Παρασκευή 21 Ιουλίου 2017

Δούλοι του φθόνου (Βασίλης Καραποστόλης, καθηγητής Πολιτισμού και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αθηνών)


Οι απλουστεύσεις κατά κανόνα βγάζουν σε λανθασμένα συμπεράσματα. Και ήρθε η κρίση να ζητήσει επαναπροσδιορισμό. Ένα εξ αυτών και η αξία της ιεραρχίας. Όχι όπως την ξέραμε. Όχι όπως την εφαρμόζαμε. Καλούμαστε, να γίνουμε δίκαιοι μέσα στη φτώχεια μας, ώστε να την ξεπεράσουμε. Άλλωστε, είναι καλό να παραδεχόμαστε τους καλύτερους. Πρώτα για εμάς…
Είναι φαίνεται συνέπεια του γεγονότος ότι η κρίση χτύπησε κατακέφαλα τη χώρα μας, ότι όλοι πλέον ασχολούνται με το τι υπάρχει μέσα στο κεφάλι τους. Φταίει η νοοτροπία μας, λένε, το κεφάλι μας που δεν αλλάζει. Τι κρύβεται, αλήθεια, εκεί μέσα; Τι φωλιάζει κάτω απ’ το συλλογικό μας καύκαλο και γεννάει τόσα παθήματα;
Προσποιούμαστε ότι το αγνοούμε. Στην πραγματικότητα, όλοι γνωρίζουν το μυστικό, όλοι ξέρουν πώς δουλεύει το μυαλό τους: τους αρέσει απλώς να «κάνουν το δικό τους». Αυτό είναι που δεν θέλουμε να ομολογήσουμε και τάχα απορούμε γιατί η πυξίδα να μας πηγαίνει μια από δω και μια από κει.
Ασφαλώς, δίνει και το παλαντζάρισμα μια ηδονή και μάλιστα από τις μεγαλύτερες. Σου επιτρέπει να αλλάζεις κατεύθυνση χωρίς να δικαιολογείσαι, να μένεις στα μισά του δρόμου χωρίς να μετανιώνεις που ξεκίνησες, να επιδιώκεις ταυτοχρόνως δύο πράγματα αντίθετα μεταξύ τους. Και μόλις φθάσεις στο αδιέξοδο να λες ότι έφταιγαν τα πράγματα που δεν ήταν ένα και ήταν περισσότερα.
H νιρβάνα…
Βόλευε από πολύ παλιά τον Έλληνα να έχει για οδηγό του ένα κεφάλι που δεν περιείχε τόσο γνώσεις όσο «ιδέες» και πρώτα απ’ όλα μια ιδέα για τον εαυτό του. Τον φανταζόταν και τον ήθελε ανεξάρτητο αυτόν τον εαυτό, να κάνει κουμάντο μόνος του, να χαίρεται με τις αυθαιρεσίες του, να καμαρώνει με τις αντιφάσεις του που τις άφηνε άλυτες.
Το αποτέλεσμα ήταν η ιδέα αυτή για τον εαυτό να συγκρούεται συχνά με την πραγματικότητα και να τραυματίζεται, όχι όμως τόσο πολύ, ώστε να αλλάζει ποιότητα. Απόδειξη ότι ποτέ οι οικονομικές συμφορές στην Ελλάδα δεν ταπείνωσαν βαθιά το εγώ των πληγέντων.
Συνέχιζε να ισχύει εκείνο το παλιό προεπαναστατικό: «Ας με λένε Βοϊβοντίνα κι ας πεθαίνω απ’ την πείνα». Η πτωχοαλαζονεία, άλλωστε, αυτό δεν είναι; Μια επιμονή του στερημένου ανθρώπου να αποδείξει ότι διαθέτει κάποιους τίτλους που δεν τους γράφουν τα χαρτιά. Πράγμα καθόλου κακό, αν δεν φουσκώνει υπερβολικά το μυαλό. Αλλά αυτό συνήθως γινόταν.
…και ο ρεαλισμός
Για άλλη μια φορά, αυτό το περίφημο μυαλό μας σήμερα ταρακουνιέται. Η κρίση το αμφισβητεί. Είναι χρήσιμο σε τέτοιες περιπτώσεις να μη ξεχνάει κανείς ότι κανένα μειονέκτημα δεν είναι εντελώς μειονέκτημα. Το όλο ζήτημα είναι ακριβώς να βρεθεί ποια πλευρά ενός εθνικού ελαττώματος μπορεί να αξιοποιηθεί, αφού, έτσι κι αλλιώς, το ελάττωμα στο σύνολό του θα μείνει αμετάλλακτο για πολύ ακόμη.
Ο άνθρωπος που θέλει να αυτενεργεί και να «κατεβάζει ιδέες» ερήμην της πραγματικότητας δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικός. Αυτό είναι μειονέκτημα. Ταυτόχρονα, όμως, διατηρεί τη διάθεση να μην μείνει παθητικός. Και αυτό είναι μια μορφή πλεονεκτήματος.
Θέλουμε, λοιπόν, να δράσουμε, αλλά όπως μας καπνίσει. Πάντως, το θέλουμε. Εκείνο που λείπει, σ’ αυτή την περίπτωση, είναι ότι δεν έχει πειστεί το άτομο πως απέναντί του υπάρχουν κανόνες, στους οποίους θα του ήταν ωφέλιμο να συμμορφωθεί. Και οι πιο βασικοί κανόνες αφορούν την ιεραρχία. Εκεί είναι που χωλαίνει η σκέψη μας. Αυτό είναι που χωνεύεται πιο δύσκολα. Άλυτος κόμπος για την ελληνική νοοτροπία η διαφορά ανάμεσα στους πάνω και στους κάτω.
Η έννοια της ιεραρχίας στη συνείδηση του πολίτη παρουσιάστηκε πάντα σαν συνώνυμο της επιβολής από τα πάνω, σαν κατασκευή που δεν τη στήριζε καμιά οργανική λογική. Το πιο σημαντικό ήταν ότι θεωρήθηκε πως η ιεραρχία βάζει φραγμούς στις φιλοδοξίες των κατωτέρων.
Το να είναι υποχρεωμένος κάποιος να τηρεί ορισμένες διαδικασίες, να αποδέχεται τους ανωτέρους και να προσπαθεί παράλληλα ο ίδιος να ανεβαίνει σκαλί-σκαλί, εάν το ήθελε, έφτασε να σημαίνει τροχοπέδη στην αναρρίχηση, καθυστέρηση εκ του πονηρού, τυραννία των υψηλά ισταμένων. Ο πόθος του κάθε φιλόδοξου ήταν να βρεθεί μ’ ένα άλμα στην κορυφή.
Ιεραρχία χωρίς κύρος
Φάνταζε κουραστική η κλιμακωτή πορεία και επιπλέον έλλειπαν οι εγγυήσεις για ανταμοιβή. Να γιατί η ιεραρχία δεν εμπνέει σεβασμό. Γιατί αποπνέει σαθρότητα. Εκείνοι που κατέχουν θέσεις και αξιώματα δεν θεωρείται πως τα κέρδισαν με την αξία τους. Θεωρείται πως είναι τοποθετημένοι εκεί με τις γνωριμίες τους, με τους ελιγμούς τους, ή με την κομματική τους ταυτότητα. Από τους «ανωτέρους» λείπει το κύρος. Οπότε τέρμα στην ανωτερότητα!
Έτσι, το λαϊκό ένστικτο, ενώ λειτούργησε σωστά ως προς τη διάγνωση του προβλήματος, έπεσε έξω ως προς τη θεραπεία του. Οι υφιστάμενοι είδαν το καυχησιάρικο ύφος των νωθρών προϊσταμένων τους και νόμισαν ότι έπρεπε να καταργηθεί η σχέση προϊσταμένου-υφισταμένου.
Είδαν την εξουσία των ανίκανων και πίστεψαν ότι η ικανότητα στο εξής θα κρινόταν έξω από τύπους, έξω από καταστατικά, έξω από κάθε επιτροπή. Κηρύχθηκε η ισότητα μεταξύ ανυπάκουων. Σ’ όλη τη διάρκεια της μεταπολίτευσης αυτό εδραιωνόταν μέρα με τη μέρα, χρόνο με το χρόνο.
Μέσα στη Δημόσια Διοίκηση, μέσα στα σχολεία, μέσα στις επιχειρήσεις, ακόμη και μέσα στα κόμματα, καθιερώθηκε μια αντίληψη, σύμφωνα με την οποία, όποιος κατέχει πόστο είναι πρόσωπο φυτεμένο παρά φύσιν στην κοινωνική μας γη. Αυτό το πρόσωπο θα έπρεπε, λοιπόν, να ξεριζωθεί για να μπει κάποιος άλλος στη θέση του. Αλλά ποιος; Κανείς δεν ήταν σίγουρο ότι θα επικρατούσε επαξίως και νομίμως.
Ώσπου ήρθε η κρίση και μας το ζητάει αυτό επιτακτικά. Πρέπει να ξεπληρώσετε, λέει, οπωσδήποτε το χρέος σας. Βρείτε τρόπο να δουλέψετε αλλιώς… Είναι σαν να μας λένε ότι πρέπει να βρούμε τρόπο, ώστε να παραδεχθούμε τους καλύτερους. Να σεβαστούμε εκείνους που θα ξεχωρίσουν με τον κόπο τους. Να γίνουμε δίκαιοι μέσα στη φτώχεια μας, ώστε να την ξεπεράσουμε. Ενάρετοι δεν είμαστε. Τουλάχιστον από συμφέρον όμως, ας φερθούμε σαν να μην ήμασταν δούλοι του φθόνου.

8 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Η λέξη "φθόνος" είναι πολύ βαριά. Εκτός εξαιρέσεων, δεν δέχομαι ότι "πάσχουμε" ομαδικά από "φθόνο" (πολύ κακεντρεχής λέξη). Αυτά είναι "προφάσεις εν αμαρτίαις" που εκφέρονται για να καλύψουν και να δικαιολογήσουν λάθη και στρεβλές ενέργειες ΑΛΛΩΝ που καταφέρνουν μερικές φορές να μας κάνουν να συμπεριφερόμαστε με τρόπο ξένο προς τον χαρακτήρα και την καρδιά μας.

amethystos είπε...

Μιά παράπλευρη συνέπεια τού φθόνου είνα η ευθύνη τών ΑΛΛΩΝ. Στήν παθητική του εκδοχή είναι η ζήλεια. Τό ιδιαίτερο χαρακτηριστικό τού Ελληνικού έθνους. Ούκ εά με καθεύδειν τό τού Μιλτιάδου τρόπαιον. Μόνο πού τότε ήταν ενεργητικό. Ωθηση γιά μεγαλύτερη δόξα καί τιμή. Σήμερα είναι αρνητικός, καταστροφικός. Είναι κοντά στήν έννοια τού φόνου, στόν πόθο τής καταστροφής τού άλλου, τής εκμηδένισης, ώστε νά γίνει χειρότερος καί νά μήν μέ ελέγχει η συνείδησή μου. Δές τούς παλαιοημερολογίτες καί τούς αποτειχισμένους στήν αγιομαχία τους. Τήν περιπέτεια τού Αγίου Νεκταρίου. Είναι κυρίαρχος ακόμη καί στό επίπεδο τής παιδείας. Είναι η ρίζα τού προπατορικού.

Ανώνυμος είπε...

Το κείμενο λίγο πολύ μας λέει ότι οι Έλληνες ζηλεύουν τους Ευρωπαίους. Ότι φθονούν την ευημερία των άλλων λαών. Και ότι δεν θέλουν να κοπιάσουν για να πληρώσουν όσα δήθεν "οφείλουν". Επίπλαστα χρέη που μας αλυσόδεσαν.Δεν υπάρχουν ευθύνες ΑΛΛΩΝ που φτάσαμε ως εδώ; Και κερ...τάς και δαρμένος;Η χώρα καταστράφηκε και εμείς ψάχνουμε την αιτία των συμπεριφορών μας μόνο στο φθόνο;
Επιπλέον, οι καταστάσεις διαμορφώνουν τις συμπεριφορές.Δεν διαφέρουν πολύ οι άνθρωποι μεταξύ τους. Δεν είμαι εγώ ο "καλός" και ο άλλος "ο κακός της υπόθεσης" (κάπως έτσι ταμπελοποιούμε τα πάντα). Πάρε κάποιον που φαίνεται άγγελος και βάλτον σε συνθήκες διωγμού ή εξουθένωσης.Θα γίνει αγρίμι. Πάρτον και βάλτον σε συνθήκες αποδοχής και ασφάλειας.Θα γίνει πάλι άγγελος. Έτσι απλά.Υπάρχουν λοιπόν ΚΑΙ ευθύνες ΑΛΛΩΝ και ΟΛΩΝ για όσα συμβαίνουν, και για τις ανθρώπινες συμπεριφορές. Για κανέναν άνθρωπο δεν είναι αποδεκτό συναίσθημα ο φθόνος ούτε η ζήλεια. Η καρδιά δεν το εγκολπώνεται, την δηλητηριάζει και το απορρίπτει άμεσα αν τυχόν την προσβάλει. Πρέπει να έχει μεγάλη πώρωση για να μην αντιλαμβάνεται όσα της συμβαίνουν και να φτάνει μάλιστα στο σημείο να διώκει δίκαιους ανθρώπους και να γίνεται αγιομάχος.

amethystos είπε...

Εμείς ψηφίζουμε καί δανειζόμαστε ακούγοντας τίς σειρήνες. Δέν υπήρξαμε ποτέ μας δεμένοι στό κατάρτι όλα αυτά τά επικίνδυνα χρόνια. Αποδειχθήκαμε ασπόνδυλοι, έρμαια τής κάθε επιθυμίας καί τής ζήλειας τής καλοπέρασης τού διπλανού μας. Μεταξύ μας υπάρχει ο φθόνος, όπως ανάμεσα στά αδέλφια. Η καρδιά γεννιέται πωρωμένη.

Ανώνυμος είπε...

Δεν είναι σωστές οι γενικεύσεις.Ας μην πέφτουμε σε κατάκριση.Ο μόνος καρδιογνώστης (κυριολεκτικά) είναι ο Θεός. Η λέξη "φθόνος" είναι πολύ βαριά. Ισοδυναμεί με το μίσος ακόμα και με τον (μεταφορικό) φόνο. Δεν το δέχομαι ότι "Μεταξύ μας υπάρχει ο φθόνος, όπως ανάμεσα στά αδέλφια.". Δεν μπορούμε να κρίνουμε με αυτό τον τρόπο. Ξαναλέω ότι κάθε συμπεριφορά είναι αποτέλεσμα κάποιων πραγμάτων.Παλαιών και πρόσφατων. Έχουμε ευθύνη ο ένας για τον άλλο.Πρέπει να μάθουμε να βλέπουμε με τα μάτια του άλλου, να βλέπουμε τα δικά μας λάθη. Επιπλέον μέσα σε κάθε ψυχή συμπλέκονται διάφορα πράγματα, κολλήματα, ευαισθησίες, ή φοβίες, ακόμα και εθισμοί.Από αυτά, κάποια τα έχει εντοπίσει τα "δουλεύει", και προσπαθεί είτε να τα διορθώσει είτε να τα αποβάλει και άλλα τα αντιλαμβάνεται μετά από κάποια γεγονότα. Μια π.χ. "τρομαγμένη" συμπεριφορά, δεν είναι φθόνος (ο φθόνος έχει "επίπλαστη" δύναμη, είναι "ενεργητική" συμπεριφορά και εκδηλώνεται συνήθως με επιθέσεις), αλλά είναι πολλές φορές αποτέλεσμα έλλειψης ασφάλειας (λόγω συγκεκριμένων αιτίων), και χρειάζεται ανθρώπους μεγαλόψυχους και ικανούς να αντιληφθούν κάποια στοιχειώδη πράγματα και όχι "οδοστρωτήρες" που μέσω μιας απλοϊκής ερμηνείας ισοπεδώνουν σαν τραμπούκοι την ψυχή του άλλου.Ιδιαίτερα όταν χρησιμοποιούν και άλλους ανθρώπους (χωρίς να φταίνε, και χωρίς να το θέλουν), νομίζοντας ότι έτσι θα τον χτυπήσουν καλύτερα. Είμαστε πολύ ανώριμοι σαν Χριστιανοί και σαν άνθρωποι. Και πολύ σκληρόκαρδοι.

amethystos είπε...

O φθόνος δέν είναι συμπεριφορά, είναι πάθος.Είναι τό ίδιο τό προπατορικό από μιά άποψη καί η ουσία τής ειδωλολατρίας.Οι θεοί τού ολύμπου είναι η καλύτερη εικόνα πού διαθέτουμε τής ειδωλολατρίας. Είναι καί τό μοναδικό κίνητρο τού εωσφόρου. Φυσικά μπορούμε νά τό εκλογικεύσουμε γιά νά τό εξευμενίσουμε.

Ανώνυμος είπε...

Αν δώσουμε λοιπόν στη λέξη "φθόνος" την έννοια της "υπόσκαψης του άλλου" ή γενικότερα της ίντριγκας (12 θεοί), τότε ας κάνει καθένας την αυτοεξέτασή του. Κάποια πράγματα μας κάνουν να πέφτουμε απ΄τα σύννεφα. Κάποιοι άνθρωποι που σε δύσκολες στιγμής μας προκάλεσαν άλλοι να τους κατηγορήσουμε, και δεν το κάναμε, αλλά καλύψαμε την (οποιαδήποτε) "πτώση" τους, γιατί θεωρούσαμε ότι στο βάθος η καρδιά τους είναι καλή, έρχεται κάποια στιγμή που κάνουν τέτοιες γελοιότητες (και κατινιές μπορώ να πω) που πραγματικά πέφτουν στα μάτια μας. Λέμε κάτι, έτσι γενικά, π.χ. ότι πρέπει να προσέξουμε την κατάκριση, και από το πουθενά κάνουν τέτοια πράγματα (δεν ξέρω αν είναι εσκεμμένα ή τόσο πια αψυχολόγητα και χωρίς ίχνος σύνεσης), ώστε τελικά (στα μάτια των άλλων), μας φέρνουν αντιμέτωπους με άσχετους ανθρώπους (άσχετους με αυτό που είπαμε!!).Σου κολλάνε στη μούρη μια απάντηση τρίτου ανθρώπου, "για να σε βάλουν υποτίθεται στη θέση σου" σε σχέση με αυτόν!! Λες κι εσύ να μιλούσες γι΄αυτόν!! Και να σε κάνουν εσένα από το πουθενά, τον "κακό" που "φθονείς τον άλλο" και "του σκάβεις το λάκκο". Μιλάμε για τέτοιες γελοιότητες!!
Να σου πω όμως κάτι. Ο Θεός τελικά τα επιτρέπει όλα να συμβαίνουν για κάποιους λόγους. Γιατί το λάθος των ανθρώπων είναι ότι δίνουν ένα μικρό ή μεγάλο μέρος της καρδιάς τους σε ανθρώπους (υποτιθέμενους ή πραγματικούς φίλους) ή καταστάσεις, και καμιά φορά "κολλάνε". Η καρδιά μας όμως πρέπει να ανήκει εξ ολοκλήρου σε Αυτόν. Καλά να πάθουμε λοιπόν για όσα μας συμβαίνουν έστω και άδικα. Ας προσέχαμε. Αν δεν δίναμε τίποτα απ΄την καρδιά μας δεν θα επέτρεπε ο Θεός να μας συμβαίνουν αυτά."Προς γνώση και συμμόρφωση" λοιπόν.

amethystos είπε...

AΝ δώσουμε !