Διονύσιος Αρεοπαγίτης-Ένας Χριστιανός Πρόκλος; (10)

Συνέχεια από: Δευτέρα 12 Δεκεμβρίου 2016 

Πλατωνισμός στόν χριστιανισμό.
του Werner Beierwaltes.

    

     
 Παρά την υπεροχή τού Ενός απέναντι σε όλους τους άλλους καθορισμούς, όπως αναδύεται απο όλες τις άλλες βεβαιώσεις του Διονύσιου για την Θεότητα του Θεού, ο Διονύσιος βρήκε όπως ήδη σημειώσαμε, μία διατύπωση για την Τριάδα στην οποία καταργείται κατ'αρχάς η κυριαρχία τής καθαρής ενότητος, υπέρ μιας "περιχώρησης" σχεσιακής των τριών προσώπων σε μία Ενότητα στοχαστική και "ουσιώδη". Η διατύπωση στην οποία αναφέρομαι θέτει στο φώς την ενότητα τών τριών προσώπων στην Τριάδα απο μία γλωσσική οπτική γωνία, μέσω του χιασμού τών εξωτερικών στοιχείων: "ηνωμένα τη διακρίσει και τη ενώσει διακεκριμένα". Η Τριάδα των Υποστάσεων είναι λοιπόν μία ασύγχυτος ένωσις η οποία διατηρεί τις αντίστοιχες ιδιότητες (οικείον, ίδιον). Μία ενότης, επομένως, που είναι ίδια, παραμένει ο εαυτός της, μέσω μίας ενέργειας σ'αυτή ενυπάρχουσας. Για να εικονίσει αυτή την "Ενότητα στην διαφορά" ή την Ενότητα, διαφορετική καθαυτή, ο Διονύσιος θέτει μία ιδιαίτερη σημασία στην ακόλουθη περίπτωση: Όλες οι δηλώσεις που γίνονται στην Αγία Γραφή γύρω απο τα τρία πρόσωπα ή Υποστάσεις της Τριάδος, ή εμείς αποδίδουμε εννοιολογικώς σ'αυτή (σ'αυτό που είναι καθαυτό ακατανόητο), δέν μπορούν να παραμείνουν σταθερές στα αντίστοιχα πρόσωπα, αλλά πρέπει να αναφερθούν στην Τριαδική Θεότητα στο σύνολό της και επομένως είναι πλευρές ή στιγμές αμοιβαίως συνδυασμένες της μοναδικής Θείας ουσίας! (Περί Θ. ονομάτων ΙΙ 1. 123,9 (637 Β). Κάτι που σημαίνει : Η Θεοτης στο σύνολό της, σαν Τριάδα, είναι με ίση ένταση, Ένα, Αγαθό, Είναι, Αιωνιότης, Ταυτότης, Διαφορά, Ησυχία, Κίνηση, Κάλλος, Σοφία, Σκέψη, Ζωή, Φώς, όπως επίσης και η Καθολική και υπερούσιος Αιτία κάθε όντος λόγω της Αγαθότητος Της (Αρχή, πηγή η οποία ακτινοβολεί).Ακριβώς δέ ο χαρακτήρας της Θείας ουσίας τον οποίο ονομάσαμε τελευταίως, το Είναι-αιτία με την απόλυτη έννοια, φανερώνει ότι η Τριάδα περιέχει καθαυτή-με τρόπο ενωτικό ή ενοποιό, σαν εναρχική Τριάς (Θ. ονομάτων ΙΙ 4. 126, 15)-όλους τους άλλους ουσιώδεις χαρακτήρες που δείξαμε μ'έναν υπερβατικό τρόπο, υπέρ-κατηγορικό και μαζί με μία τάση "πρός το εξωτερικό", σαν δημιουργικές ιδέες ή προσχέδιο του κόσμου (Θ. Ο. ΙΙ 3. 125,13). Τριάδα η οποία καθαυτή και εξ'αυτής, είναι αρχή τής ενότητός της!

          Η Ενότης την οποίά διαγράψαμε προηγουμένως τω δύο διαφορετικών πλευρών του ιδίου-η απόλυτη υπερβατικότης των ουσιωδών χαρακτήρων τής Θεότητος και η τάση σε ένα ξεδίπλωμα αυτών σε πολλαπλές αντιθέσεις-μας επιτρέπει να σκεφθούμε το Είναι-Ένα του Θεού, το οποίο χαρακτηρίζεται και κινείται μέσω τής διαφοράς και της σχέσεως, σαν μία Ενότητα των αντιθέτων. Αυτή περιέχει επίσης και το εσωτερικό ξεδίπλωμα του Θεού, τις Υποστάσεις και τις προοπτικές οι οποίες διαφοροποιούνται εσωτερικώς σαν ένα Ένα και ταυτό (ταυτόσημο) το οποίο παραμένει τέτοιο ακόμη και στο δημιουργικό του ξεδίπλωμα στον κόσμο. Η έκφραση αντίθετα, επομένως, χαρακτηρίζει εδώ όχι την διαφορά των υποστάσεων καθαυτή, αλλά το δικό τους υπερβατικό υπέρ-Είναι, το οποίο παραμένει εις εαυτό σαν Ενότης ή Ένωση, αναφορικά στην διάκριση τους την δημιουργική σε κάτι πραγματικώς άλλο, δηλαδή στον κόσμο ο οποίος χαρακτηρίζεται απο τα αντίθετα, στον οποίο πραγματοποιείται η δύναμις τους η Θεογόνος, ή γονιμότης τους, η οποία βασίζεται στην αγαθότητά τους (Θ. Ο. ΧΙΙΙ 3. 229, 8 (981 Α), Θεογόνον 229,11)!

          Η αναγκαία προϋπόθεση μίας τέτοιας ενότητος των αντιθέτων στον Θεό και της σχεσιακής ενότητος της Τριάδος-και οι δύο πρέπει να υπολογισθούν σαν το Ένα-Όλον της Θεότητος-συνίσταται απο την έννοια και απο την πραγματικότητα τής διακρίσεως ή της διαφοροποιήσεως (διάκρισις, διακεκριμένα, διαίρεσις) των ξεχωριστών ουσιωδών στιγμών στον Θεό. Έτσι παρά την έμφαση η οποία τοποθετείται στην Ενότητα-επί των Θείων ού ενώσεις των διακρίσεων. Επικρατούσι και προκατάρχουσι, δηλαδή προηγούνται του δημιουρικού τους ξεδιπλώματος)-η διαφοροποίηση παραμένει επαρκής ακριβώς για μία ολοκληρωμένη κατανόηση θεωρητική της Τριάδος. Η διαφοροποίηση των Υποστάσεων φέρνει στο φώς αυτό που είναι δικό τους και ιδιαίτερο, αυτό που τους ανήκει πρωταρχικώς ευδιακρίτως και σαφώς και ευτάκτως, υπογραμμίζει ακριβώς την ειδική ταυτότητα των τριών προσώπων στην αμοιβαία τους σχέση! Η διακεκριμένη ταυτότης λοιπόν δέν επιτρέπει καμμία ανταλλαγή (αντιστροφή, ούκ αντιστρέφει πρός άλληλα), καμμία αμοιβαία εκμηδένιση αυτού που είναι δικό της. Ο Ιησούς καθότι Υιός του Πατρός, είναι μόνον ο εαυτός του και στην ιδιαιτερότητά του, δέν ταυτίζεται με τον Πατέρα: ιδικώς, αμιγώς, ασυγχύτως. Η Ενότης, παρ'όλα αυτά, πλημμυρίζει και περιέχει τις τρείς Υποστάσεις, στην ιδιαιτερότητά τους, σε μία ένωση χωρίς ανάμειξη", η οποία ενώνει αυτό που είναι διακεκριμένο και μαζί διακρίνει αυτό που είναι ενωμένο, χωρίς να το χωρίζει. Η σχέση των ξεχωριστών Υποστάσεων, τών διακεκριμένων και ενωμένων, πρέπει να κατανοηθεί σαν ένα αμοιβαίο είναι οι μέν μέσα στις δέ (έν αλλήλοις), χωρίς η μία να διαλύεται στην άλλη σαν ένα μέρος τού Όλου. Καθεμιά απο αυτές, καθότι όλον, είναι μάλλον μέσα στην άλλη όπως στο ίδιο το όλον (....όλων εν όλοις αμιγώς συγκεκραμένων-ή όλων πρός όλα παντελής ένωσις αμιγής). Η διατύπωση του Διονυσίου για την Τριάδα, επομένως, ακολουθεί ακριβώς αυτόν τον κανόνα: " δέν είναι ορθόν ούτε διαιρείν τα ενωμένα πράγματα ούτε συγχείν τα διακεκριμένα πράγματα". Το σχεσιακό "είναι η μία μέσα στην άλλη" των τριών Υποστάσεων σαν Ενότης ή σαν Ένα διατηρεί επι πλέον αυτό που είναι ιδιαίτερο της καθεμιάς, την ταυτότητά της. Η αυτοδιάκριση αυτού που είναι αντιστοίχως δικό της επιτρέπει και χαρακτηρίζει, ταυτοχρόνως, στην αμοιβαία ενωτική σχέση, ολόκληρη την ουσία της Θεότητος!

          Μία φορά τουλάχιστον ο Διονύσιος αναφέρεται σε ένα ξεδίπλωμα εσωτερικό της Τριάδος: μία κίνηση που ξεπηδά απο τον Πατέρα καθότι Αρχή και πηγή. Απο αυτή προέρχονται ο Υιός και το πνεύμα, σαν Θείοι σπόροι ξεχυλίζοντες απο την Θεία γονιμότητα και παρόμοιοι με λουλούδια και υπερουσιώδη φώτα! Σύμφωνα με την άχρονη Θεογονία, ο Υιός και το πνεύμα γεννώνται άμεσα απο τον Πατέρα. Δέν διαφοροποιείται όμως με ιδιαίτερη σημασία μία "πρόοδος" του πνεύματος [(Θ.Ο. ΙΙ. 123,5) ό παρά του Πατρός εκπορεύεται], με την έννοια του Filioque για παράδειγμα, σύμφωνα με το οποίο το πνεύμα δέν γεννάται απο τον πατέρα, αλλά προοδεύει απο Αυτόν και εξίσου (συνουσιωδώς) απο τον Υιό. Οι μεταφορές του σπόρου, του άνθους και του φωτός θα λέγαμε ότι υπονοούν μία Ιεραρχική διάκριση στην πρόοδο τής καταγωγής απο την πηγή, κάτι που θα ήταν όμως αντίθετο στην ιδέα του Διονυσίου ενός εξισωτικού, ίσου δεσμού ανάμεσα στα Τρία πρόσωπα. Οι δηλώσεις για τις τρείς Υποστάσεις αναφέρονται σε όλη την Θεότητα. Μία τέτοια ισότητα εξασφαλίζεται απο τον Διονύσιο μέσω των κατηγορημάτων της ενότητος, ταυτότητος, ολότητος, κοινωνίας, αλλά όχι μέσω του κατηγορήματος ομοούσιος που αντιστοιχεί στην ορθόδοξη έννοια της Τριάδος.

          Στο πλαίσιο της Τριαδικής συζητήσεως, αυτό που είναι ιδιαίτερο των Τριών Υποστάσεων παραμένει στον  Διονύσιο σχετικώς αφηρημένο. Το είναι και η διατριαδική ενέργεια των ξεχωριστών προσώπων παρουσιάζονται μόνον με μερικούς όρους, αλλά δέν αναλύονται πραγματικώς. Ακόμη και απο τα χωρία της Γραφής που αναφέρονται στην αρχή του δευτέρου κεφαλαίου τού "περί των Θείων ονομάτων" ο Διονύσιος δέν αντλεί κανένα περαιτέρω συμπέρασμα, καμμία συνέπεια περί του περιεχομένου για το Είναι και την ενέργεια των Τριών Υποστάσεων. Περιορίζεται να δείξει την αξία που έχουν εκφράσεις, οι οποίες αναφέρονται σε καθεμιά απο τις Υποστάσεις για ολόκληρη την Θεία φύση! Μόνον μέσω μίας τέτοιας ανάλυσης του περιεχομένου, το δικαίωμα της ισότητος, το οποίο απαιτεί ο Διονύσιος, των ξεχωριστών Υποστάσεων στο πλαίσιο ολοκλήρου της Τριάδος θα μπορούσε να αποκτήσει ένα πιό καθαρό προφίλ και μία δύναμη πειθούς, ανώτερη απο όσα βεβαιώνονται, χάριν δικαιοσύνης!

Συνεχίζεται

Οπως ήδη βλέπουμε καί θά δούμε ευκρινέστερα στήν συνέχεια δέν μπορούμε νά θεολογήσουμε, δηλ. νά εκφράσουμε, τό δυνατόν, τήν αλήθεια τής πίστης μας μέ τήν βοήθεια τής Δυτικής φιλοσοφίας καί θεολογίας.

Αμέθυστος.