Emma Yung : Η ANIMA ΣΑΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑΚΗ ΥΠΑΡΞΗ
Ένας άλλος τύπος εμπειρίας της anima παρουσιάζεται στο «Le Lais de Lanval»,⁵²που είναι μέρος του βρετανικού κύκλου θρύλων.
Το να μεταφερθή κανείς μακριά, στη χώρα των νεράϊδων, είναι, ψυχολογικά, ένα σπάνιο θέμα. Στην κελτική παράδοση αυτό το βασίλειο δεν έχει τον τρομερό και φοβερό χαρακτήρα που έχει αλλού. Δεν είναι ένα βασίλειο νεκρών, αλλά ονομάζεται «η χώρα των ζωντανών» ή «η χώρα που βρίσκεται κάτω απ’ τα κύματα», και θεωρείται ότι αποτελείται από «πράσινα νησιά», που κατοικούνται από όμορφα, θηλυκά πλάσματα, και γι’ αυτό μερικές φορές ονομάζεται «τα νησιά των γυναικών».⁵⁴ Αιώνια νέα και όμορφα, αυτά τα πλάσματα απολαμβάνουν μια ζωή χωρίς λύπη, γεμάτη από μουσική και χoρό και τις χαρές της αγάπης. Εδώ ζουν οι νεράιδες, και ανάμεσά τους η Morgan la Fée (Fata Morgana), που το όνομά της δηλώνει ότι είναι «θαλασσογεννημένη», και σ’ αυτό το μέρος οδηγούν τους ανθρώπους που αγαπούν. Ψυχολογικά, αυτά τα Ηλύσια Πεδία, που μπορούν να συγκριθούν με τον Κήπο των Εσπερίδων, είναι δυνατόν να ερμηνευθούν σαν μια ονειρική χώρα, που είναι ελκυστική και ευχάριστη οπωσδήποτε, αλλ’ όχι χωρίς κινδύνους. Το ότι η anima κυβερνάει αυτό το βασίλειο και οδηγεί προς αυτό, είναι πολύ γνωστό. Ο κίνδυνος να χαθής εκεί, δηλαδή στο ασυνείδητο, φαίνεται πως έχει γίνει αισθητός ακόμη και σε παλαιούς χρόνους, επειδή αμέτρητες ιστορίες περιγράφουν τον ιππότη, πιασμένο στα δεσμά της αγάπης, να ξεχνάη τα ιπποτικά του καθήκοντα,⁵⁵ και σε μιαν αυτάρκη δυάδα με την κυρία του να αποξενώνεται απ’ τον κόσμο κι απ’ την πραγματικότητα,
Ένα ακραίο παράδειγμα αυτού του είδους είναι η περίπτωση του μάγου Merlin, που η αγαπημένη του, η νεράιδα Vivian, χρησιμοποίησε τα μαγικά τεχνάσματα που είχε μάθει κρυφακούγοντάς τον, για να τον δέση με αόρατα δεσμά και να τον φυλακίση μέσα σ’ έναν αγκαθωτό θάμνο, απ’ τον οποίον δεν μπόρεσε ποτέ να ξεφύγη.
Αυτή η ιστορία είναι ιδιαίτερα διδακτική, επειδή η μορφή του Merlin ενσάρκωνε τόσο ταιριαστά τη συνειδητότητα και την ικανότητα σκέψης, που έλειπαν στον ανδρικό κόσμο γύρω του. Ήταν ένα εωσφορικό πλάσμα παρόμοιο με τον Μεφιστοφελή, και σαν τέτοιο αντιπροσώπευε τη διανόηση στην κατάσταση της γένεσης, δηλαδή σε πρωτόγονη ακόμη μορφή. Σ’ αυτό ώφειλε τη μαγική του δύναμη˙ αλλ’ επειδή η θηλυκή του πλευρά είχε παραμεληθή, τον τράβηξε προς τα πίσω με τη μορφή τού έρωτα, και έδεσε στους πόνους της φύσης αυτόν τον άνδρα, που είχε ταυτίσει τον εαυτό του με την αρχή τού λόγου.
Σε κάπως μεταγενέστερη περίοδο ανήκει ο θρύλος τού Tannhäuser, που τον αναβίωσε ο Richard Wagner. Χρονολογείται εμφανώς απ’ τον δέκατο πέμπτο αιώνα, και ήταν πλατειά γνωστός τον δέκατο έκτο στην Ελβετία, Γερμανία και τις Κάτω Χώρες .⁵⁶
του Danhauser που θα σας τραγουδήσω,
και των θαυμάτων που έκανε
με την Αφροδίτη, την ευγενική Δέσποινα.⁵⁷
Ο Danhauser ήταν ένας δυνατός ιππότης
που αναζητούσε τα θαύματα
και ήθελε να ανεβή στης Αφροδίτης το βουνό,
όπου είναι όμορφες κοπέλλες».
Έτσι αρχίζει το τραγούδι στις περισσότερες παραλλαγές του, αλλά υπάρχει μια ελβετική παραλλαγή από τον Άγιο Γάλλο, που θεωρείται σαν μια από τις αρχαιότερες και η οποία λέει:
«Ο Ντάνχαουζερ ήταν ένας θαυμάσιος νέος,
και ήρθε για να δη μεγάλα θαύματα.
Έφθασε στο βουνό της Δέσποινας Αφροδίτης.⁵⁸
σ’ εκείνες τις τρεις όμορφες κοπέλλες
Όλη την εβδομάδα είναι όμορφες,
στολισμένες με μετάξι και χρυσάφι,
με δαχτυλίδια και χάντρες και στεφάνια του Μαγιού,
αλλά την Κυριακή είναι βίδρες και φίδια».⁵⁹
Σ’ αυτό το ποίημα οι κάτοικοι του Venusberg (βουνού της Αφροδίτης) αναφέρονται σαν συγγενείς της Melusine.
Αν και πιστεύω ότι μπορώ να υποθέσω πως αυτός ο θρύλος είναι γνωστός, ας ξαναθυμηθούμε τα περιστατικά:
Αφού ο Tanhäuser καθυστέρησε για πολύ καιρό στο Venusberg, ένοιωσε τη συνείδησή του να τον τύπτη και πήγε στη Ρώμη για να ζητήση άφεση απ’ τον Πάπα. Αλλά η άφεση δεν του δόθηκε, και του ειπώθηκε ότι η αμαρτία του δεν θα μπορούσε να συγχωρηθή περισσότερο απ’ όσο θα μπορούσε να ξαναγίνη πράσινο το ξερό κλαδί μπροστά του. Έτσι επέστρεψε στο Venusberg κι έμεινε εκεί, ακόμη κι όταν ο Πάπας τού έστειλε έναν αγγελιοφόρο με την είδηση ότι είχε συμβή ένα θαύμα, ότι δηλαδή το κλαδί είχε ξαναπρασινίσει. Το τέλος του τραγουδιού, σε πολλές παραλλαγές είναι το εξής:
«Κι έτσι αυτός πάλι μέσα στο βουνό
διάλεξε η αγάπη της να είναι,
και για τον Πάπα, τον Ουρβανό τον τέταρτο, χάθηκε παντοτεινά».⁶⁰
Όπως δείχνει το όνομα, το Venusberg είναι ένα μέρος ερωτικών απολαύσεων και ηδονών, όπου είχε εξουσία η Αφροδίτη.⁶¹ Αντιστοιχεί από κάθε άποψη στα «νησιά των γυναικών» ή τα νεραϊδοβουνά που αναφέραμε πιο πριν, κι όλοι οι σχετικοί μ’ αυτό θρύλοι μοιάζουν μεταξύ τους πολύ στο ότι λένε για έναν άνδρα, που προσελκύεται σε ένα τέτοιο μέρος και κρατιέται εκεί απ’ τη μαγεία μιας γυναίκας, κι ότι αυτός ποτέ, ή μόνο με πολύ μεγάλη δυσκολία μπορεί να ξαναβρή τον δρόμο για να φύγη από εκεί.
Ένα παράδειγμα γι’ αυτό στην αρχαιότητα ήταν η Καλυψώ, που κρατούσε τον Οδυσσέα στο νησί της, και που τον άφησε μόνο με διαταγή των θεών. Η μάγισσα Κίρκη ανήκει σ’ αυτήν την κατηγορία επίσης, αλλ’ ο δικός της χαρακτήρας ήταν περισσότερο μαγικός, αφού μεταμόρφωσε τα θύματά της, τους συντρόφους τού Οδυσσέα, σε χοίρους.
Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στον Χριστιανισμό και την ειδωλολατρεία, που γι’ αυτόν γίνονται υπαινιγμοί ήδη στην ιστορία της Melusine, έρχεται καθαρά στο φως στον θρύλο του Tanhäuser. Εν τούτοις, ο παγανισμός που εμφανίσθηκε στον καιρό τής Αναγέννησης δεν ήταν αυτός των βόρειων λαών, αλλά της αρχαιότητας. Ένα παράδειγμα κατάλληλο για το θέμα μας είναι η «Υπνερωτομαχία του Πολύφιλου», του Francesco Colonna.⁶² ‘Ενας μοναχός περιγράφει εδώ πώς, σ’ ένα όνειρο, η αγαπημένη του, η νύφη Polia, αφού του επιτρέπει να δη και να δοκιμάση μια σειρά από ψυχολογικά ενδιαφέρουσες σκηνές και εικόνες απ’ την κλασσική αρχαιότητα, τον οδηγεί στο τέλος στα Κύθηρα, όπου η Αφροδίτη δίνει στο ζευγάρι την ευλογία της.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
52. «Τέσσερεις μπαλλάντες για την Μαρία της Γαλλίας», Guingamor, Lanval, Tydet, Bisclaret. Μετάφραση στα αγγλικά από την Jessie L. Weston. Λονδίνο, D. Nutt, 1914
53. Ένας παρόμοιος γερμανικός θρύλος αναφέρεται από τον Παράκελσο στην πραγματεία του που προαναφέρθηκε, όπως επίσης και από τον W. Grimm στο «Deutsche Sagen» (Γερμανικοί θρύλοι). Μόναχο και Λειψία, Georg Mueller, χωρίς χρονολογία. Τόμος 2ος . Μας λέει για έναν ιππότη από το Stauffenberg, που μια μέρα, καθώς πήγαινε στην εκκλησία με το άλογό του, συνάντησε μια θαυμαστά όμορφη γυναίκα που καθόταν στην άκρη ενός δάσους. Όπως φάνηκε τελικά, περίμενε αυτόν. Του είπε ότι πάντα τον αγαπούσε και τον φύλαγε, και έπειτα αρραβωνιάστηκαν. Αυτή η γυναίκα ήταν μια νεράιδα, που μπορούσε πάντα να την καλέση εκφράζοντας μιαν ευχή. Του έδωσε χρήματα και περιουσία με τον όρο να μη συνάψη δεσμό με άλλη γυναίκα. Όταν η οικογένειά του τον πίεσε να παντρευθή κι αυτός συμφώνησε παρ’ όλα αυτά, πρώτα τον προειδοποίησε, και μετά έφερε τον θάνατό του με μυστηριώδη τρόπο μέσα σε τρεις μέρες. Σ’ αυτήν τη γυναίκα που αγαπούσε τον ιππότη «από την αρχή», δεν είναι δύσκολο να αναγνωρίσουμε το θηλυκό του στοιχείο˙ η αποκλειστική απαίτησή του είναι ένα χαρακτηριστικό ιδίωμα της anima, που συχνά οδηγεί σε δύσκολες συγκρούσεις και εμπλοκές.
54. Βλ. J.A.Mac Cullough: « Η θρησκεία των αρχαίων Κελτών», αναφερθέν έργο.
55. Αυτό το στοιχείο παίζει έναν σπουδαίο ρόλο στα ποιήματα, παραδείγματος χάριν, του Chrétien de Troyes: “Yvain”και “Erec και Enide”. Το τελευταίο έργο είναι θέμα μιας πολύ λεπτομερειακής μελέτης του R. Bezzola («Το νόημα της περιπέτειας και της αγάπης». Παρίσι, Εκδόσεις La jeune Parque). Το πιο δύσκολο έργο του απελπισμένου ήρωα συνίσταται στην πάλη που έχει να κάνη με έναν αντίπαλο στην ίδια κατάσταση, δηλαδή, ως ένα βαθμό, με τον σωσία του. Το να τον ξεπεράση σημαίνει ότι μπορεί να απελευθερώση τον εαυτό του απ’ τη μαγεία της αγάπης που τον απομονώνει, και να ξαναγυρίση πίσω με τη γυναίκα του στην κοινωνία και τον κόσμο.
56. P. S. Barto: O Tannhäser και το βουνό της Αφροδίτης», Νέα Υόρκη, Oxford University Press, American Brach, 1916. Βλ. σελίδες 74, 75 γιά την αγγλική απόδοση που παρουσιάζεται εδώ, και η οποία αντιστοιχεί ακριβώς με τη γερμανική που αναφέρεται απ’ την κ. Γιουνγκ.
57. Σε μερικές παραλλαγές λέει «Venus der Düveline» (Η Αφροδίτη των Διαβόλων).
58. Εδώ η Αφροδίτη έχει γίνει η Ελβετική Verenna.
59. Δυστυχώς δεν έγινε δυνατόν να βρεθή αγγλική απόδοση αυτού του ποιήματος. (Η μεταφράστρια του γερμανικού κειμένου το αποδίδει στα αγγλικά σε γενικές γραμμές. Σ. τ. Μ.)
60. Barto, έργο αναφερθέν, σελ. 95.
61. Βλ. επίσης του W.Grimm: «Γερμανική Μυθολογία», έργο αναφερθέν. Στα τελευταία χρόνια του Μεσαίωνα στη Γερμανία, το βουνό της Αφροδίτης ταυτιζόταν με το Graal (Δισκοπότηρο), και με το πέρασμα του χρόνου αυτή η ονομασία πήρε την έννοια της γιορτής και της ευθυμίας. Ο W. Hertz αναφέρει το απόσπασμα ενός χρονικού, που λέει: «Οι ιστορικοί πιστεύουν ότι ο ιππότης με τους κύκνους ήρθε απ’ το βουνό, όπου βρίσκεται η Αφροδίτη μέσα στο Δισκοπότηρο» (Parzival und der Graal).
62. Για μιαΝ αναλυτική ψυχολογική μελέτη αυτού του έργου, βλ.: Linda Fierz-David: «Το όνειρο του Πολύφιλου». Σειρά Bollingen, 25, Νέα Υόρκη, Pantheon Press 1950.
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου