ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΗΣ ΠΕΡΠΕΤΟΥΑΣ-MARIE-LOUISE VON FRANZ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Συνεχίζουμε με μιά δεύτερη παρουσίαση αυτών των καταπληκτικών σχολίων της Von Franz. Όποιος θέλει μπορεί να γνωρίσει τον συγκρητισμό καταρχάς που είναι η κυρίαρχη νοοτροπία του συγχρόνου ανθρώπου, που θα θεμελιώσει την ένωση των Θρησκειών και την ένωση των Εκκλησιών. Είναι πολύ κοντά στον αρχαίο ειδωλολατρικό κόσμο στον οποίο βρεθήκαμε μέσω αυτής της ιλιγκιώδους οπισθοδρομήσεως που ονομάζουμε εξέλιξη, από τη στιγμή που εγκαταλείψαμε τον Θεό. Όποιος θέλει μπορεί να γευθεί επίσης την καταστροφή του εσωτερικού ανθρώπου από την εγκατάλειψη του πολέμου εναντίων των λογισμών και των φαντασιώσεων, ανάγοντας τους λογισμούς σε υπόβαθρο της σκέψης, όπως διδάσκει και ο Ράμφος. Διότι ο άνθρωπος σήμερα βρίσκεται φυλακισμένος και ανίκανος χωρίς θέληση αγνοώντας παντελώς την προαίρεση, έχοντάς την εκκοσμικεύσει με την πρόθεση στην αρχή της ηδονής, όπως φανερώνεται με κάθε λεπτομέρεια στα σχόλια στον Χρυσό Γάιδαρο. Στα οράματα της Περπέτουας θα συναντήσουμε με απόλυτη διαύγεια την ανδρική αρχή στην οποία στηρίχθηκε ο Χριστιανισμός για να κυριαρχήσει στον κόσμο και η οποία εγκατελείφθει σήμερα από Χριστιανούς και κοσμικούς. Σήμερα οι άνθρωποι προτιμούν να υπηρετούν τις ευαισθησίες τους και έχουν εγκαταλείψει και την αλήθεια και τον Κύριο.
Την μετάφραση έκανε ο Πέτρος Χαραλάμπους.

Το Μαρτύριο της Περπέτουας

Marie-Louise von Franz

Ι. Εισαγωγή

Η παρούσα εργασία δημιουργήθηκε στο ψυχολογικό σεμινάριο του καθηγητή Γιουνγκ, στο Ομοσπονδιακό τεχνικό πανεπιστήμιο της Ζυρίχης-από την παρουσίαση ενός βιβλίου, στο οποίο μεταξύ άλλων αναφέρονταν και τα όνειρα της μάρτυρος Περπέτουας. Αυτές οι οπτασίες με εντυπωσίασαν τόσο πολύ που πήρα την απόφαση να κάνω την παρούσα ερμηνευτική απόπειρα. Από μόνες τους αποτελούν ένα μοναδικό υλικό, αφού από εκείνη την περίοδο και από την προχριστιανική αρχαιότητα δεν κατέχουμε άλλη σειρά ονείρων, στην οποία συν τοις άλλοις γνωρίζουμε και την πραγματική κατάσταση του ονειρευομένου1, όπως στην προκειμένη περίπτωση.

Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κανείς, κατά πόσο είναι ευνόητο και ιστορικά επιτρεπτό, να εφαρμοστεί σε εκείνη την σειρά των οραμάτων ένα μοντέρνο είδος ψυχολογικής ερμηνείας, τη στιγμή που μια τέτοια ερμηνεία αποκαλύπτει συνάφειες, οι οποίες ούτε στον πνευματικό ορίζοντα της Περπέτουας βρίσκονται, ούτε και ολόκληρης της εποχής. Η Περπέτουα, όπως θα δείξει το κείμενο, έχει ερμηνεύσει μόνη της τις οπτασίες της. είδε στον δράκοντα του πρώτου οράματος τον διάβολο που ήθελε να την απομακρύνει από το μαρτύριο, και στον ποιμένα που της πρόσφερε την γλυκιά τροφή, τον Χριστό. Οι ερμηνείες της αναγνωρίστηκαν από την σχηματιζόμενη Εκκλησία, αλλά και αργότερα. Προσφέρουν-αναγόμενες στο περιεχόμενο πίστεως του δόγματος-ένα πέρα για πέρα εμφαντικό και προσλήψιμο νόημα.

Παρόλα αυτά μου φαίνεται ότι, μια απόπειρα ερμηνείας που βασίζεται στις επιστημονικές προϋποθέσεις της ψυχολογίας του Γιουνγκ, μπορεί να φωτίσει κάποιες νέες, ουσιαστικές πλευρές. Αν υποθέσει κανείς ότι τα δογματκώς αναγνωρισμένα ως απόλυτη πραγματικότητα περιεχόμενα της χριστιανικής κοσμοαντίληψης, δεν έχουν αποκαλυφθεί στον εξωανθρώπινο χώρο {κάτι που είναι αντιφατικό, αφού η αποκάλυψη προϋποθέτει ένα ανθρώπινο σύμβολο και ένα μέντιουμ του μηνύματος} πρέπει να συμπεράνει κανείς, ότι βιώθηκαν από την ανθρώπινη ψυχή, και μόνο μέσω αυτής-εκφρασμένα στην ανθρώπινη γλώσσα-μπόρεσαν να γίνουν περιεχόμενα της πίστεως. Είναι εν τέλει η μαρτυρία των Ευαγγελίων και του Παύλου που οικοδόμησαν την γνώση μας για την εικόνα του Χριστού. Εκτός αυτών, είναι επιπλέον στην πρώτη γραμμή οι οπτασίες και ονειρικές εμπειρίες μεμονωμένων ανθρώπων {όπως αυτά της Περπέτουα}, που πρόσφεραν στήριγμα στη ζωντανή συνέχιση της πίστεως, δηλ της πεποίθησης για την εν Χριστώ ύπαρξη του ενανθρωπήσαντος Θεού. Τα οράματα και τα όνειρα όμως, είναι αυθόρμητες εκφράσεις της ανθρώπινης ψυχής, σε κατάσταση διαχωρισμού από το συνειδητό και τις έννοιές του. Αν παραστήσουμε λοιπόν αυτές τις αυθόρμητες εκφράσεις της ψυχής, μπορούμε μέσα σε αυτές να παρατηρήσουμε την γένεση του χριστιανικού κοσμοειδώλου ως φαινομένου, εγκαταλείποντας όλα όσα επ αυτού προσέφεραν, μια ήδη από την αρχαιότητα έτοιμη γνώση, η θεολογική ερμηνεία και οι θεολογικοί συλλογισμοί των συνόδων. Όλες αυτές οι προσθέσεις ήταν βέβαια μια δημιουργική πράξη του ανθρώπινου συνειδητού, μέσω της οποίας εκείνες οι ψυχικές εκφράσεις πήραν ένα χειροπιαστό νόημα και πραγματικότητα, ταυτόχρονα όμως εγκλωβίστηκαν λόγω αυτής τους της ιδιότητας, σε μια ιστορικώς καθορισμένη και γι αυτό παροδική διατύπωση. Η ψυχολογική μέθοδος παρατήρησης από την άλλη, προσπαθεί να δώσει μια νέα ερμηνεία του περιεχομένου των εικόνων εκείνων, γνωρίζοντας καλά ότι, και αυτό το καινούργιο ένδυμα θα είναι παροδικό. Από το σημείο εκκίνησης της φιλοσοφίας, θα ήταν πχ ανεπίτρεπτο να θέλει κανείς να δει την δογματική μορφή του διαβόλου στον δράκο της πρώτης οπτασίας, αλλά σύμφωνα με την υπόθεση της εργασίας μας, πρέπει να τον προσλάβουμε ως αυτό που εμφανίζεται, δηλ ως μια ονειρική εικόνα ενός δράκου. Και αφού αυτή η εικόνα εμφανίζεται πολύ συχνά στους μύθους και τα όνειρα, ως αρχετυπικό σύμβολο του δράκου σε όλες του τις πτυχές. Η ερμηνεία στην περίπτωση αυτή πρέπει να γίνει με ενίσχυση {amplification}, δηλ μέσω εμπλουτισμού με όσο το δυνατόν περισσότερες ίδιες ή παρόμοιες εικόνες δρακόντων, από την οποία {ερμηνεία} η ψυχολογική σημασία της σε συσχέτιση με τα συμφραζόμενα, δεν μπορεί βέβαια να γίνει καταληπτή εννοιολογικά, αλλά μπορεί τουλάχιστον να περιγραφεί. Ενώ η a priori ερμηνεία, ότι ο δράκος είναι ο διάβολος, από την αρχή αποκλείει κάθε θετικό στοιχείο της μορφής αυτής, μέσω της ψυχολογικής οπτικής γωνίας μπορεί να υποδειχθεί μια καθαρά διπλή θετική-αρνητική όψη της εικόνας του δράκοντα, κάτι που στην όλη οπτασία ρίχνει ένα ουσιαστικά άλλο φως. Είναι αυτονόητο ότι αυτό αφορά όλες τις εικόνες και μοτίβα που εμφανίζονται στις οπτασίες.

Αφού λοιπόν οι περισσότερες από τις εικόνες αυτές είναι αρχετυπικής φύσεως, και γι' αυτό υπάρχει αστείρευτο υλικό προς σύγκριση διαθέσιμο, περιορίστηκα κατά βάση στο περίπου σύγχρονο της εποχής υλικό και με αυτό προσπάθησα να δείξω, πως αυτές οι ίδιες εικόνες στον συνειδητό κόσμο των παραστάσεων, και πολύ περισσότερο στις ασυνείδητες αυθόρμητες εκφράσεις της ψυχής στους άλλους ανθρώπους της εποχής, εμφανίζονταν ανεξαρτήτως σε ποια πίστη ανήκε ο συνειδητός άνθρωπος. Έτσι λοιπόν, ίσως μπορούμε να φτάσουμε σε μια καινούργια ιστορική εικόνα εκείνης της τόσο σημαντικής χρονικής περιόδου, με το να παρατηρήσουμε σαν από την ίδια την πηγή τη γένεση της χριστιανικής πίστης στην ψυχή του τότε ανθρώπου.

ΙΙ. Το Κείμενο

Το κείμενο < Passio Perpetuae et Felicitatis> που μαρτυρεί το τέλος της ζωής της αφρικανής μάρτυρος Περπέτουα και των συν αυτή συμμαρτυρησάντων, ανακαλύφθηκε σε ένα γραπτό του Monte Cassino από τον praefectus της βατικανικής βιβλιοθήκης Lucas Holstenius. Το 1663 εκδόθηκε από τον P. Poussines, και αμέσως μετά, το 1668, συμπεριλήφθηκε στο Acta Sanctorum1. Αργότερα, το 1889 βρέθηκε σε μια ελληνική μορφή στην Ιερουσαλήμ, και εκδόθηκε το 1892. Για την προτεραιότητα των έργων δεν υπάρχει σήμερα καμιά ενιαία στάση. Οι περισσότεροι όμως όσοι ασχολούνται με το κείμενο, τείνουν να θεωρούν την ελληνική μορφή ως μη πρωτότυπη, αλλά είτε ως αυτόνομη, παράλληλη γραφή, είτε είτε ως μετάφραση του λατινικού κειμένου3. Συν τοις άλλοις, μέρος των ερευνητών υποθέτει ότι ο πατέρας της Εκκλησίας Τερτυλλιανός είναι ο συγγραφέας του πλαισίου της μαρτυρίας4, και ότι τα οράματα έχουν γραφτεί από την ίδια την μάρτυρα. Οι από τον J. Robinson κριτικές σημειώσεις για το στιλ του κειμένου, και τα επιχειρήματα του Shewrings για την από τον Τερτυλλιανό συγγραφή μου φαίνονται πειστικά5.

Ο Τερτυλλιανός ζούσε ακριβώς την εποχή του μαρτυρίου της Περπέτουα, Φελίτσιτας και των συμμαρτύρων Σατουρνίνους, Σεκούντους, Ρενοβάτους και Σατούρους, τα παθήματα των οποίων περιγράφονται στο κείμενο αυτό, ως επίσκοπος στην Καρθαγένη. Και οι ίδιοι οι μάρτυρες κατάγονταν είτε από την Καρθαγένη6 επίσης, είτε, που είναι και το πιο πιθανό, από ένα κοντινό τόπο, Thuburbo minus7. εκτελέστηκαν στις 7 Μαρτίου του 203 στην Καρθαγένη, και ετάφησαν την ίδια ημέρα8 (πιν. V), ώστε ο Τερτυλλιανός έζησε τα γεγονότα από πολύ κοντά (πιν. III, IV).

ΙΙΙ. Το πρόβλημα της ορθοδοξίας των μαρτύρων

Ένα από χρόνια αμφιλεγόμενο πρόβλημα μεταξύ θεολόγων, δημιουργεί το ερώτημα, αν οι μάρτυρες ανήκουν στην αίρεση των μοντανιστών1, στην οποία είχε προσηλυτιστεί και ο Τερτυλλιανός την εποχή εκείνη (205/7), κάτι που οδήγησε σε ένα σχίσμα με την Εκκλησία. Ο συγγραφέας του πλαισίου της διήγησης του μαρτυρίου, φαίνεται αρκετά καθαρά να είναι προσανατολισμένος μοντανιστικά• από την άλλη όμως δεν υπάρχουν σίγουρες αποδείξεις για το εάν και οι μάρτυρες ήσαν2.

Η κίνηση του μοντανισμού, που τότε δεν ήταν ασήμαντη στην Αφρική, ανάγεται στον Lucius Montanus3, έναν Φρύγα από την Pepuza, που υποτίθεται πως πριν από την μεταστροφή του στον Χριστιανισμό ήταν ιερέας της μητέρας των θεών Κυβέλης4. Εμφανίστηκε στα μέσα του 2ου αιώνα και σε κατάσταση έκστασης, με θορύβους και σπασμούς5 (όπως ήταν σύνηθες στους ιερείς των λατρειών της μεγάλης μικρασιατικής μητέρας των θεών) πρόφερε νέες αποκαλύψεις, στις οποίες μιλούσε στο όνομα του Παρακλήτου ή του Πατέρα ή του Υιού, και αξίωνε να ιδρύσει μια καινούργια <εκκλησία του πνεύματος>. Στην ακολουθία του προεξείχαν ιδιαιτέρως δυο γυναίκες, η Μαξιμίλα και η Πρίσκα, που ως επί το πλείστον διέδιδαν προφητείες για το τέλος του κόσμου.

Η θεμελιώδης τοποθέτηση των μοντανιστών βρίσκεται σε στενή συσχέτιση πρωτοχριστιανική προσμονή του κοντινού τέλους7. απαιτούσαν εξαιρετική αυστηρότητα ηθών λόγω του κοντινού τέλους του κόσμου, όπου είχε συνταχθεί και ο Τερτυλλιανός8. Σε αντίθεση προς τους καθολικούς <ψυχικούς>, οι μοντανιστές ονόμασαν τους εαυτούς τους <πνευματικούς>9 και το κίνημα τους θεωρούνταν ως η <νέα προφητεία>10, και τοποθετούσε τους χρησμούς του (δηλ. το μήνυμα του αγίου πνεύματος) ως την νέα εποχή αποκάλυψης, σε αντίθεση με αυτές της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης11. Αναλόγως προς τις 3 υποστάσεις της Αγίας Τριάδος διαιρούσαν τον κοσμικό χρόνο σε 3 περιόδους, δηλ αυτή του Πατρός, του Υιού και του Αγίου Πνεύματος. <Έτσι ήταν>, λέει πχ ο Τερτυλλιανός12, <η δικαιοσύνη (του Θεού) στις αρχές από τη φύση της φοβούμενη τον Θεόν, μετά, μέσω του νόμου και των προφητών ανέβηκε στην κλίμακα της παιδικότητος, μετά ενδυναμώθηκε μέσω του Ευαγγελίου στην νεανικότητα, τώρα όμως, μέσω του Παρακλήτου θα οδηγηθεί στην ωριμότητα>. Η νέα αποκάλυψη πραγματοποιείται έτσι με τον Παράκλητο, την εμφάνιση του οποίου υποσχέθηκε ο Χριστός μετά τον θάνατό του (Ιωαν. Ιδ,16-17)13. και ο συγγραφέας του Passio Perpetuae επίσης τονίζει με παρόμοια έννοια το πλησίασμα του τέλους του κόσμου, με το να επικαλείται τις Πράξεις των αποστόλων, β 1714. Ομολογεί παρακάτω ότι αναγνωρίζει νέες οπτασίες, δίπλα στις προφητείες της Π. Και Κ. Διαθήκης, πράγμα με το οποίο δείχνει καθαρά ότι είναι Μοντανιστής.

Οι οπαδοί του Μοντάνους επιζητούσαν συχνά μέσα στο ζήλο της πίστης τους και στην τονισμένη μακράν του κόσμου στραμμένη πνευματική στάση, με τη θέληση τους τον θάνατο μέσω του μαρτυρίου15. έτσι δεν φαίνεται απίθανο εκείνοι οι μάρτυρες στους οποίους είναι προφανές ένα έντονα εκστατικό χαρακτηριστικό, να ανήκαν στο κίνημα αυτό. Μπορεί βέβαια να πρόκειται μόνο για μοντανιστικές επιρροές, μέσω των οποίων δεν είχαν τοποθετηθεί ενάντια στην Εκκλησία16. Και στην Ρώμη επίσης υπήρχαν Μοντανιστές ήδη από το 200 μ. Χ, και όπως συμπεραίνεται από τα απαγορευτικά διατάγματα των παπών, η αίρεση πρέπει να επέζησε μέχρι τον 8οαι. Η Εκκλησία την πολέμησε παρόλη την δογματικώς ορθή πίστη, λόγω του εκστατικού-άγριου και καθόλα αυστηρού στοιχείου εντός του κινήματος, λόγω της απόλυτης άρνησης του κόσμου17, και με τον με αυτό το γεγονός συνδεδεμένο κίνδυνο, να τινάξουν στον αέρα την ενότητα και κοσμική τάξη της Εκκλησίας18, βασιζόμενοι στις ατομικές αποκαλύψεις. Ιδιαιτέρως όμως λόγω του ότι αναγνωρίζουν στις γυναίκες το αξίωμα του διδασκάλου19.

