ΤΑ ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΧΑΡΗΣ

Από τον «Ωριγένη» του Henri Crouzel (5).

Συνέχιζεται απο Δευτέρα, 3 Φεβρουαρίου 2014

Το δόγμα  της  Χάρης  τού Ωριγένη εκφράζεται, όχι μόνον μέσω της λέξης Χάρις, την οποία χρησιμοποιεί σπάνια, αλλά εκφράζεται και μέσω μιας σειράς συμβολικών εκφράσεων. Η ανθρωπολογία του Ωριγένη λοιπόν περιέχει εκτός από την έκφραση “Πνεύμα” που είναι μέσα στον άνθρωπο και την συμμετοχή του ανθρώπου στην εικόνα του Θεού, η σημασία της οποίας είναι κυρίως υπερφυσική, και την έκφραση ΦΩΣ! Το Φώς δείχνει τα δώρα της γνώσεως: είναι η πιο φυσική αναλογία που βρίσκεται πολύ συχνά στην Βίβλο,  όπως και στον Πλάτωνα. Το VΙο βιβλίο της πολιτείας αναπτύσσει ορισμένες ιδέες τις οποίες συμπεριλαμβάνει ο Κέλσος στον Αληθή του Λόγο, εναντίον των Χριστιανών. Έτσι όπως επιτρέπει ο ήλιος στο μάτι να δεί καθαρά τα αντικείμενα, ο Θεός είναι το Φώς που καθιστά δυνατή την γνώση της νοητής πραγματικότητος (κόσμος για τους Έλληνες, πραγματικότης για τους Λατίνους).  Ο Ωριγένης συμφωνεί και δεν εκφράζει μ’ αυτήν την ευκαιρία -κάτι που κάνει με την ευκαιρία άλλων χωρίων του Πλάτωνος που αναφέρονται από τον Κέλσο- την απόσταση που Χωρίζει την Χριστιανική Χάρη από την πλατωνική προσέγγιση. Μια απόσταση που στοχεύει στον Ελεύθερο και θεληματικό Χαρακτήρα του Θείου δώρου. Κάθε ένα από τα θεία πρόσωπα έχει τον ρόλο του στην δωρεά αυτού του φωτός. Ο Πατήρ είναι το Φώς, του οποίου ο Υιός είναι η αντανάκλαση: αυτό το Φώς ενεργεί με την μεσολάβηση του Φωτός που είναι ο Υιός. «Εμείς θα δούμε το Φώς μέσα στο δικό σου Φώς» (περί Αρχών Ι, 1,1). Για τον Ωριγένη αυτό σημαίνει. Εμείς θα δούμε το Φώς που είναι ο Πατήρ μέσω εκείνου που είναι ο Υιός. Αλλά οι ονομασίες ή επίνοιες, σχετικές με το Φώς, που βρίσκονται στην Βίβλο, αφορούν όλες τους τόν Υιό: Φώς τού κόσμου, αληθινό Φώς, τό Φώς  των ανθρώπων, το Φώς των εθνών, ο ήλιος της δικαιοσύνης, η Ανατολή.

Η δύση και η αυγή, η ανατολή, αντιστοιχούν στις περιόδους κατά τις οποίες χάνεται αυτός ο ήλιος, ή λάμπει, τόσο εδώ κάτω, «μέσω ενός καθρέφτη εν αινίγματι», όσο και επέκεινα, «πρόσωπο με πρόσωπο» (Σχόλιο στο Ιωάν. VI, 52 (33-34, 270-272). Το Άγιο Πνεύμα δεν ονομάζεται συχνά Φώς αλλά ο Φωτισμός αποδίδεται σ’ αυτό. Η εκκλησία ονομάζεται και αυτή, στο πρόσωπο των αποστόλων, Φώς του κόσμου. Είναι το Φεγγάρι που μεταδίδει στους ανθρώπους μέσω της διδασκαλίας του, τον Φωτισμό που του δωρίζει ο ήλιος.

Λόγω του γεγονότος πως το Φώς του Χριστού εσωτερικεύεται σ’ αυτόν που το δέχεται, αυτός ο τελευταίος γίνεται ο ίδιος Φώς συμμορφούμενος στον Χριστό. Στην Μακαριότητα όλοι οι Άγιοι θα γίνουν, στον ήλιο της δικαιοσύνης ένα μοναδικό ηλιακό φώς. Αλλά ο Σατανάς, πρίγκιπας του σκότους, μιμείται το Φώς. [Η λατινική λέξη που αντιστοιχεί στην μίμηση είναι πιθηκίζει! Κάτι που μας παραπέμπτει στον Δαρβίνο. Και στον Απ. Παύλο, ο οποίος μας προειδοποιεί: μόνον το κακό εξελίσσεται πιθηκίζοντας].

Για να ξεγελάσει τις ψυχές μεταμορφώνεται σε άγγελο Φωτός (2 Κορ. 11,14). Γίνεται ένας άγριος ήλιος, βάρβαρος, με το φεγγάρι του, την σύναξη των βαρβάρων. Στην πραγματικότητα είναι σκότος. Αντίθετα από τον Γνόφο αγνωσίας όπου κρύβεται ο Θεός, τα καταραμένα σκότη είναι θεληματική άγνοια και απόρριψη του φωτός, το οποίο κυνηγούν και προσπαθούν να καταστρεψουν. Αλλά δεν το κατορθώσουν διότι τα σκότη χάνονται με το πλησίασμα του φωτός,

Το θέμα της ζωής ξεπερνά εκείνο του φωτός καθώς αγκαλιάζει όλη την υπερφυσική ζωή της ψυχής και πλησιάζει εκείνο, που αργότερα, θα ονομαστεί “αγιαστική Χάρις”. Έτσι αντίθετα από τους τρείς τύπους θανάτου τους οποίους διακρίνει ο Ωριγένης (τον θάνατο στην αμαρτία, που είναι καλός, τον θάνατο της αμαρτίας που είναι βάρβαρος, και τον φυσικό θάνατο που είναι ηθικώς αδιάφορος), έχουμε και τρείς τύπους ζωής (την φυσική ζωή, που είναι αδιάφορη, την ζωή της αμαρτίας και την “αληθινή ζωή”) και εξίσου διαθέτουμε και δύο αθανασίες (μια φυσική αθανασία που εμποδίζει την ψυχή να πεθάνει από τον Φυσικό θάνατο, και μια αθανασία της Χάριτος η οποία επιμηκύνει την “αληθινή ζωή”).

Πρόκειται για την αληθινή ζωή, που διακρίνεται από την Φυσική ζωή και την αισθητηριακή, πού είναι κοινή σέ μάς καί τά ζώα. Η αληθινή ζωή δέν είναι μόνον, όπως είναι στον Μέσο Πλατωνισμό, μια ζωή που κατευθύνεται προς τον κόσμο των νοητών, που διακρίνονται από τα αισθητά. Η κύρια πηγή του Ωριγένη είναι κυρίως η σταθερή χρήση της λέξεως ζωή για να σημάνει την μακάρια ζωή, την “αιώνιο”, σε όλα τα κείμενα της Κ.Δ. Είναι μια υπερφυσική ζωή. Και αυτή ακριβώς η αιώνιος ζωή δεν είναι ένα αποκλειστικό προνόμιο της Μακαριότητος, όπου θα λάβει την πληρότητα της: μετέχεται ήδη από εδώ κάτω, μ’ έναν ατελή τρόπο αλλά προοδευτικό. Όπως και η Βασιλεία του Θεού ή των Ουρανών, είναι μια πραγματικότης παρούσα και μελλοντική μαζι.

Στην Ιεραρχία των ονομασιών του Χριστού, που βρισκεται στον πρόλογο του κατά Ιωάννην, η Ζωή καταλαμβάνει την Τρίτη θέση μετά την Σοφία που είναι η “Αρχή” και τον Λόγο, πριν από το Φώς. Είναι ο Ιησούς ο οποίος μεταδίδει το ζωντανό ύδωρ, το ύδωρ που δωρίζει την ζωή: και το ύδωρ αυτό προκαλεί τον θάνατο της αμαρτίας, ελευθερώνει από την σάρκα και το αισθητό, δωρίζει την αρετή και την γνώση: και μ’ αυτή την τελευταία εννοιολόγηση η Ζωή συγχέεται με το Φώς. Το δώρο της ζωής από μέρους του Χριστού είναι προοδευτικό εδώ κάτω και φέρει μαζί του τα αγαθά τής Ζωής. Ανάμεσα σ’ αυτά τα αγαθά είναι και το Άγιο Πνεύμα (σχόλιο στο Ιωάν. II, 16-19(10-13) 112-132).

Το θέμα της πνευματικής τροφής σχετίζεται επίσης με τα ανωτέρω. Πολύ συχνά ο Ωριγένης επικαλείται τις απειλές του Κυρίου που κοινωποιήθηκαν στον Αμώς (8,11), ότι θα στείλει στην γή την πείνα και την δίψα, τα οποία πρέπει να εννοήσουμε σαν πείνα και δίψα για τον Λόγο του Θεού. Πρόκειται για μια τιμωρία: η πείνα και η δίψα δεν είναι η επιθυμία του Λόγου, αλλά η έλλειψη και η λαύρα, αφού ο Θεός αφαιρεί από τον λαό όλα τα Μυστήρια του λόγου Του. Μια τιμωρία που Χτύπησε τους Εβραίους, και η οποία θα μπορούσε να επιβληθεί, όχι στην Εκκλησία γενικώς, αλλά σε τούτο ή σ’ εκείνο το παρακλάδι της Εκκλησίας λόγω των αμαρτιών τους.

Αυτή η πνευματική τροφή συνίσταται από την αποκάλυψη των μυστηρίων αλλά και από εκείνη της Ίδιας της Θείας φύσεως. Οι Άγγελοι τρέφονται από τον Χριστό και αυτός ο τελευταίος τρέφεται σταθερά από τον Πατέρα Του στην γένεσή Του, την οποία παρουσιάζει ο Ωριγένης σαν αιώνιο και συνεχή [προαιώνιο λέει η παράδοσή μας] και η οποία τού κοινωνεί την Θεότητά Του. Παρομοίως και ο Υιός μοιράζει στους ανθρώπους την τροφή που παραλαμβάνει από τον Πατέρα, καθότι «η μοναδική τροφή όλης της κτίσεως είναι Θεϊκή Φύση» [Αυτή την ασάφεια διόρθωσε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς με την Θεολογία των ακτίστων ενεργειών].

Ανάμεσα όμως στην δυνατότητα αυτή της πνευματικής διατροφής υπάρχουν διαφορές, που καθίστανται φανερές μέσα στο πλαίσιο της ηθικής διδασκαλίας ή της μυστικής! Δεν αρμόζουν σε όλους οι ίδιες τροφές: ποικίλουν αναλόγως της πνευματικής ηλικίας, της πνευματικής υγείας κ.τ.λ. Παρ’ όλα αυτά όμως ο Χριστός είναι όλη η τροφή και κάθε τύπος τροφής. Διότι ο Κύριος παίρνει διαφορετικές μορφές για να προσαρμοστεί στις ανάγκες του καθενός. Για την ζωώδη ακόμη ψυχή, πρόβατο, πούχει ακόμη ανάγκη ενός βοσκού για να την οδηγήσει και να την κάνει να βοσκήσει στα αληθινά βοσκοτόπια, γίνεται χόρτο. Για την παιδική ψυχή γίνεται γάλα. Για τους πνευματικά ασθενείς αυτός είναι καρπός της γής, αλλά η ψυχή που είναι πνευματικά δυνατή μπορεί να δεχθεί την «στερεά τροφή των τελείων, εκείνων οι οποίοι λόγω συνηθείας εκ της ασκήσεως έχουν εκπαιδευμένα τα αισθητήρια τους στην διάκριση του καλού και του κακού». Αυτή η τροφή είναι το σώμα του Κυρίου, ο ζωντανός άρτος. Όπως οι τροφές δέ, γίνονται η ουσία μας, έτσι και αυτή η θεία τροφή που είναι το πρόσωπο του Λόγου, μεταμορφώνεται σε μας, και μας μεταμορφώνει στον εαυτό του. Ενεργεί την προοδευτική θέωση που είναι το τέλος της πνευματικής αναβάσεως κοινωνώντας την ίδια την ζωή του Λόγου. Και έτσι τα μυστήρια είναι η πνευματική μας τροφή καί οδηγούν την γνώση, στην θέωση.

Συνεχίζεται.