Ο Σίσυφος και η «αιώνια παρθένα»

Η​​ άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία περιγράφηκε ως η πρώτη φορά που η αριστερά κυβερνά τη χώρα. Συστατικό και συνάμα απόδειξη της πολιτικής αυτής αγνότητας είναι και ο ισχυρισμός περί του «ηθικού πλεονεκτήματος της αριστεράς». Εχουν όμως έτσι τα πράγματα; Είναι η ελληνική αριστερά όσο πολιτικά παρθένα ισχυρίζεται πως είναι; Η απάντηση είναι αρνητική.

Πρώτη φορά αριστερά υπήρξε αναμφίβολα το ΚΚΕ την περίοδο 1943-1949. Διαμέσου του ΕΑΜ, μιας οργάνωσης που έλεγχε πλήρως, το ΚΚΕ κυβέρνησε στη διάρκεια της Κατοχής περίπου το 70% της χώρας: την «Ελεύθερη Ελλάδα» που μπορεί μεν να είχε απαλλαγεί από τους κατακτητές, αλλά δεν ήταν ιδιαίτερα ελεύθερη. Με την απελευθέρωση, από το φθινόπωρο του 1944, και ώς την άνοιξη του 1945, η εξουσία του ΚΚΕ (γνωστή ως «εαμοκρατία») ασκήθηκε σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα με τρόπο που δεν διέφερε από τις «Λαϊκές Δημοκρατίες» του σοβιετικού πλοκ. Τέλος, το ΚΚΕ κυβέρνησε ορισμένες ορεινές περιοχές την περίοδο 1946-1949. Συνολικά, η κυβερνητική αυτή εμπειρία του ΚΚΕ υπήρξε ιδιαίτερα τραυματική καθώς ταυτίστηκε με έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Καθώς μάλιστα ήταν βραχύβια, η μνήμη της σταδιακά σκεπάστηκε από την εκρηκτική οικονομική ανάπτυξη των επόμενων δεκαετιών. Η τραχιά κυριαρχία των νικητών του Εμφυλίου στο διάστημα που ακολούθησε συνέβαλε στο να καλυφθεί η περίοδος αυτή από την αχλύ του απαγορευμένου καρπού, γεγονός που τροφοδότησε τον έντονο πολιτικό ρομαντισμό της «αδύνατης επανάστασης» ο οποίος στοίχειωσε τα όνειρα της γενιάς του Πολυτεχνείου.

Η γενιά αυτή μετουσίωσε τα όνειρά της σε πράξη διαμέσου του ΠΑΣΟΚ. Δεύτερη φορά αριστερά υπήρξε το ΠΑΣΟΚ του 1981, η άνοδος του οποίου στην εξουσία χαιρετίστηκε μέσα και έξω από τη χώρα ως ο θρίαμβος του ελληνικού σοσιαλισμού. Πολύ αργότερα, η εκσυγχρονιστική στροφή του Σημίτη και η καταστροφική θητεία του Γιώργου Παπανδρέου συνέβαλαν στον παραμερισμό ή και την παρερμηνεία της κομβικής αυτής περιόδου. Πάντως, δεν χρειάζεται να πάει κανείς πίσω στο «άγριο» 1974 για να διαπιστώσει τη σαφή αριστερή ταυτότητα του ΠΑΣΟΚ εκείνης της εποχής. Αρκεί μια ανάγνωση του προγράμματος του 1981, του περίφημου τότε και ξεχασμένου σήμερα «Συμβολαίου με τον Λαό».

Εκεί, το ΠΑΣΟΚ αυτοδιαφημιζόταν, ούτε λίγο ούτε πολύ, ως η «λύση για τη σημερινή βαθιά κρίση του παγκόσμιου καπιταλισμού» και προκήρυσσε πως αγωνίζεται «για μια κοινωνία δίκαιη όπου θα σταματήσει η εκμετάλλευση του ανθρώπου από τον άνθρωπο και η αποξένωση από το προϊόν του μόχθου του».

Κατήγγειλε μάλιστα την οικονομική ανάπτυξη που είχε προηγηθεί ως «αριθμητική αύξηση, που παρουσιάσθηκε στους δείκτες της οικονομίας μέχρι το ξέσπασμα της κρίσης» γιατί «μοναδικός στόχος της πορείας που ακολουθήθηκε ήταν το κυνήγι του κέρδους» από «το μεγάλο ξένο και ντόπιο κεφάλαιο, που καταπιέζει όλο και περισσότερα στρώματα του λαού μας, κάθε μέρα και πιο στυγνά». Κάπου εκεί πρόσθετε στα δεινά του τόπου και την «αλόγιστη εισαγωγή ξένης τεχνολογίας»! Ομως, με το ΠΑΣΟΚ στην κυβέρνηση (και «τον λαό στην εξουσία») θα ξεκινούσε ο σοσιαλιστικός μετασχηματισμός της κοινωνίας και «το κοινωνικό συμφέρον» θα έμπαινε πάνω από το κέρδος.

Προφανώς η Ελλάδα απέφυγε τη μετατροπή της σε σοσιαλιστικό παράδεισο, αλλά η κοσμοαντίληψη αυτή και σαφέστατα αριστερή ήταν και εγκαταστάθηκε για τα καλά στο υποσυνείδητο των περισσότερων Ελλήνων, μπολιασμένη καθώς ήταν και με γενναίες δόσεις εθνοπατριωτισμού. Συγκρινόμενος με τον λόγο του ΠΑΣΟΚ της εποχής εκείνης, ο σημερινός λόγος του ΣΥΡΙΖΑ φαντάζει συχνά ως μετριοπαθής!

Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι, λοιπόν, τρίτη φορά αριστερά. Από την άποψη αυτή καθόλου δεν θα πρέπει να μας ξαφνιάζουν οι απόπειρες μίμησης του ΠΑΣΟΚ της δεκαετίας του ’80. Αλλωστε, σημαντικό κομμάτι του στελεχικού του δυναμικού και βέβαια η μεγάλη πλειοψηφία των ψηφοφόρων του εκεί γαλουχήθηκαν και από κει προήλθαν. Ούτε είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πως η αμέσως επόμενη κίνησή του μπροστά στα σημερινά αδιέξοδα θα είναι η ενεργοποίηση της αντιδεξιάς στρατηγικής, στην οποία διακρίθηκαν πολιτικές προσωπικότητες του βεληνεκούς ενός Μένιου Κουτσόγιωργα ή ενός Βαγγέλη Γιαννόπουλου. Αλλωστε, έχουν ήδη στηθεί οι σημερινές «Αυριανές». Εννοείται πως τα κόλπα αυτά καρποφορούν πολύ πιο δύσκολα όταν δεν υπάρχουν χρήματα.

Η αξία της απομάκρυνσής μας από το παραμύθι τού πρώτη φορά αριστερά ξεφεύγει κατά πολύ από την τρέχουσα πολιτική. Οπως ξεχάστηκαν ή ωραιοποιήθηκαν οι καταστροφές που προκάλεσαν η πρώτη και δεύτερη φορά αριστερά, έτσι και σήμερα υπάρχει ο κίνδυνος να προσπεράσουμε με την ίδια αμεριμνησία τη ζημιά που επέφερε ο ΣΥΡΙΖΑ. 

Και όπως συνέβη στο παρελθόν, θα εμφανιστούν πολλοί καλοθελητές, κάποιοι πονηροί και άλλοι ανόητοι, που θα ισχυριστούν πως τάχα ο ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν ποτέ πραγματική αριστερά, και πώς να, υπάρχει μια πιο αγνή και πιο παρθένα «πρώτη φορά αριστερά» που περιμένει τη σειρά της να δοκιμαστεί στην εξουσία. Και θα κινδυνέψουμε να την ξαναπατήσουμε, όπως ακριβώς ο Σίσυφος που κουβαλάει τον βράχο του δίχως σταματημό. Με τη διαφορά πως, αντίθετα από τους θεούς της αρχαίας μυθολογίας, τα κράτη δεν είναι αθάνατα.

* Ο κ. Στάθης Ν. Καλύβας είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Yale.