικό σύγγραμμα «Το μυστικό του χρυσού λουλουδιού», που εμπεριέχει μιαν ταοϊκή, αλχημιστική άσκηση διαλογισμού και το οποίο γνώριζε καλά ο Πάουλι:
«Ψυχολογικά θα ήταν αυτή η περιστροφή “το να περιέλθης κυκλικά γύρω απ’ τον εαυτό σου”, όπου σύρονται εμφανώς όλες οι πλευρές της ιδίας προσωπικότητας σε συμπάθεια… Η κυκλική κίνηση έχει συνεπώς και την ηθική σημασία της αναζωπύρωσης όλων των φωτεινών και σκοτεινών δυνάμεων της ανθρώπινης φύσης, και όλων έτσι των ψυχολογικών αντιθέσεων, όποιου είδους κι αν ενδέχεται να είναι. Αυτό δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά αυτογνωσία μέσω αυτοεπώασης…».
Η εικόνα του Fludd εκφράζει – μεταφερμένη στο ατομικό βίωμα – αυτήν την εναρμονιστική λειτουργία. Μόνον όταν υπομένονται και αφομοιώνονται οι γεμάτες ένταση αντιθέσεις, π.χ. πνεύματος και ορμής (ενστίκτου), συνειδητών ιδεών και ασυνειδήτων τάσεων, πραγματοποιείται στον άνθρωπο ολότητα. Όπως το εκφράζει το «ηλιακό παιδί», είναι το βίωμα ενός οδηγητικού φωτός, που δεν μπορεί να εξισωθή πια με το Εγώ (Ego). Βιώνεται γι’ αυτό ως μια εικόνα του Θεού ή ως ο «εσωτερικός άνθρωπος φωτός», που συμβολίζεται σε πολλές κουλτούρες με την τετραγωνική μαντάλα. Ο Fludd δεν είχε τον ίδιον στόχο προ οφθαλμών όπως ο Κέπλερ παρατηρώντας τη φύση, παρ’ όλο που διαβεβαιώνει, ότι αντιλαμβάνεται με την εικόνα του της μαντάλα και τον εξωτερικό κόσμο (σ.σ.: Ως μοντέλο για τον εξωτερικό κόσμο βασίζεται η εικόνα του Fludd στη γεωκεντρική ακόμα κοσμοθεωρία. Ο Fludd καταπολεμά έτσι και τους κοπερνίκειους στον Κέπλερ). Οι εικόνες του εκφράζουν μιαν εσωψυχική θεραπευτική λειτουργία και τη θρησκευτική φαντασία μιας τελικής εικόνας, όπου ο διχασμός έχει συμφιλιωθή. Θα μπορούσαμε να πούμε, πως η εσωσκοπική και η εξωσκοπική διεύθυνση της ματιάς κομματιάστηκαν εντελώς.
5. Η θέση του Πάουλι
Ως σύγχρονος φυσικός επιστήμων παραμένει ο Πάουλι πάνω στη βάση του Κέπλερ. Γνωρίζει όμως προσωπικά, πως ο Fludd βρίσκεται εξίσου κοντά του. Ο Πάουλι βλέπει τον εαυτό του τοποθετημένο μπροστά στην εργασία, να ενώση εκ νέου τις δυό αντίθετες θέσεις. Γράφει στην εργασία του για τον Κέπλερ:
«Διαφορετικά απ’ ό,τι για τον Κέπλερ και τον Fludd, μας φαίνεται σήμερα μόνο μια τέτοια άποψη αποδεκτή, που αναγνωρίζει ως συμβιβαστές και μπορεί να περιλάβη ενιαία κ α ι τ ι ς δ υ ό πλευρές της πραγματικότητας – το ποσοτικό και το ποιοτικό, το φυσικό και ψυχικό… Ενώ έχει η πρώτη ως θέμα την προσαρμογή των γνώσεών μας στα εξωτερικά αντικείμενα, ώφειλε να φέρνη η τελευταία τις χρησιμοποιηθείσες στη γένεση των επιστημονικών μας εννοιών αρχετυπικές εικόνες στο φως. Θα επιτρεπόταν να επιτυγχάνεται δηλαδή μόνο με τη συνάθροιση των δυό ερευνητικών κατευθύνσεων μια πληρότητα της γνώσης (εννόησης)».
Αισθανόταν πράγματι να έχη τεθή μέσω του οράματός του μπροστά σε πολλά ερωτήματα και εργασίες ο Πάουλι, για τις οποίες γνώριζε, πως η εκπλήρωσή τους επίκειτο ακόμη. Ονειρευόταν συνεχώς, πως έπρεπε να αναλάβη μια ν έ α καθηγεσία. Αναρωτιόταν σ’ ένα γράμμα στον Γιουνγκ:
«Εκπλήσσομαι πάντα και συνεχώς μ’ αυτήν την επιμονή του ασυνειδήτου για τη νέα καθηγεσία με τις παραδόσεις της σε ακροατήρια και με την κλήση μου, κι αναρωτιέμαι λοιπόν, τί θα μπορούσε πράγματι να πη ένας τέτοιος καθηγητής, που όχι μόνον “κρατά την ουρά – αλλά την κρατά στο χέρι” (τη θεωρητική δηλ. φυσική), “περιλαμβάνει” όμως προσέτι και “την κεφαλή”, χωρίς να καταβροχθίζεται όμως απ’ αυτήν και χωρίς “να ονειρεύεται μόνον”».
Από ψυχολογικής πλευράς μάς κομίζει η παρατήρηση εσωτερικών εικόνων – παρεχομένων π.χ. μέσω ονείρων – την επειγόντως αναγκαία σήμερα βοήθεια προσανατολισμού στη συναναστροφή με τα ψυχικά δεδομένα. Συγκριτικά με την τεράστια σήμερα γνώση για την εξωτερική φύση, είμαστε αυτόχρημα (τω όντι) αβοήθητοι στη συναναστροφή με την ψυχή. Το πόσο ισχυρός μπορεί να είναι ο εσωτερικός κόσμος, το γνωρίζουμε από νευρώσεις και ψυχώσεις, αλλά κι από συλλογικές ιδεολογίες και κατοχές (δαιμονισμούς). Η άγνοια για τα προσωπικά και αρχετυπικά βάθη στην ψυχή είναι η αιτία για πολλές εμφανίσεις ασθενειών της εποχής μας. Χρειαζόμαστε περισσότερη γνώση για τις νομιμότητες (νομοτέλειες;) της ψυχής και κυρίως για εκείνες τις ισχυρές εικόνες, που διαμορφώνουν την εποχή μας. Σπουδάζουμε τη γνώση για όσα συμβαίνουν στην ψυχή, κατά παράδοξον τρόπο απ’ την ίδιαν ακριβώς την ασυνείδητη ψυχή, απ’ την «εσωτερική» φύση. Τα όνειρα είναι μια πηγή της αυτογνωσίας και επιτρέπουν μιαν πρόσβαση στις μεγάλες εικόνες, στην πνευματική πλευρά της φύσης, το «lumen naturae» (το φως της φύσης).
Μπορούμε να θεωρήσουμε τη συμβολική εικόνα του Robert Fludd ακριβώς ως μια μη εννοημένη ακόμα εικόνα του μέλλοντος. Δεν είναι ένα μοντέλο για την αντίληψη του εξωτερικού κόσμου, αλλ’ ένα όραμα μιας πνευματικής κατευθυντήριας εικόνας, που τη χρειαζόμαστε για την κουλτούρα μας (Kultur). Ο Πάουλι αισθάνθηκε μάλιστα εντελώς ιδιαίτερα βαθειά θιγμένος απ’ την εικόνα του Fludd, όπως αυτό εκφράζεται στα γράμματά του. Φαίνεται να εκφράζη κάτι, το οποίο ήταν ενεργό και στο δικό του ασυνείδητο ως εικόνα ολότητας. Έχουμε τώρα τη μεγάλη ευτυχία, να μας έχουν παραδοθή μακριές σειρές ονείρων απ’ τον Πάουλι. Ο Κ. Γκ. Γιουνγκ επεξεργάστηκε περίπου τετρακόσια απ’ αυτά τα όνειρα στο έργο του «Ψυχολογία και αλχημεία». Παρατηρούσε εκεί την αργή εμφάνιση ενός νέου κέντρου προσωπικότητας και δι’ αυτού μιας συμβολικής κατευθυντήριας εικόνας. Και είδε ο Γιουνγκ αυτήν την εικόνα ολόκληρου του ανθρώπου ως μιαν αδιάσπαστη συνέχεια της αλχημιστικής παράδοσης. Όπως στην αλχημεία, δείχνουν και τα όνειρα του Πάουλι την εικόνα σκόπευσης ως μιαν ένωση αντιθέτων κι ως μιαν τετραδική μαντάλα σε συνέχιση μιας τριαδικής εικόνας. Είναι έτσι οι βυθισμένες τον 17ον αιώνα, ελάχιστα κατανοητές πια εικόνες ζωντανές όπως και πριν στην ψυχή σημερινών ανθρώπων. Το προεξάρχον σ’ αυτό το σύμβολο ολότητας βρίσκεται στο ότι συμπεριλαμβάνει και τη φύση. Τη φύση με την έννοια, που την εννοούσαν οι αλχημιστές, ως «lumen naturae», ως μια διαφορετική απ’ τη συνειδητή κατανόηση σοφία.
Η εικόνα του Fludd μπορεί να γίνη, αν δεν την προβάλουμε με την έννοια του ονείρου του Πάουλι του 1946 προς τα έξω, μια θεραπευτική ιδέα για τη σημερινή μας ψυχική κατάσταση. Δείχνει την ανανέωση του συλλογικού ασυνειδήτου – του ήλιου – μέσα από μιαν τροχιά, που το ξαναφέρνει σε επαφή με τις μυθοπλαστικές δυνάμεις των αρχετύπων. Μπορεί ωστόσο να εκπληρωθή μόνον από το άτομο αυτή η λειτουργία. Ολοκλήρωση και ηθική διάκριση των συνωστιζομένων ασυνειδήτων ωθήσεων είναι δυνατή μόνο στη συνείδηση ενός εκάστου. Όπως στο αλχημιστικό έργο, πρέπει να μεταβληθή το ιριδίζον πνεύμα της φύσης, ο Μερκούριος, μέσω μακράς επεξεργασίας. Τότε μόνο γίνεται χρυσός, μια φώτιση απ’ τη φύση. Η τελική ιδέα (ιδέα-σκοπός) του Fludd πραγματοποιείται έτσι στην επίπονη λειτουργία συνειδητοποίησης και ολοκλήρωσης του κάθε μεμονωμένου ανθρώπου. Μέσω αυτής μπορεί να αλλάξη τελικά η συλλογική συνείδηση με την έννοια, ότι εναρμονίζεται πάλι με τις ρυθμιστικές δυνάμεις της «εσωτερικής» φύσης.
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου