ΠΕΡΙ ΑΓΑΠΟΛΟΓΙΑΣ-Η ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΑΙΡΕΣΗ (29)

Συνέχεια από:Τρίτη, 12 Απριλίου 2016

Ο ΘΩΜΑΣ ΑΚΙΝΑΤΗΣ ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΣ ΔΑΣΚΑΛΟΣ

Του Jean Pierre Torrell.

ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ.

Αυτές οι απόλυτες διατυπώσεις οι οποίες ταυτίζουν την φωνή της συνειδήσεως με την ίδια την φωνή τού Θεού, δέν είναι κατανοητές παρά μόνον στο φώς του πλαισίου τους. Και δέν είναι ότι προϋποθέτουν την συμμόρφωση, θεληματικώς επιδιωκόμενης, τής νοήσεως με τον φυσικό νόμο και επιπλέον με τον ίδιο τον Θεό, αλλά επιπλέον αυτή τής βασικής εξαρτήσεως, προϋποθέτουν και μία ενάρετη προσαρμογή στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους. Ο Ακινάτης συνδέει καθαρά αυτές τις δύο τάσεις στο σχόλιό του στην 1η επιστολή πρός Τιμόθεο (1,5): "Το δέ τέλος τής παραγγελίας εστίν αγάπη εκ καθαράς καρδίας και συνειδήσεως αγαθής και πίστεως ανυποκρίτου"!

          " Πώς είναι η αγάπη και το έλεος το τέλος της παραγγελίας;...[πρέπει να γνωρίζουμε ότι όλοι οι Νόμοι είναι τακτοποιημένοι ώστε να προωθούν τις πράξεις τής αρετής και ότι οι ίδες οι αρετές είναι συμπλεκόμενες μεταξύ τους σε έναν οργανισμό στην κορυφή του οποίου βρίσκεται το έλεος (η αγάπη)]. Οι Θεολογικές αρετές έχουν σαν αντικείμενο το έσχατο τέλος. Οι άλλες έχουν για αντικείμενο αυτό που επιτρέπει την κατάκτηση αυτού του τέλους. Έτσι όλες οι άλλες αρετές αναφέρονται στις Θεολογικές σαν να είναι ο σκοπός τους. Ανάμεσα στις Θεολογικές αρετές εκείνη η οποία πλησιάζει περισσότερο στον τελικό σκοπό έχει την αξία τού σκοπού για τις άλλες: η πίστη το δείχνει, η ελπίδα τείνει πρός αυτόν, η αγάπη ενώνει μ'αυτόν. Όλες λοιπόν είναι τακτοποιημένες ώς πρός την αγάπη, και έτσι ακριβώς ή αγάπη συνιστά τον σκοπό όλων τών Εντολών. Οι υπόλοιπες αρετές διορθώνουν το πρόσωπο σε σχέση με τον πλησίον και απο αυτό προέρχεται το γεγονός ότι ο Απόστολος έχει μία καλή συνείδηση, καθότι δέν κάνει σε κανέναν αυτό που δέν θα ήθελε να κάνουν στον ίδιο.

Έτσι λοιπόν αυτό που είναι ενάντια στον πλησίον είναι και εναντίον τής συνειδήσεως. Γι'αυτό και μιλά για μία καλή συνείδηση! Αυτός που δέν διαθέτει μία καλή συνείδηση δέν μπορεί να αγαπήσει ειλικρινά τον Θεό, καθότι όποιος δεν έχει μία καλή συνείδηση φοβάται την τιμωρία. Αλλά δέν υπάρχει φόβος στην αγάπη, ο φόβος απομακρύνει παρά μας ενώνει με τον Θεό. Και έτσι οι Εντολές τροποποιώντας την συνείδηση προδιαθέτουν στην αγάπη".

          Πολύτιμο για την συνέχεια της έρευνάς μας αυτό το χωρίο, δίνει μία ιδέα τής συνειδήσεως πολύ διαφορετική απο την αδύναμη εκδοχή της που αναφέραμε. Εάν διαβεβαιώνουμε ότι μόνον η συνείδηση των Αγίων είναι αλάθητη, δέν θα προδίδαμε την σκέψη του Ακινάτη, διότι λέει: "Η Αλάθητη μαρτυρία των αγίων είναι η συνείδησή τους. Αλλά λόγω του γεγονότος ότι μερικές φορές η συνείδηση κάνει λάθος, ο Παύλος συμπληρώνει "στο Άγιο Πνεύμα". Η βεβαιότης τής συνειδήσεως συνοδεύεται επομένως απο την καθαρή αντίληψη τής δυνατότητος τού λάθους της. Εάν η sinderesi (η αυτοσυνειδησία) είναι αλάθητη, αυτό δέν είναι αλήθεια για την συνείδηση, καθώς αυτή δέν εξαρτάται μόνον απο τον φυσικό νόμο μέσω τής αυτοσυνειδησίας αλλά υπόκειται σε πολλές άλλες πληροφορίες, ανάμεσα στις οποίες οι προκαταλήψεις και οι ιδέες που προσλάβαμε, όπως επίσης και η παρέμβαση μίας θελήσεως που μπορεί να έχει εκπαιδαυτεί κακώς, και όλα αυτά μπορούν να πλανέψουν αδιόρθωτα την κρίση της. Γι'αυτό όταν πρόκειται για την συνείδηση η οποία κάνει λάθος, ο Ακινάτης προχωρά σε δύο χρόνους: είναι απαραίτητο να ακολουθούμε πάντοτε την συνείδησή μας, αλλά αυτό δέν είναι αρκετό για να πραγματοποιήσουμε μία καλή πράξη, καθότι αυτό που είναι κακό παραμένει κακό.

          "Η καλωσύνη ή η πονηριά μίας πράξης δέν προέρχεται μόνον απο τα εξωτερικά αντικείμενα: ένα καλό αντικείμενο ή καθαυτό αδιάφορο, μπορεί να γίνει κακό για το υποκείμενο, αναλόγως της προθέσεως με την οποία την πραγματοποιεί. Απο την στιγμή που η νόηση παρουσιάζει ένα αντικείμενο σαν κακό, η βούληση η οποία κινείται πρός αυτό γίνεται και αυτή κακή..καθώς κατευθύνεται πρός ένα κακό, γινόμενη και αυτή η ίδια κακή καθώς θέλει το κακό. [Ακόμη, και όταν αυτό που κίνησε την επιθυμία δέν είναι κακό καθαυτό, γίνεται όμως κατά συμβεβηκός απέναντι στο πρόσωπο λόγω της λανθασμένης κακής κρίσης της νοήσεως]. Για παράδειγμα η πίστη στον Χριστό είναι ένα πράγμα ουσιωδώς καλό και απαραίτητο στην σωτηρία, αλλά η βούληση δέν μπορεί να τείνει πρός αυτό παρά μόνον βασιζόμενη στην παρουσίαση της νοήσεως. Εάν λοιπόν η νόηση το παρουσιάσει σαν κάτι κακό [σε έναν που δέν είναι Χριστιανός] η βούληση δέν θα μπορούσε να το επιθυμήσει παρά μόνον σαν κακό. Κάθε επιθυμία που δέν επιθυμεί με την νόηση, είτε ορθή είτε λάθος, είναι πάντοτε αμαρτωλή".

          Η κατηγορηματική δύναμη της κρίσεως τής συνειδήσεως δέν μειώνεται παρά το λάθος της και ο λόγος είναι προφανής : "Εάν είναι αλήθεια ότι όταν η νόηση κάνει λάθος, η κρίση της δέν προέρχεται απο τον Θεό, καί παρ'όλα αυτά αυτή τήν προτείνει σαν αληθινή  τότε αναπόφευκτα τίθεται το ερώτημα: επειδή στην συνείδηση δέν μπορούμε να παρακούσουμε, πρέπει να πιστεύουμε ότι πράττουμε πάντοτε καλά υπακούοντάς την; Αυθόρμητα τείνουμε να το σκεφθούμε: έπραξα καλώς διότι ακολούθησα την συνείδησή μου. Αλλά ο Ακινάτης δέν δηλώνει ακριβώς αυτό. Απορρίπτει το γεγονός ότι το λάθος τής συνειδήσεως είναι αρκετό να μεταμορφώσει σε πράξη ηθικώς καλή μία πράξη, η οποία καθαυτή είναι ηθικώς κακή, και γι'αυτό θέτει το θέμα με άλλον τρόπο.

          "Όπως το προηγούμενο θεμα ταυτιζόταν με το ερώτημα εάν η λανθασμένη συνείδηση υποχρεώνει, έτσι η επόμενη ερώτηση ισοδυναμεί με το ερώτημα εάν η λανθασμένη συνείδηση συγχωρεί απο το κακό. Μία τέτοια ερώτηση εξαρτάται απο την άγνοια και απο το αποτέλεσμά της στον θεληματικό χαρακτήρα μίας πράξεως. Έτσι λοιπόν συμβαίνει μερικές φορές η άγνοια να παράγει το αθέλητο και μερικές φορές όχι. Και επειδή το καλό και το ηθικό κακό εξαρτώνται απο τον θεληματικό χαρακτήρα μίας πράξεως, είναι προφανές ότι η άγνοια η οποία καθιστά μία πράξη αθέλητη τής αφαιρεί την ηθική της αξία, αλλά το ίδιο πράγμα δέν ισχύει για εκείνη η οποία δέν καθιστά την πράξη αθέλητη! Η ηθελημένη άγνοια, είτε είναι άμεση είτε είναι έμμεση, δέν καθιστά την πράξη αθέλητη! Ονομάζω άγνοια αμέσως θεληματική εκείνη στην οποία ενεργεί η πράξη της θελήσεως [δέν θέλω να ξέρω εάν αυτή η πράξη είναι καλή ή κακή] και αθέλητη άγνοια εκείνη που οφείλεται σε αμέλεια: εάν δέν θέλουμε να ξέρουμε αυτό που είμαστε υποχρεωμένοι να γνωρίζουμε!

          Εάν λοιπόν η νόηση ή η συνείδηση είναι λανθασμένη, λόγω ενός λάθους απευθείας ή εμμέσως θεληματικού, σχετικά με πράγματα που είμαστε υποχρεωμένοι να γνωρίζουμε, αυτό το λάθος δέν μας απαλλάσσει απο το λάθος που παράγει το αθέλητο, προέρχεται απο την άγνοια μιας όποιασδήποτε καταστάσεως, χωρίς να υπάρχει αμέλεια, ένα τέτοιο λάθος συγχωρείται απο το κακό!" [Μία απίστευτη επίδειξη νοησιαρχίας].

          Ο τεχνικός χαρακτήρας αυτής της συλλογιστικής τού δίνει μία τέλεια διαφάνεια. Σε συμφωνία με το σταθερό του δόγμα, ο Ακινάτης ισχυρίζεται ότι μόνον οι ελεύθερες πράξεις είναι ηθικές, και μόνον οι θεληματικές πράξεις είναι ελεύθερες. Εάν μειωθεί ο θεληματικός χαρακτήρας τής πράξεως, μαζί του μειώνεται και η ηθικότης του. Εάν λοιπόν η συνείδηση υποχρεώνει ακόμη και όταν κάνει λάθος, δέν μπορούμε παρ'όλα αυτά να συμπεράνουμε ότι ακολουθώντας την πραγματοποιούμε κάτι καλό. Θα ήταν λάθος να μήν την ακολουθήσουμε, αλλά δέν είναι αρκετό να την υπακούουμε για να πράξουμε σωστά. Η λανθασμένη συνείδηση μπορεί να μας απαλλάξει ίσως απο την ένοχη υποκειμενικότητα, στο μέτρο που προέρχεται απο ανίκητη άγνοια. Εάν το λάθος είχε στην καταγωγή του κάτι θεληματικό, το υποκείμενο θα ήτο ηθικά υπεύθυνο για μία κακή πράξη. Η άγνοια λόγω αμέλειας είναι εδώ θεμελιώδης: όπως σε έναν συλλογισμό μία ψευδής πρόταση στο ξεκίνημα υποχρεώνει σε ένα λανθασμένο συμπέρασμα, έτσι και στο πεδίο της ηθικής πράξης μία αρχική ενοχή, εμπλέκει αναπόφευκτα και άλλες εάν δέν επανεξεταστεί, και απο αμέλεια σε αμέλεια μπορεί να φτάσει, σε πλήρη καλή πίστη να "μορφώσει την συνείδηση" μέχρι τού σημείου να μήν μπορεί να διακρίνει το καλό απο το κακό. Ο Ακινάτης βρήκε στην Γραφή έναν όρο στην Αγία Γραφή και  μαζί με τον απόστολο Παύλο μιλά για μία "διεφθαρμένη συνείδηση".

          "Η εσχάρα είναι μία διαφθορά στο εσωτερικό της σάκρας ή οποία προκαλείται απο την εσωτερική φωτιά και απο την οποία εξέρχεται συνεχώς πύον. Με τον ίδιο τρόπο, η φωτιά της διεστραμμένης θελήσεως, η οργή, το μίσος, η μοιχεία, δημιουργούν σαν μία κήλη στην συνείδηση, απο την οποία εξέρχεται η ψευδής διδασκαλία των δαιμόνων. Τίτον 1,5 "μεμίανται αυτών και ο νούς και η συνείδησις".

          Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για μία συνείδηση "αναίσθητη" ή "αποκοιμισμένη". Ο Ακινάτης γνωρίζοντας και αυτούς τους κινδύνους υπογραμμίζει και τον τρόπο ο οποίος ξανακαλεί σε τάξη την συνείδηση. "Οι άνθρωποι απομακρύνονται εύκολα απο αυτό που τους πιέζει και γι'αυτό η τύψη τής συνειδήσεως δρά σαν βελόνα, και βασανίζει αυτόν που έχει κακή συνείδηση, ώστε να απομακρυνθεί απο την αμαρτία μέσω της ορθής πίστης και της καλής συνειδήσεως!

          Εκεί που εμείς σήμερα θα θέταμε το πρόβλημα τής συνειδήσεως με όρους "ειλικρίνειας" ο Ακινάτης παραμένει πιστός στο στύλ του και τοποθετεί πρώτα απ'όλα την έρευνα της αλήθειας και την μεγάλη αγάπη η οποία πρέπει να κινεί πρός αυτή αυτόν που θέλει να πράξει ορθά. Όταν τα πράγματα τοποθετούνται έτσι το πρόσωπο που πράττει σύμφωνα με την συνείδησή του με μόνη του ανησυχία να μήν υποχωρήσει παρά μόνον στην αλήθεια, διατηρεί την ορθή του πρόθεση και σ'αυτή την προσοχή πρός την αλήθεια διατηρείται σωστά με κατεύθυνση πρός το αγαθό, ακόμη και όταν κάνει λάθος! Υπογραμμίζει όμως επίσης πώς η εξωτερικώς πραγματοποιηθείσα πράξη δέν είναι καλή. Το κακό παραμένει κακό, και δέν είναι αρκετό να κάνουμε λάθος για να κάνουμε το καλό. Γι'αυτό παρότι δέν είναι υπεύθυνο απέναντι στην συνείδηση του το πρόσωπο παραμένει υπεύθυνο για την δική του συνείδηση!

          Ο βαθύτερος λόγος αυτής της στάσης βρίσκεται στο γεγονός ότι η συνείδηση δέν είναι το τελευταίο στάδιο. Μία τέτοια θέση θα μπορούσε να οδηγήσει το πολύ στον ατομικισμό. Τον πιό απόλυτο, αρνούμενη κάθε υποχρέωση απέναντι στον Θεό ή τους όμοιους μας. Για τον Ακινάτη ο οποίος δέν κατανοεί το πρόσωπο παρά μόνον στην σχέση του με τον Θεό και την  ανθρώπινη κοινότητα, η συνείδηση δέν είναι παρά μία διαμεσολάβηση του αιωνίου νόμου. Δέν δημιουργεί την ανάγκη, αλλά την μεταδίδει! Επειδή δέ είναι και καρπός παιδείας, σχηματισμένη απο πολλές άλλες επιρροές οι οποίες μπορούν να διαφοροποιήσουν την κρίση της, είναι σημαντικό να εξασφαλίσουμε την ορθότητά της πρίν πιστέψουμε ότι είμαστε δεμένοι σ'αυτή. Πάνω απ'όλα δέ δέν πρέπει να αποκλείσουμε την αμφιβολία ή την ανησυχία με την ανομολόγηγη προτίμηση σε μία άνετη άγνοια, αλλά πρέπει να προσπαθήσουμε να τις υπερβούμε με μία ακόμη πιό απαιτητική έρευνα της αλήθειας.

          Αυτή η εννοιολόγηση της συνειδήσεως αντιπροσωπεύει λοιπόν ένα θαυμαστό αίτημα στο αδιάλειπτο, στο παραπέρα και μας επιτρέπει να δούμε συγκεκριμένα αυτό που αντιπροσωπεύει για τον άνθρωπο να είναι "αφημένος στα χέρια της συμβουλής του". Έτσι ο άνθρωπος γίνεται η δική του πρόνοια για τον εαυτό του, αποκτά το μέγεθος και το μεγαλείο του και αναλαμβάνει την ευθύνη του. Κανένα όν στην φύση μπορεί να συγκριθεί μαζί του σ'αυτό το σημείο και είναι κατανοητό διότι στοχαστές που δέν ήταν Χριστιανοί μπόρεσαν να δούν σ'αυτό την υπέρτατη αξιοπρέπεια του ανθρωπίνου προσώπου. Για τον Ακινάτη αυτό όμως δέν αντιπροσωπεύει παρά μία μόνον πλευρά αυτής της αξιοπρέπειας, διότι χωρίς να την αντιστρατεύεται μία άλλη πλευρά την ολοκληρώνει σε ένα άλλο επίπεδο, εκείνο των θεολογικών αρετών. Το ανθρώπινο πρόσωπο καλείται να εδραιώσει με τον Θεό μία νέα σχέση η οποία χωρίς να τό αρπάζει απο τον χρόνο, το εισάγει στην αιωνιότητα. Αρχίζοντας ήδη απο εδώ κάτω, η κοινωνία με τον Θεό θα ολοκληρωθεί στο "πρόσωπο με πρόσωπο" της πατρίδος.

Συνεχίζεται

ΣΧΟΛΙΟ: Εδώ δυστυχώς βρίσκονται τά θεμέλια τής θεολογίας ή τής οντολογίας τού προσώπου.Η οποία δέν είναι παρά τό αλάθητο τής αυτοσυνειδησίας.  
Ολα πιά στηρίζονται στίς θεολογικές αρετές. Διότι στόν σχολαστικισμό η θεολογία οικειοποιήθηκε καί ταυτίστηκε μέ τό Αγιο Πνεύμα καί τά χαρίσματα.
 Καί όπως ακούσαμε τελευταίως από τά χείλη επισκόπου: "Είναι θεολόγος έχει τήν διάκριση τών πνευμάτων". 
Ξαναγράφεται σιγά-σιγά καί η ορθόδοξη Θεία Κωμωδία.

Αμέθυστος