Η ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ ΤΟΥ ΑΥΓΟΥΣΤΙΝΟΥ ΚΑΙ Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ (5)

Συνέχεια από Δευτέρα, 17 Φεβρουαρίου 2014

του FRANZ COURTH

4. Η τριαδική πίστη σαν μήνυμα σωτηρίας.

Η συστηματοποίηση όμως της εμμενούς (ενυπάρχουσας) τριαδικής του θεολογίας δεν είναι αυτοσκοπός. Ο Ακινάτης την έθεσε στην υπηρεσία του δόγματος των θείων αποστολών, που είναι το τέλος και η κατάληξη όλων του των στοχασμών στην Τριάδα, η στιγμή στην οποία μπορεί να απεικονίσει όλη της την σωτηριολογική δυναμική... Από την αρχή του έργου του δηλώνει πως η μεγαλύτερη ανησυχία του είναι να μάθουμε να σκεπτόμαστε σωστά την σωτηρία του ανθρωπίνου γένους, που επιτυγχάνεται μέσω του ενανθρωπήσαντος Υιού και με την δωρεά του Αγίου Πνεύματος. Τα θεμέλια που τοποθετήθηκαν μέχρι τώρα θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο και στο δόγμα για τον άνθρωπο καθότι δημιουργημένος κατ' εικόνα του θεού (S. Theol. I, q.93,a.5.8), στην Χριστολογία, στο δόγμα της Χάριτος και σε εκείνο για τις αρετές.

Αυτή όμως η ανησυχία και η μέριμνα, ανθρωπολογικής τάξεως, υπήρξε το σημείο αναφοράς των στοχασμών της Summa, ήδη από την επεξεργασία της φυσικής γνώσεως του θεού, ξεκινώντας με την οποία ο Ακινάτης, από τον πόθο της ευτυχίας του ανθρώπου, ενός πόθου που κατευθύνεται στον θεό, την κατέστησε σημείο συνδέσεως με την πίστη στην Τριάδα. Μ' αυτόν τον τρόπο η θεολογική μεσολάβηση του δόγματος της Τριάδος που κατασκεύασε ο Ακινάτης έλαβε εξ' αρχής μια προοπτική καθαρά σωτηριολογική, που δυστυχώς δεν αναγνωρίστηκε πάντοτε σαν τέτοια.

Η Τριάδα κοινωνεί τον εαυτό της. Οι ενδοτριαδικές πρόοδοι είναι αιώνιες, αλλά εισέρχονται στον χρόνο μέσω μιας αποστολής προς τα έξω, για να είναι παρούσες στον άνθρωπο μ' έναν τρόπο που αντιπροσωπεύει καθαυτός μια απόλυτη πρωτοτυπία. Στους ανθρώπους προσφέρεται μια θεία παρουσία η οποία ξεπερνά την απλή αντίληψη της καταγωγής όλων των πραγμάτων στον θεό. Αυτή η καινοτομία, αυτή η αόρατη παρουσία είναι η αγιοποιός Χάρη.

Εάν λάβουμε υπόψη μας την αυτονομία του ανθρώπου (S. Theol. ΙΙ, q.23,a.2), δεν είναι δυνατόν να εννοήσουμε την εγκατοίκηση της Αγίας Τριάδος παρά μόνον σαν προσφερόμενη Χάρη, μια αγιοποιητική Χάρη ακριβώς, με την οποία ο άνθρωπος υψώνεται σε μία υπερφυσική εμπειρία κει με την οποία τοποθετούνται οι οντολογικές συνθήκες για την ικανότητα της πίστεως και της αγάπης. Παρότι όμως το δώρο του εαυτού του που μας κάνει ο θεός, πραγματοποιείται μέσω της αοράτου προσφοράς της αγιοποιού Χάριτος, σε τελευταία ανάλυση «είναι το ίδιο το θείο πρόσωπο που μας δωρίζεται». Και με ακόμη πιο απλές λέξεις: «μέσω της αγιοποιού Χάριτος, όλη η Τριάδα κατοικεί στο πνεύμα (του ανθρώπου)»(S. Theol. Ι, q.43,a.5).

Χωρίς αμφιβολία όλη η Τριάδα, μέσω της αγιοποιού Χάριτος, κατοικεί τον άνθρωπο, αλλά αυτό δεν μας επιτρέπει να πούμε πως υπάρχει μια αποστολή του Πατρός.

