KARL BARTH (5o μέρος)

ΑΝΑΛΟΓΙΑ ΣΧΕΣΕΩΝ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΤΕΩΡΗ ΣΤΗΝ ΑΙΩΝΙΟΤΗΤΑ

Στις πηγές της νεωτερικής θεολογίας (ΧXΧIΙI)


Ο τελευταίος Μπάρτ ξαναπιάνει τα αγαπημένα του θέματα και εκφράσεις στη «δογματική επιτομή» (1974). «Ο ένας Θεός –ομολογεί ξανά– είναι από τη φύση του και αιωνίως Πατήρ, αρχή του Υϊού Του, και σε ενότητα μ' αυτό, πηγή του Αγίου Πνεύματος. Λόγω αυτού του τρόπου υπάρξεώς Του, είναι κατά χάριν ο Πατήρ όλων τών ανθρώπων, τούς οποίους καλεί μέσα στον χρόνο να γίνουν Υϊοί Του μέσα στον Υϊό και μέσω τού Αγίου Πνεύματος».
Κυττάζει τον χρόνο βεβαίως πάντοτε από τήν αιωνιότητα, στοχάζεται τήν Ιστορία από το ύψος τών ουρανών, του Θεού πού βρίσκεται ψηλά στούς ουρανούς, εξηγεί: η Βίβλος μάς διηγείται την ιστορία, μάς αφηγείται τά γεγονότα πού πραγματοποίησε εδώ κάτω στη γή, στόν ανθρώπινο χώρο.
Διηγούμενη η Βίβλος αυτή την ιστορία, μας αποδεικνύει την ύπαρξη και διαγράφει την Φύση του Θεού. Η γνώση του Θεού με την έννοια της Γραφής είναι η γνώση της υπάρξεώς Του, της Ζωής Του και τών πράξεων Του, της αποκαλύψεώς Του μεσω του έργου που πραγματοποιεί. Σ’αυτό το έργο ο Θεός είναι το πρόσωπο που παρουσιάζει τον εαυτό του και επομένως είναι το υποκείμενό της. Αυτό το μοναδικό έργο του μοναδικού Θεού είναι μόνον κίνηση. Διότι ο Θεός στον οποίο πιστεύουμε δέν είναι ένας νεκρός Θεός, ούτε ένας μοναχικός θεός, διότι παρότι είναι Μοναδικός στη θεϊκή Του δόξα ψηλά στους ουρανούς δέν είναι μόνος. «Ενώ ο Θεός είναι εκ φύσεως και στην αιωνιότητα Μοναδικός, για μάς είναι Μοναδικός στο χρόνο: είναι ο μοναδικός Θεός στους τρείς τρόπους υπάρξεως. Η αρχαία Εκκλησία εκφράζεται ως εξής «Θεός σε τρία πρόσωπα». Όταν κατανοηθεί μ’αυτόν τον τρόπο η έννοια του "προσώπου" είναι άθικτη! Διότι πρόσωπο στην Ελληνική και Λατινική γλώσσα, ήθελε να πεί ακριβώς αυτό που καθόρισα σαν τρόπο υπάρξεως. Εάν ομιλούμε σήμερα για πρόσωπο, άθελά μας και σχεδόν ακατανίκητα μας παρουσιάζεται η ιδέα ενός πράγματος που μοιάζει στον δικό μας ανθρώπινο τρόπο να είμαστε πρόσωπα. Τέτοια ιδέα όμως δέν ταιριάζει ακριβώς για να περιγράψουμε αυτό που είναι στην πραγματικότητα ο Πατήρ, ο Υιός και το Αγιο Πνεύμα. Οταν όμως η Χριστιανική Εκκλησία μιλά για το Θεό σαν Μονάδα και Τριάδα, εννοεί πώς ο Θεός δέν υπάρχει μόνο με έναν τρόπο, αλλά είναι Πατήρ, όπως είναι Υϊός και όπως είναι Αγιο Πνεύμα. Πρόκειται δηλαδή για τρείς φορές, για τον Μόνο και Μοναδικό Θεό.Ενός Θεού όμως που είναι Μονάδα στην Τριάδα Του, γι’αυτόν που είναι Πατήρ, Υιός και Άγιο πνεύμα καθ’εαυτός, και ψηλά στους ουρανούς και στην αποκάλυψη Του»
Ανακεφαλαιώνοντας ακόμη περισσότερο την σκέψη του, ο Μπαρτ, δηλώνει πώς ο Θεός είναι Πατήρ ώς πρός τον εαυτό του, κατα φύσιν και αιωνίως, και μόνον σαν συνέπεια αυτού είναι πατήρ και για μας τα δημιουργήματα Του. Δέν αρχίζουμε λοιπόν απο την ανθρώπινη πατρότητα, για να μιλήσουμε αναλόγως , για μια Θεία Πατρότητα, αλλά αντιθέτως η αληθινή Πατρότης είναι στον Θεό, και μόνον απο αυτή προέρχεται αυτό που εμείς γνωρίζουμε σαν Πατρότητα. Η Θεία Πατρότης είναι η αρχή κάθε φυσικής Πατρότητος. Αλλά ο Θεός είναι Πατήρ εις εαυτόν καθώς είναι η καταγωγή και η πηγή ενός άλλου Θείου "τρόπου υπάρξεως", διακεκριμένου απο τον πρώτο και παρόλα αυτά δικό Του. Ο Θεός είναι πατήρ επειδή είναι ο Πατήρ τού δικού Του Υϊου, ο οποίος ενυπάρχει και είναι με την σειρά Του Θεός καθεαυτός. Ήδη στην «Εκκλησιαστική δογματική», ο Μπάρτ είχε ισχυρισθεί πώς ο Υιός ή Λόγος του Θεού είναι τέτοιος για μας επειδη κατ’αρχάς είναι ως προς τον εαυτό Του. Στόν Θεό, το να δωθεί καταγωγή και να προσληφθεί καταγωγή, δέν απειλεί την Θεία ενότητα. Αντιθέτως ο Πατήρ και ο Υιός ενωμένοι επιβεβαιώνουν την Θεία ενότητα για μια Τρίτη φορά μέσω του Αγίου Πνεύματος. << Και το Άγιο Πνεύμα είναι μέσα μας καθώς είναι κατ’αρχάς είς εαυτόν. Η ενότης του Θεού δέν υπάρχει επειδή ο Θεός είναι πατήρ, Υιός και Άγιο Πνεύμα, αλλά ακριβώς για αυτό. «Έτσι ο Θεός ενυπάρχει σάν αυτός που υπάρχει λόγω της δικής του αρετής, όπως ο Θεός στην Θεότητα Του είναι διακεκριμένος είς εαυτόν και παρόλα αυτά ίσος προς εαυτόν. Λόγω αυτού ακριβώς του γεγονότος δέν είναι μοναχικός εις εαυτόν. Δέν έχει ανάγκη τον κόσμο για να έχει παρέα. Σαν Μονάδα και Τριάδα ταυτόχρονα , διαθέτει είς εαυτόν όλον τον πλούτο της ζωής και την πληρότητα τής πράξεως και της κοινωνίας. Είναι το κινητό ακίνητο. Απο αυτό μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε πώς όλο αυτό που υπάρχει είναι καρπός της ελεύθερης χάρης Του».
Έτσι το γεγονός πώς είναι Δημιουργός , το γεγονός πώς προσεφέρθη σε μάς στον Ιησού Χριστό και το γεγονός πώς μας ένωσε μαζί Του μέ τον δεσμό του Αγίου Πνεύματος, είναι μία υπερχείλιση της πληρότητος Του. Τίποτε δέν μας όφειλε, όλα είναι η υπερπλήρης αγαθότης Του. Αυτός δέν θέλει αυτό που είναι δι εαυτόν, να ανήκει μόνο σε αυτόν, αλλά επιθυμεί αυτό που ο ίδιος είναι στην αιωνιότητα, να είναι και στην διάθεση μας. Έτσι λοιπόν, καταλήγει ο Μπάρτ, αυτό που είναι ο Θεός στην αιώνια Τριάδα απευθύνεται κατα Χάριν και σε μας, συμβαίνει και στον χρόνο: « Πρόκειται ούτε λίγο ούτε πολύ, για μία επανάληψη της Θείας Ζωής : Μία επανάληψη την οποία δέν πραγματοποιούμε εμείς και την οποία δέν μπορούμε να αποκτήσουμε, αλλά την οποία ο Θεός βοηθά να συμβεί μέσα στα πλαίσια τού κτιστού κόσμου, έξω απο την θεότητα. Ας είναι δοξασμένος ο Θεός πάνω ψηλά στους ουρανούς».
Όπως βλέπουμε ξεκάθαρα και στην δογματικη επιτομή ο Μπάρτ πραγματοποιεί μιά «Χριστολογική συγκέντρωση» του δόγματος της αποκαλύψεως οικοδομώντας την σάν Τριαδικό δόγμα, και ταυτόχρονα ξεδιπλώνει μιάν αναλογία σχέσεων (όχι μία αναλογία όντων, ούτε μία απλή αναλογία πίστεως )δηλαδή ένα δόγμα τών σχέσεων τών Τριών Θεικών προσώπων μεταξύ των και με τον κόσμο, σάν εφαρμογή και ολοκλήρωση του δόγματος τής Αρχαίας Εκκλησίας. Όλα όσα μπορούμε να πούμε για τον Θεό, όλες οι λέξεις και οι έννοιες που θα χρησιμοποιήσουμε για αυτόν τον σκοπό, εξαρτώνται κατα τον Μπάρτ απο τις σχέσεις που υπάρχουν στην ίδια τήν ουσία τής Τριάδος και οι οποίες μας φανερώνονται στην αποκάλυψη. Ενώ ο Θεός φανερώνει τον εαυτό του στον άνθρωπο σάν ο Κύριος του, παρουσιάζει επίσης και τις σχέσεις του με τον Πατέρα τον Υιό και το Άγιο πνεύμα και αυτές οι σχέσεις είναι ανάλογες αυτών που υπάρχουν ανάμεσα στον Θεό και στο δημιούργημα Του, στον Θεό και στον άνθρωπο.
Στην Εκκλησιαστική Δογματική, ξεπερνώντας την πρωτογενή διάσταση Θεού-κόσμου την οποία είχε υποστηρίξει νεότερος, ο Μπάρτ, συνέλαβε την Δημιουργία σαν ένα ξεδίπλωμα τού χώρου πρός χάριν τής Ιστορίας τής συμμαχίας τής χάρης, εκείνης τής συμμαχίας τού Θεού με τον άνθρωπο πού έχει την αρχή της, το κέντρο της, και το τέλος της στον Ιησού Χριστό.
Ο Μπάρτ συμπεραίνει μ`αυτόν τον τρόπο την δομική «ομοιότητα» του ανθρώπου με τον Θεό, χωρίς να σκανδαλίζεται πλέον. Αντιθέτως ανακηρύσσοντας ότι είναι αδύνατον να τροποποιηθεί, καθότι έχει σαν βάση της την Χριστολογία και γι’ αυτό την Τριάδα. Αυτή η «ομοιότης» του ανθρώπου με τον θεό προέρχεται από την Τριαδική «αυτοσυνάντηση» του θεού: Πατρός, Υιού και Αγίου Πνεύματος, η οποία αντανακλάται στην σχέση του θεού με τον άνθρωπο, με τέτοιο τρόπο μάλιστα που αυτή η ίδια η σχέση αντικατοπτρίζεται με την σειρά της, στην ανθρώπινη συνάντηση του Εγώ με το Εσύ, του άνδρα με την γυναίκα.
Σ’ αυτό το σημείο η προσωπική αιώνια κίνηση του ζωντανού θεού σαν Πατρός, Υιού και Αγίου Πνεύματος, μπορεί να υποδηλώσει και μια Ιστορία «Ότι ο Πατήρ αγαπά τον Υιό –λέει ο Μπαρτ– και ο Υιός υπακούει στον Πατέρα, ότι σ’ αυτήν την αγάπη και σ’ αυτή την υπακοή ο θεός προσφέρεται στους ανθρώπους, παίρνει πάνω του τον ξεπεσμό του ανθρώπου για να τον υψώσει κοντά του, ότι σ’ αυτή την πράξη ο άνθρωπος ελευθερώνεται διαλέγοντας με την σειρά του τον θεό που τον διάλεξε: αυτή ακριβώς είναι μια αληθινή Ιστορία η οποία σαν Ιστορία, δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί σαν μια σταθερή αιτία, όσων και αν θέλουμε αποτελεσμάτων!
Εάν αυτή ουσιοποιεί την αιωνιότητα πριν από τον χρόνο, τότε αυτή η αιωνιότης δεν μπορεί να μείνει στο πριν από τον χρόνο, καθώς εάν είναι δι’ εαυτόν πριν από τον χρόνο όπως είναι και στον χρόνο, τότε, στον χρόνο δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο από Ιστορία. Ποιος είναι και τι πράγμα είναι ο Ιησούς Χριστός, μπορούμε μόνο να το αφηγηθούμε, δεν μπορούμε να το στοχασθούμε ούτε να το περιγράψουμε σαν ένα σύστημα».
«Η καταλλαγή –προσθέτει ο Μπαρτ– είναι Ιστορία. Όποιος επιθυμεί να την γνωρίσει πρέπει να την γνωρίσει σαν τέτοια. Όποιος δεν θέλει να μιλήσει γι’ αυτή, πρέπει να την αφηγηθεί σαν Ιστορία». Για να είναι συνεπής με το αντικείμενό της, δηλαδή με την Ιστορία της Δημιουργίας, της καταλλαγής, της τελικής μεταμόρφωσης των πάντων, η θεολογία δεν θα κατορθώσει ποτέ της να γίνει μια τέλεια γεωμετρία, μια στιβαρή οργάνωση ψυχρών εννοιών, χωρίς να καταλήγει πάντοτε να γίνεται ένα σπαθί χωρίς μύτη.
«Η θεολογία είναι το συμπέρασμα μια τέτοιας Ιστορίας. Γι’ αυτό δεν είναι δίκαιο να μειωθεί σε σύστημα. Πρέπει να αναφέρεται σε κάθε περίπτωση, σ’ αυτή την Ιστορία και να παραμείνει μια αφήγηση. Δεν μπορεί να ασχολείται με κάθε λογής πληρότητες, αλλά μόνον με την σωστή αφήγηση κάθε πράγματος».

(Συνεχίζεται)

Σχόλιο: Ελπίζουμε τώρα πλέον να είμαστε όλοι υποψιασμένοι γιά την πηγή της νεοορθοδόξου θεολογίας. Και ο κ. Ζηζιούλας ανέπτυξε την ετερότητα των Θείων Προσώπων από τον Μπάρτ : «Αλλά ο Θεός είναι Πατήρ εις εαυτόν καθώς είναι η καταγωγή και η πηγή ενός άλλου Θείου "τρόπου υπάρξεως", διακεκριμένου απο τον πρώτο και παρόλα αυτά δικό Του», και ο κ. Γιανναράς ξεσήκωσε σχεδόν το σύνολο τής θεολογίας τού Μπάρτ.
Οι ίδιοι βεβαίως ισχυρίζονται πως ότι πήραν το βάφτισαν ορθόδοξο. Ο κ. Ζηζιούλας χρησιμοποίησε την ετερότητα στις πολυπολιτισμικές ανάγκες και ο κ. Γιανναράς το πρόσωπο και τις σχέσεις και την αναλογία και την ομοιότητα για να συστήσει την ενότητα τής συνάξεως.
Μετάλλαξαν με τέτοια ευκολία την λογική θεολογία των Προτεσταντών σε ορθόδοξη, που εξευτέλισαν τελικώς την Ιστορία και την Θεολογία της Ορθοδόξου Εκκλησίας.

Αμέθυστος