Βλαντιμίρ Σολόβιεφ - Η Ρωσία και η Παγκόσμια Εκκλησία (28)

Συνέχεια από: Παρασκευή, 26 Μαΐου 2017

Η τριπλή Ενσάρκωση της Αγίας Σοφίας

Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο ὁ ἄνθρωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν (Γεν. 2, 7). Αν η Γη σε γενικές γραμμές σημαίνει την ψυχή του κάτω κόσμου, το χώμα της γης δείχνει την κατάσταση της ταπείνωσης ή της αδυναμίας αυτής της ψυχής όταν παύει να διεκδικεί και να υψώνει τον εαυτό της στην τυφλή επιθυμία μιας αναρχικής ύπαρξης, όταν απωθεί όλες τις κατώτερες προτάσεις και αφήνει με τέλεια ταπείνωση κάθε αντίσταση ή ανταγωνισμό στον ουράνιο Λόγο, τότε είναι σε θέση να κατανοήσει την αλήθεια της, να προωθήσει την ένωση με την ίδια την δραστηριότητά της και να εγκαταστήσει στον εαυτό της τη Βασιλεία του Θεού. Αυτή η κατάσταση της ταπείνωσης, αυτή η απόλυτη δεκτικότητα της επίγειας φύσης, αντικειμενικά χαρακτηρίζεται από την δημιουργία του ανθρώπου (humus — humilis — homo)· η ευαίσθητη και ευφάνταστη ψυχή του φυσικού κόσμου γίνεται η λογική ψυχή της ανθρωπότητας. Έχοντας πετύχει μία εσωτερική ένωση με τους ουρανούς, ατενίζοντας το καταληπτό φως, μπορεί να περιλάβει συνειδητά και λογικά όλα αυτά που υπάρχουν σε μια ιδανική ενότητα. Ιδανικά μια παγκόσμια ύπαρξη στην ορθολογική της δυνατότητα ως εικόνα του Θεού, ο άνθρωπος πρέπει να γίνει αποτελεσματικά σαν τον Θεό από την ενεργό υλοποίηση της ενότητας του με το πλήρωμα της Δημιουργίας. Παιδί της Γης, από την κάτω ζωή, την οποία του δίνει η Γή, πρέπει να τη δώσει πίσω μεταμορφωμένη σε φως και ζωή —δίνοντας πνεύμα. Αν μέσω αυτού (του ανθρώπου), μέσα από τον λόγο του, η Γη ανυψωθεί στον Ουρανό, μέσα από αυτόν και με τις δραστηριότητές του, οι ουρανοί πρέπει να κατέβουν και να γεμίσουν τη Γη· μέσω αυτού όλος ο κόσμος έξω από την Θεότητα πρέπει να γίνει ένα ενιαίο ζωντανό σώμα, η πλήρης ενσάρκωση της θείας Σοφίας.

Μόνο στον άνθρωπο το πλάσμα είναι τέλειο, δηλαδή, ελεύθερα και αμοιβαία, ενώθηκε με τον Θεό, γιατί, χάρη στη διττή φύση του, ο άνθρωπος μόνο μπορεί να διατηρήσει την ελευθερία του και να παραμείνει συνεχώς το ηθικό συμπλήρωμα του Θεού, καθώς επιτυγχάνει μια ολοένα πληρέστερη ένωση με Αυτόν από μια συνεχή σειρά συνειδητών προσπαθειών και εσκεμμένων ενεργειών. Υπάρχει μια θαυμάσια διαλεκτική στο δίκαιο της ζωής των δύο κόσμων. Η ίδια η υπερφυσική τελειότητα της ελευθερίας που απολαμβάνει ένα καθαρό πνεύμα, η απουσία κάθε εξωτερικού περιορισμού, σημαίνει ότι αυτή η ελευθερία, η οποία εκδηλώνεται πλήρως, εξαντλείται σε μια ενιαία πράξη· και το πνευματικό ον χάνει την ελευθερία του λόγω της ίδιας της υπερβολής της ελευθερίας. Από την άλλη πλευρά, οι φραγμοί και τα εμπόδια που παρουσιάζονται από το εξωτερικό μέσο του φυσικού κόσμου για την υλοποίηση των εσωτερικών πράξεων μας, ο περιορισμένος και υπό προϋποθέσεις χαρακτήρας της ανθρώπινης ελευθερίας, κάνουν τον άνθρωπο πιο ελεύθερο από τους αγγέλους με την έννοια ότι επιτρέπεται σ΄αυτόν να έχει την ελεύθερη βούληση του και να την ασκεί αυτή διαρκώς, και να παραμένει, ακόμα και μετά την Πτώση, ένας ενεργός συνεργάτης στο θείο έργο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η αιώνια Σοφία δεν βρίσκει απόλαυση στους αγγέλους, αλλά στους γιους Του Ανθρώπου.