Η αντίθεση μοντανισμού και Εκκλησίας γίνεται ξεκάθαρη στην τοποθέτησή τους απέναντι στα όνειρα και τις οπτασίες. Η Εκκλησία φυσικά δεν είχε απορρίψει εντελώς τη δυνατότητα της θεϊκής έμπνευσης μέσω ονείρων και προσώπων20. Υπέθετε ότι ο Θεός ή το Άγιο Πνεύμα μπορούσε να τους χρησιμοποιήσει ως ενδιάμεσο των μηνυμάτων, όμως απέκλειε τη δυνατότητα αυτές οι <νέες αποκαλύψεις> να αντιτίθενται στην παραδεδομένη διδασκαλία-βασιζόμενη στην θεμελιώδη πρόταση ότι ο Θεός δεν μπορεί να αντιφάσκει ή να ανακαλέσει ότι είπε. Γι' αυτό ήταν περιορισμένη η δυνατότητα να αναγνωριστούν οι πολυάριθμες νέες αποκαλύψεις μεμονωμένων ατόμων, και η απόφαση περί αληθείας ή μη κάθε ατομικής οπτασίας είχε τεθεί στη διάθεση ενός συλλογικού συνειδητού κριτηρίου. Σε κινήματα αντίθετα, όπως παριστάνει ο μοντανισμός, και στους πνευματικούς υποκινητές αυτών, ήταν πολύ περισσότερο αφημένο στο υποκειμενικό αίσθημα ή την συνειδητή κρίση ατόμων ή μικρών ομάδων, να αποφασίσει αν μια οπτασία ήταν θεϊκή ή δαιμονική, και έτσι η θρησκευτική λειτουργία της ασυνείδητης ψυχής είχε πάρει ακόμα περισσότερο χώρο.

Η ήσυχη βεβαιότητα με την οποία η Περπέτουα κρίνει τις δικές της οπτασίες δεν μπορεί να θεωρηθεί ως σίγουρη απόδειξη για την προσάρτησή της στον μοντανισμό, γιατί ζούσε σε εκείνη την πρώιμη χριστιανική εποχή, όπου οι συλλογικές τοποθετήσεις απέναντι στις εσωτερικές εμπειρίες ατόμων κυμαίνονταν και δεν είχαν τόσο στέρεα κανονικοποιηθεί όπως σήμερα. Η ισχυρή επίσης πίεση των διωγμών από πλευράς των ειδωλολατρών επέτρεπε λιγότερο απ ότι αργότερα, την αναζωπύρωση των εσωτερικών αντιθέσεων στην χριστιανική κοινότητα.

IV. O βίος της αγίας Περπέτουας

Ο βίος της αγίας Περπέτουας μας είναι για τις τότε συνθήκες σχετικά καλά γνωστός1: καταγόταν από την επιφανή ρωμαϊκή οικογένεια των Vibii2 και ήταν την εποχή της εκτέλεσής της 22 ετών. Οι γονείς της ζούσαν ακόμα, και ο πατέρας της(πιθανόν ο μοναδικός στην οικογένεια της) που είχε παραμείνει πεπεισμένος ειδωλολάτρης, προσπαθούσε μέχρι την τελευταία στιγμή να απομακρύνει την κόρη του από την απόφασή της, και να την παρακινήσει στην ανάκληση. Ήταν παντρεμένη πολύ νέα και είχε ένα γιο τον οποίο θήλαζε ακόμα, και που πολλές φορές ζήτησε αν τον φέρουν στην φυλακή κοντά της. κατά παράδοξο τρόπο ο σύζυγός της δεν αναφέρεται καθόλου. Συν τοις άλλοις είχε και δυο αδελφούς, ο ένας εκ των οποίων ήταν όπως αυτή κατηχούμενος. Και η ίδια βαφτίστηκε 20 μέρες πριν τον θάνατό της, και πρέπει τότε να είχε πει: <το Άγιο Πνεύμα με διέταξε, στο νερό να μη ζητήσω τίποτε άλλο παρά το βασανισμό της σαρκός>.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος