Αυθεντία

Richard Sennett, Autorität, BvT 2008

Πρόλογος του συγγραφέως στην γερμανική έκδοση

Οι Γερμανοί αναγνώστες ίσως σχηματίσουν την εντύπωση, πως η δοκιμή αυτή περί της αυθεντίας αφήνει κατά μέρος αυτό που στην πραγματικότητα έχει σημασία. Στο βιβλίο αυτό δεν υπάρχουν έρευνες περί του ναζισμού, του φασισμού ή του σταλινισμού. Όπως επίσης δεν εξετάζω το γενικό ερώτημα, γιατί η ονειρεμένη επιθυμία για μια πραγματική αυθεντία, μπόρεσε να μετατραπεί σε κάποιο από αυτούς τους εφιάλτες. Με πρόθεση απέκλεισα το θέμα της απολυταρχίας.

Οι μνήμες των τρόμων που προκάλεσε η απολυταρχία έγιναν σήμερα ένα κεντρικό σημείο αναφοράς, όσον αφορά στην διερεύνηση του θέματος αυθεντία. Με το τρόπο αυτό δημιουργείται η εντύπωση, πως η αυθεντία από μόνη της είναι κάτι επικίνδυνο, και πως θα πρέπει να φοβάται κανείς κάθε υποταγή σε κάποια αυθεντία, και να αρνηθεί την ανάγκη του για μορφές που ενσαρκώνουν την αυθεντία. Συνδέουμε την υποταγή αυτή και την ανάγκη με τα χιλιάδες εκτεταμένα προς χαιρετισμό χέρια-και ο Γερμανός αναγνώστης του βιβλίου αυτού, του οποίου ο συγγραφέας γεννήθηκε στην Αμερική προς το τέλος του πολέμου, μπορεί με βεβαιότητα να ανακαλέσει στην μνήμη του χιλιάδες τέτοιες εικόνες.

Όταν όμως η απολυταρχία καθίσταται και θεωρείται ως το αποφασιστικό σημείο αναφοράς, πάνω στο οποίο πρέπει να μετρηθούν όλες οι μορφές αυθεντίας, τότε οδηγούμαστε σε παραποιήσεις. Γιατί πολλά από τα προβλήματα του σύγχρονου κόσμου που συνδέονται με την αυθεντία-η σχέση αυθεντίας και εξουσίας, η μετάβαση από την αυθεντία εντός της οικογένειας στην αυθεντία που υφίσταται στην σφαίρα του δημόσιου-δεν μπορούν να κατανοηθούν ξεκινώντας από την οπτική γωνία των καταστροφικών μορφών αυθεντίας. Το ερώτημα περί της autorite quotidienne, όπως το ονόμασε ο Henri Lefebvre, δεν μπορεί καν διαμορφωθεί, για όσο οι παραστάσεις που συνδέουμε με το θέμα κυριαρχούνται από εικόνες τρόμου. Ως στην ουσία της επικίνδυνη, η αυθεντία έχει την θέση ταμπού στην μοντέρνα συνείδηση. Έγινε πια αδιανόητο να είναι σκοπός των επιθυμιών. Η μοντέρνα αντίληψη περί αυθεντίας είναι ίδια με το σεξουαλικό ταμπού του 19ου αιώνα. Η ανάγκη μιας αυθεντίας φαίνεται πως ανοίγει την δυνατότητα μιας εκούσιας πτώσης στην σκλαβιά. Όπως οι βικτωριανοί κάποτε πίστευαν πως οι άνθρωποι θα παραστρατούσαν στον δρόμο της ηθικής κατάπτωσης εάν παραδέχονταν την επιθυμία τους για αισθησιακή απόλαυση.

Κάθε ταμπού προσκαλεί για χειραγώγηση. Επειδή οι βικτωριανοί δεν μπορούσαν να παραδεχθούν την επιθυμία τους, η φαντασιακή τους ζωή χειραγωγήθηκε σε νέα σχήματα, τα σχολεία τους υποτάχθηκαν σε νέες μορφές πειθαρχίας, αυτό που στον ελεύθερο τους χρόνο έκαναν ήταν υπό τέτοιου είδους παρακολούθηση, που οι πρόγονοι τους από τον 18ο αιώνα θα το έβρισκαν παράλογο και δικτατορικό. Το ταμπού, με το οποίο καλύπτεται σήμερα στην καθημερινότητα των ενηλίκων η παραδοχή της ανάγκης για μια αυθεντία, εξομαλύνει τον δρόμο για τις εμπειρίες της αυθεντίας που είναι παρόμοια παραμορφωμένες. Στις σημερινές ελευθεριάζουσες κοινωνίες, οι άνθρωποι γίνονται όλο και πιο επιρρεπείς στην χειραγώγηση που ασκούν πάνω τους οι μορφές-αυθεντίες, που ούτε χαρισματικές ούτε τυραννικές είναι. Μάλλον μοιράζονται την ίδια γενική απέχθεια προς την “απολυταρχία”. Οι μορφές αυτές αποφεύγουν μια απότομη, πατερναλιστική, δικτατορική εμφάνηση. Δίνουν σημασία στο ταμπού. Η εξουσία που εξασκούν και η επιρροή που ως μορφές-αυθεντίες έχουν, δεν επηρεάζονται από το γεγονός αυτό. Η εξουσία τους πήρε πιο λεπτές μορφές. Οι διαταγές φαίνονται δικαιολογημενες, επειδή προέρχονται από ένα άνθρωπο ικανό, με αυτοπεποίθηση και αυτονομία, που δίνει στους άλλους το παράδειγμα. Η υπακοή γίνεται ως προσπάθεια μίμησης των προϊσταμένων. Αυτές οι νέες μορφές που προσέλαβε η αυθεντία, εφαρμόζονται στην πράξη στην “διαφωτισμένη διοίκηση επιχειρήσεων”, και διδάσκονται στίς καλύτερες σχολές για μάνατζερ και τα οικονομικά πανεπιστήμια. Αυτό όμως που εκεί δεν διδάσκεται, γιατί μια τέτοια παραδοχή θα ήταν μοιραία, είναι η συνέπειες που φέρει μια διαφωτισμένη αυθεντία: εντός των σημερινών ιεραρχιών, αυθεντία είναι εκείνος, που χάρη στην αυτονομία και τις ικανότητες του μπορεί να προκαλέσει στους άλλους αισθήματα ντροπής. Εκείνοι που ακολουθούν το παράδειγμα του ικανού, που προσπαθούν από μόνοι τους να εκπτύξουν τις ικανότητες τους, αλλά στην προσπάθεια αυτήν αποτυγχάνουν, γίνονται λόγω του αισθήματος της ανεπάρκειας τους επηρεάσιμοι. Άνθρωποι που υποτάσσονται γιατί πιστεύουν πως δεν διαθέτουν αρκετή κατανόηση των πραγμάτων, ικανότητες ή αυταξία, ώστε να μπορούν να εναντιωθούν. Είναι αυτές οι νέες μορφές αυθεντίας στην κοινωνία της τεχνολογίας, που ως κριτικό παρατηρητή με ανησυχούν. Για να τις καταλάβω, συγκεντρώθηκα πάνω απ όλα στη συμπεριφορά στο σχολείο και στον εργασιακό χώρο, και όχι τόσο στις νομικές και πολιτικές θεωρίες περί αυθεντίας.

Η Hannah Arendt, έδειξε πως μερικοί Εβραίοι που βρίσκονταν σε διοικητικές θέσεις έγιναν συνεργοί της τάξης των δολοφόνων στα στρατόπεδα συγκεντρώσεως. Το αποδίδει μεταξύ άλλων και στο γεγονός πως οι κρατούμενοι “είχαν ανάγκη για αυθεντία”, χωρίς να τους ενδιαφέρει πόσο τιποτένια ήταν. Η συζήτηση γύρω από την τοποθέτηση της δεν αμφισβήτησε τα γεγονότα που παρουσιάζει, αλλά τις εξηγήσεις της. Έχει νόημα να μιλά κανείς για συνέργεια κάτω από τέτοιες ακραίες συνθήκες; Στο βιβλίο αυτό θέλω να διαφωτίσω την συνέργεια(που εμφανίζεται με την “ανυπάκουη εξάρτηση”) μεταξύ των αυθεντιών και των υποτακτικών τους στην κοινωνία μας. Δεν πρέπει να δει κανείς στην προσπάθεια αυτή μια συνεισφορά στην συζήτηση γύρω από το έργο της Hannah Arendt περί απολυταρχίας, γιατί οι μορφές της τεχνολογικής αυθεντίας είναι στην ουσία τους διαφορετικές από την τυραννική απολυταρχία.

Το βιβλίο μου ασχολείται με ένα παράδοξο: όσο η ανάγκη για πραγματικές μορφές-αυθεντίες δεν γίνεται αποδεκτή ως μια στάση θετική, που αρμόζει στον ενήλικα, παραμένουν οι κρυμμένες μορφές-αυθεντίας αδιαμφισβήτητες. Το ταμπού πρέπει να σπάσει για να σταματήσει η χειραγώγηση. Μια “πραγματική αυθεντία” στα μάτια μου δεν είναι ένας καταπιεστικός ή τυραννικός κυρίαρχος. Η αντίληψη αυτή είναι ακόμα μια ένδειξη για το πόσο δύσκολο είναι να σκεφτούμε το φαινόμενο αυτό. Στις περισσότερες οικογένειες μετατρέπεται η αυθεντία των γονέων, όσο τα παιδιά μεγαλώνουν, από μια μέσω τιμωριών τοποθέτηση κανόνων, σε πιο λογικές μορφές με συζήτηση και συμβουλές. Στην διαδικασία αυτής της μετατροπής, δεν είναι αναγκαίο να καταστραφεί η αυθεντία των γονέων. Στην συνείδηση νέων ανθρώπων που βλέπουν όλο και περισσότερο πως δεν είναι εκτεθειμένοι στην τιμωρία από τους γονείς, μπορεί και να αυξηθεί. Στην περιοχή του δημόσιου δεν υπάρχει καποια ανολογία προς την ιδιωτική αυτή ιστορία της αυθεντίας. Δεν υπάρχει καμιά αντίληψη περί αυθεντίας που στην πορεία των περιοδικών κρίσεων και συγκρούσεων εξελίσσεται, όπως συμβαίνει στον κύκλο ζωής μιας οικογένειας. Με την προσπάθεια μου θέλω να υποστηρίξω, πως τις αρετές της αυθεντίας που μπορούμε να γνωρίσουμε στην ιδιωτική σφαίρα, πρέπει να τις αφήσουμε να δράσουν και στην δημόσια.

Μετάφραση Πέτρος
 
Αμέθυστος