Η εγκατοίκηση του θεού, της Μονάδος εν Τριάδι, πραγματοποιείται μ' έναν παρόμοιο τρόπο με τις ενδοτριαδικές προόδους του Υιού και του Αγίου πνεύματος, που ο Ακινάτης θέτει σε συσχετισμό με τις δύο βασικές λειτουργίες της ανθρώπινης νοήσεως: την κατανόηση και την αγάπη.

Ο Υιός, μετά το γεγονός της ορατής του αποστολής, μετά την ενανθρώπιση, είναι παρόν εσωτερικά στον άνθρωπο μέσω του δώρου της γνώσεως (που είναι τέτοιο ώστε να τείνει στην αγάπη και να καταλήγει σ' αυτή). Το ίδιο ισχύει και για το Άγιο πνεύμα μέσω του δώρου της αγάπης. Στο μέτρο στο οποίο ο άνθρωπος σε κατάσταση Χάριτος γνωρίζει και αγαπά την Τριάδα, αυτή ζει μέσα του «καθότι το Άγιο πνεύμα είναι αγάπη, η ψυχή οδηγείται στην ομοίωση με το πνεύμα μέσω του δώρου της αγάπης».

Η έννοια σύμφωνα με την οποία το Άγιο πνεύμα είναι θείο δώρο και καθότι δεσμός αγάπης ενώνει τον Πατέρα και τον Υιό, είχε ήδη εκφραστεί από τον Ακινάτη κατά την διάρκεια της εκθέσεως της εμμενούς, ενυπάρχουσας ζωής στην Τριάδα. Τώρα λοιπόν με πλήρη λογική συνέπεια ο Ακινάτης αναπτύσσει αυτή την έννοια από την σωτηριολογική άποψη. Ο Ακινάτης λοιπόν, παρότι στοχάζεται με την προοπτική μιας θεολογίας της ενανθρωπήσεως, δηλώνει πως η επιστροφή του ανθρώπου στον θεό, εάν κατανοηθεί πλήρως, με αναφορά στην Τριάδα γίνεται με την αγάπη, προσφέρεται με την αγιοποιό χάρη, για την οποία πρέπει να υμνούμε το Άγιο πνεύμα καθόσον η παραδειγματική του αιτία.

Αυτή η αγάπη αυξάνει την ικανότητα αγάπης πέρα από τα όριά της, μεγιστοποιώντας της, κάνοντάς την να αναγνωρίζει και να επιθυμεί πάντοτε τα νέα χαρακτηριστικά του θεού. Ο άνθρωπος, σ' αυτή την περίπτωση φιλοδοξεί προς τον θεό, έτσι όπως είναι, χωρίς να συγχέει όμως μ' αυτό το Είναι του με εκείνο της θεότητος. Μ' αυτόν τον τρόπο η αγάπη του θεού αποκαλύπτεται μια φιλία του ανθρώπου, σε κατάσταση Χάριτος, με τον θεό.

Ο Ακινάτης είναι ο πρώτος συγγραφεύς που έκανε την αγάπη, εννοημένη σαν φιλία με τον θεό, μια έννοια επιστημονικο-θεολογική και την χρησιμοποίησε σαν ιδέα-κλειδί στην επεξεργασία μιας συστηματοποιήσεως της θεολογίας.

Η υπογράμμιση των σωτηριολογικών πλευρών της τριαδικής θεολογίας τον απαλλάσσει επίσης και από τον έλεγχο που έχει δεχθεί κατηγορούμενος για νοησιαρχία και ιδιαιτέρως η τριαδική του θεολογία. Ένας αναίτιος έλεγχος τελικώς, που δεν έλαβε υπόψη του την σωτηριολογική κατεύθυνση της θεολογίας του [της ανθρωπολογικής].

Δεν μπορούμε να αρνηθούμε πως ο Ακινάτης υπήρξε ένας μεγάλος συστηματικός, ιδιαιτέρως δε λόγω της προόδου που επέφερε στο εννοιολογικό δίκτυο της τριαδικής θεολογίας, όπως επίσης και στην επεξεργασία πιο ταιριαστών γλωσσικών κανόνων. Εάν είναι όμως, ο Ακινάτης, τουλάχιστον με μια πρώτη επαφή, λιγότερο συνειδητός του Αυγουστίνου για τα έμφυτα όρια της διανοητικής του προσπάθειας, αυτό οφείλεται στην πεποίθηση πως ο άνθρωπος, δημιουργημένος κατ' εικόνα θεού, μπορεί να γίνει μια φανερωμένη εικόνα του Μοντέλλου του αποκλειστικά με την αληθινή γνώση και την τέλεια αγάπη του θεού. Και επειδή όλο αυτό στηρίζεται στην πεφωτισμένη νόηση από την πίστη, ο Ακινάτης είναι πεπεισμένος πως ο θεολογικός διαλογισμός είναι χρήσιμος «στο μέτρο που είναι απαλλαγμένος από την υπεροψία πως συχνά είναι ο καρπός της ικανότητος στην κατανόηση και την απόδειξη. Διότι η δυνατότητα να θεωρήσουμε ακόμη και σε έναν ταπεινό διαλογισμό και ανεπαρκή οπωσδήποτε, κάτι από τις θαυμαστές πραγματικότητες, παρέχει μια μεγαλειώδη χαρά».

Ανάμεσα στις κατηγορίες για νοησιαρχία, και ίσως η μεγαλύτερη, είναι το επεισόδιο εκείνο κατά το οποίο ο Ακινάτης συγχώνευσε και υπέταξε το ευχαριστιακό του δόγμα στην ευχαριστιακή πίστη της Εκκλησίας. Και αναφερόμαστε στην προσευχή που απήγγειλε ο Ακινάτης παίρνοντας το σχήμα. Οι λέξεις, οι οποίες μας δόθηκαν από τον βιογράφο του, Guglielmo di Tocco (πέθανε μετά το 1323), είναι παρόμοιες με εκείνες της τελευταίας προσευχής της πραγματείας "περί της Τριάδος" του Αυγουστίνου. «Σε δέχομαι σαν ενέχυρο (το σχήμα του κλήρου) για την σωτηρία της ψυχής μου. Από την αγάπη αυτού του μηστηρίου μελέτησα, αγρύπνησα και εργάσθηκα. Κήρυξα και σε δίδαξα. Δεν είπα ποτέ κάτι εναντίον Σου, ούτε στάθηκα απαιτητικός. Αλλά εάν δίδαξα κάτι λάθος σχετικά μ' αυτό το μυστήριο, τίθεμαι στην διόρθωση της αγίας Ρωμαϊκής εκκλησίας, στην υπακοή της οποίας αφιερώνω τώρα την ζωή μου».

Μ' αυτά τα λόγια αποδεικνύει πόσο η θεολογική λογική και ο θαυμασμός καταλήγουν το ένα μέσα στο άλλο, λόγω του γεγονότος ότι το μυστήριο είναι η ολοκλήρωση του προσώπου μας. Η θεολογική κατανόηση, ακόμη και όσον αφορά το τριαδικό δόγμα, δεν είναι γι' αυτόν μόνον ο καρπός της αναλύσεως η οποία χωρίζει το γνωστικό αντικείμενο στα μέρη του. Η κατανόηση είναι γι' αυτόν επίσης και κυρίως μια αφομοίωση στην δική μας ζωή, του πυρήνος, του νοήματος και του θεμελίου από κάτι τις (κάποιου πράγματος).

Η θεολογική νόηση ζει από το βλέμμα της πίστεως στραμμένου στο μυστήριο, ένα βλέμμα ενοποιό, εστιασμένο στο αντικείμενο της ερεύνης του. Δηλαδή στην σκέψη του Ακινάτη: να δούμε και να υπολογίσουμε τον θεό και την δημιουργία του με τα ίδια τα μάτια του θεού. Και ο Ακινάτης γνωρίζει πως όταν επεξεργάζεται την θεολογία του μέσα σ' αυτή την οπτική της πίστεως, εκθέτει μοιραίως τις νοητικές του δυνάμεις σε μια μεγάλη πρόκληση, χωρίς όμως να μας καθιστούν αυτόνομους και επαρκείς, διότι γι' αυτόν δεν είναι δυνατόν να απομακρυνθούμε από την κεντρική ιδέα, σύμφωνα με την οποία η αιώνια αγάπη του θεού, δωρίζεται ήδη από δω και τώρα στον άνθρωπο για μια αδιάρρηκτη κοινωνία ζωής που είναι μια εισαγωγή στην αιώνιο ζωή.

ΤΕΛΟΣ

Αμέθυστος