Ο άνθρωπος υπάρχει κυρίως για την εσωτερική και την ιδανική ένωση της επίγειας δυνατότητας και της θεϊκής πράξης, της Ψυχής και του Λόγου, και δευτερευόντως για την ελεύθερη πραγματοποίηση αυτής της ένωσης στο σύνολο του κόσμου εκτός της θεότητας (ΣτΜ: θυμίζει όλες αυτές τις ανθρώπινες προσπάθειες για ειρήνη, αγάπη. Καθαρός οικουμενιστικός  ουμανισμός). Υπάρχει, ως εκ τούτου, σε αυτό το σύνθετο είναι ένα κέντρο και μια περιφέρεια, η ανθρώπινη προσωπικότητα και ο ανθρώπινος κόσμος, ο ατομικός άνθρωπος και ο κοινωνικός ή συλλογικός άνθρωπος. Το ανθρώπινο ον, όντας στον εαυτό του ή υποκειμενικά η ένωση του θείου Λόγου και της γήινης φύσης, πρέπει να αρχίσει να συνειδητοποιεί αυτή την ένωση αντικειμενικά ή για τον εαυτό του από έναν εξωτερικό αναδιπλασιασμό του εαυτού του. Για να μπορέσει πραγματικά να γνωρίσει τον εαυτό του στην ενότητα του, ο άνθρωπος πρέπει να διακριθεί ως συνειδητό ή ενεργό υποκείμενο (άνδρας στην κυριολεκτική έννοια) από τον εαυτό του όπως είναι γνωστός ή παθητικό αντικείμενο (γυναίκα). Έτσι, η αντίθεση και η ένωση του θείου Λόγου και της γήινης φύσης αναπαράγεται για τον ίδιο τον άνθρωπο στη διάκριση και την ένωση μεταξύ των δύο φύλων.

Η ουσία ή τη φύση του ανθρώπου εντελώς εκπροσωπείται από τον μεμονωμένο άνθρωπο (στα δύο φύλα)· η κοινωνική ύπαρξή του δεν μπορεί να προσθέσει τίποτα σε αυτό· αλλά είναι απολύτως αναγκαία για την επέκταση και την ανάπτυξη της ανθρώπινης ύπαρξης, και για την πραγματική υλοποίηση όλων αυτών τα οποία δυνητικά περιέχονται στο ανθρώπινο άτομο. Είναι μόνο μέσω της κοινωνίας που ο άνθρωπος μπορεί να επιτύχει το οριστικό τέλος του, την καθολική ολοκλήρωση όλης της ύπαρξης έξω από την Θεότητα. Αλλά η φυσική ανθρωπότητα (Άντρας, Γυναίκα και Κοινωνία), όπως προκύπτει από την κοσμική διαδικασία, περιέχει μέσα της μόνο τη δυνατότητα μιας τέτοιας ενσωμάτωσης. Ο λόγος και η συνείδηση του άνδρα, τα πάθη και το ένστικτο της γυναίκας, και, τέλος, ο νόμος της αλληλεγγύης και του αλτρουισμού που αποτελεί τη βάση όλης της κοινωνίας, αλλά αυτά είναι προτύπωση της αληθινής θεϊκής-ανθρώπινης ενότητα, ενός σπόρου ο οποίος ακόμη δεν έχει φυτρώσει, ανθίσει και καρποφορήσει. Η σταδιακή ανάπτυξη του σπόρου επιτυγχάνεται κατά τη διαδικασία της παγκόσμιας ιστορίας· και ο τριπλός καρπός που φέρει είναι: η τέλεια Γυναίκα, ή η φύση γίνεται θεία, ο τέλειος άνθρωπος, ή ο Θεός-Άνθρωπος, και το ιδανικό της Κοινωνίας του Θεού με τους ανθρώπους —η τελική ενσάρκωση της αιώνιας Σοφίας.

Η βασική ενότητα του ανθρώπινου όντος στον Άνδρα, την Γυναίκα και την Κοινωνία, καθορίζει την αδιαίρετη ενότητα της θείας ενανθρωπήσεως στην ανθρωπότητα. Ο άνθρωπος κατάλληλα αποκαλούμενος (το αρσενικό άτομο) περιέχει ήδη στον εαυτό του δυνητικά όλη την ουσία του ανθρώπου· και αυτό λέγεται μόνο για να συνειδητοποιήσουμε ότι προκειμένου αυτή η ουσία να υλοποιηθεί στην πραγματικότητα, αυτός πρέπει, πρώτα, να αναδιπλασιάσει τον εαυτό του ή να προσφέρει την υλική πλευρά του σκοπού του στην προσωπικότητα της Γυναίκας, και, δεύτερον, να πολλαπλασιάσει τον εαυτό του ή να καταστήσει στόχο την καθολικότητα της ορθολογικής ύπαρξής του σε ένα πλήθος μεμονωμένων υπάρξεων, οργανικά συνδεδεμένων μεταξύ τους και σχηματίζοντας ένα εταιρικό σύνολο —την ανθρώπινη Κοινωνία. Η Γυναίκα είναι μόνο το συμπλήρωμα του Άνδρα και της Κοινωνίας μόνο η επέκτασή του ή η ολική εκδήλωση του, υπάρχει ουσιαστικά μόνο ένα ανθρώπινο ον. Και η επανένωση του με τον Θεό, αναγκαστικά τριπλή, ωστόσο συνιστά μόνο ένα θεϊκό-ανθρώπινο ον, την ενσαρκωμένη Σοφία, του οποίου η κεντρική και εντελώς προσωπική εκδήλωση είναι ο Ιησούς Χριστός, του οποίου το γυναικείο συμπλήρωμα είναι η Παναγία, και των οποίων η καθολική επέκταση είναι η Εκκλησία ( ΣτΜ: η Σοφία είναι θεανθρώπινο ον που μας προβάλλει τον Κύριο. Ο Κύριος δεν είναι του Πατρός απαύγασμα αλλά προβολή, εκδήλωση της Σοφίας. Η Σοφία είναι τέταρτο πρόσωπο, ομιχλώδες μεν αλλά παρεμβάλλεται μεταξύ Υιού και Πατρός. Δεν αποκλείεται σιγά σιγά να δούμε μια τέτοια θεώρηση, σύμφωνα με την οποία η Σοφία είναι μετά το Πατέρα και πριν από τον Υιό αλλά και το Άγιο Πνεύμα, όπως είδαμε πιο πάνω. Παρεμπιπτόντως οι θεοσοφιστές υποστηρίζουν ότι ψήγματα της θεϊκής ή αιώνιας αλήθειας μπορούν να αναζητηθούν σε όλες τις θρησκείες των ανθρώπων, ενώ η θεοσοφία είναι η βάση όλων των θρησκειών. Μια Σοφία του Θεού, λοιπόν η οποία ανιχνεύεται σε όλες τις θρησκείες του κόσμου, που προηγείται του Κυρίου και του Αγίου Πνεύματος και η οποία είναι πληρέστερη αυτών είναι μία Σοφία η οποία όπου θέλει πνει). Η Παναγία είναι ενωμένη με τον Θεό μέσω μιας καθαρά δεκτικής και παθητικής ένωσης· εγέννησε τον δεύτερο Αδάμ, όπως η Γη έφερε στο προσκήνιο τον πρώτο, ταπεινώνοντας τον εαυτό της με τέλεια ταπείνωση· ως εκ τούτου, μιλώντας κατάλληλα, εδώ δεν υπάρχει αμοιβαιότητα ή συνεργασία. Και όσο για την Εκκλησία, αυτή δεν είναι ενωμένη με τον Θεό άμεσα, αλλά μέσα από την ενσάρκωση του Χριστού του οποίου είναι η συνέχεια. Είναι τότε ο Χριστός μόνος, ο οποίος είναι αληθινά ο Θεάνθρωπος, ο Άνδρας ο οποίος είναι άμεσα και αμοιβαία (που είναι ενεργά), ενωμένος με τον Θεό.

Ήταν στο σχέδίο Του, στην αιώνια σκέψη Του για την Παναγία, τον Χριστό και την Εκκλησία ότι ο Θεός έδωσε την απόλυτη έγκριση του σε ολόκληρη την Δημιουργία, όταν Εκείνος είπε ότι έγινε λίαν καλώς. Υπήρχε το κατάλληλο υποκείμενο για την μεγάλη χαρά την οποία η θεία Σοφία βίωσε στη σκέψη των γιων του Ανθρώπου· είδε εκεί τη μία καθαρή και άσπιλη κόρη του Αδάμ, είδε εκεί τον Υιό του Ανθρώπου κατ' εξοχήν, τον Δίκαιο, και, τέλος, είδε εκεί το πλήθος της ανθρωπότητας να γίνεται ένα με τη μορφή της μοναδικής Κοινωνίας η οποία ιδρύθηκε με βάση την αγάπη και την αλήθεια. Συλλογίστηκε την μελλοντική ενσάρκωση της κάτω από αυτή την μορφή και στα παιδιά του Αδάμ, τα παιδιά της· και χάρηκε βλέποντας να δικαιολογείται το καθεστώς της Δημιουργίας που προσέφερε στον Θεό: καὶ ἐδικαιώθη ἡ σοφία ἀπὸ τῶν τέκνων αὐτῆς! (Ματθαίος 11, 19).

Η ανθρωπότητα που επανενώνεται με τον Θεό στην Παναγία, στον Χριστό και στην Εκκλησία είναι η υλοποίηση της ουσιώδους Σοφίας ή η απόλυτη ουσία του Θεού, η δική της δημιουργημένη μορφή ή η ενσάρκωσή της. Στην πραγματικότητα, είναι μία και μοναδική σημαντική μορφή (που ορίζεται από την Αγία Γραφή, ως semen mulieris, scilicet Sophiae Σπέρμα της γυναίκας, δηλαδή Σοφία), η οποία η ίδια συνειδητοποιείται σε τρεις διαδοχικές και μόνιμες εκδηλώσεις, ξεχωριστές από την ύπαρξη αλλά αδιαίρετες στην ουσία, προσλαμβάνοντας το όνομα της Μαρίας στην γυναικεία της προσωπικότητα, του Ιησού στην αρσενική της προσωπικότητα, και διατηρώντας το σωστό όνομά της για την πλήρη και καθολική εμφάνισή της στην τέλεια Εκκλησία του μέλλοντος, η σύζυγος και η νύφη του θείου Λόγου.

Αυτή η τριπλή υλοποίηση στην ανθρωπότητα της ουσιώδους Σοφίας είναι μια θρησκευτική αλήθεια την οποία πρεσβεύει Ορθόδοξη Χριστιανοσύνη στο δόγμα της και την εμφανίζει στην λατρεία της. Εάν, από τη ουσιώδη Σοφία του Θεού, επρόκειτο να καταλαβαίναμε μόνο το πρόσωπο του Ιησού Χριστού, πώς θα μπορούσαν όλα τα κείμενα των βιβλίων της Σοφίας τα οποία μιλούν για αυτήν την Σοφία να εφαρμοστούν στην Παναγία; Επιπλέον, η εφαρμογή, η οποία έχει γίνει από αρχαιοτάτων χρόνων στα γραφεία της Λατινικής Εκκλησίας, καθώς και της Ελληνικής Εκκλησίας, έχει στις μέρες μας τα λάβει δογματική κύρωση στο Δελτίο του Πίου ΙΧ για την Άσπιλη Σύλληψη της Θεοτόκου στον  Ευαγγελισμού της Θεοτόκου. Από την άλλη πλευρά, υπάρχουν κείμενα της Αγίας Γραφής τα οποία Ορθόδοξοι και η Καθολικοί δάσκαλοι απευθύνουν μερικές φορές προς την Παναγία, και μερικές φορές στην Εκκλησία· για παράδειγμα, το πέρασμα στην Αποκάλυψη σχετικά με την Γυναίκα ντυμένη με τον ήλιο, στεφανωμένη με τα αστέρια, και με το φεγγάρι κάτω από τα πόδια της. Τέλος, δεν μπορεί να υπάρξει καμία αμφιβολία ως προς την στενή σχέση και πλήρη αναλογία μεταξύ της επιμέρους ανθρωπότητας του Χριστού και της κοινωνικής ανθρώπινης φύσης Του, ανάμεσα στο φυσικό σώμα Του και στο μυστικό Σώμα Του. Στο μυστήριο της Κοινωνίας το προσωπικό Σώμα του Κυρίου γίνεται με ένα μυστικό, αλλά πραγματικό τρόπο, η ενοποιητική αρχή του  συλλογικού Σώματός Του, η κοινότητα των πιστών. Έτσι, η Εκκλησία, η ανθρώπινη κοινωνία που έγινε θεϊκή, κατέχει ουσιαστικά την ίδια ουσία, την οποία κατέχει το ενσαρκωμένο πρόσωπο του Χριστού ή η ατομική ανθρωποτητά Του· και δεδομένου ότι αυτό το πρόσωπο του Χριστού δεν έχει καμία άλλη καταγωγή ή ουσία παρά αυτήν που έλαβε από την ανθρώπινη φύση της Παναγίας, της Μητέρας του Θεού, προκύπτει ότι ο οργανισμός της θείας-ανθρώπινης ενσάρκωσης, έχοντας στον Ιησού Χριστό ένα ενιαίο ενεργό και προσωπικό κέντρο, διαθέτει επίσης στην τριπλή εκδήλωση της μία ενιαία ουσιώδη βάση, δηλαδή, είναι η σωματική φύση της θείας Σοφίας, τόσο ως άδηλη όσο και ως αποκαλυμμένη στον κάτω κόσμο· είναι η παγκόσμια ψυχή, πλήρως ανακαινισμένη, καθαρισμένη και ταυτισμένη με την ίδια τη Σοφία, μιας και η ίδια η ύλη ταυτίζεται με τη μορφή σε ένα μόνο συγκεκριμένο και ζωντανό ον. Και η τέλεια υλοποίηση αυτής της θείας-υλικής υπόστασης, το σπέρμα Γυναικός, δοξάζεται και ανέστησε την Ανθρωπότητα, ο Ναός, Σώμα και Σύζυγος του Θεού.

Η αλήθεια του Χριστιανισμού, σύμφωνα με αυτή τη θετική πτυχή – την πλήρη και συγκεκριμένη ενσάρκωση της Θεότητας - έχει προσελκύσει ιδιαίτερα τη θρησκευτική ψυχή του ρωσικού λαού από τα πρώτα αρχαία χρόνια του εκχριστιανισμού του. Αφιερώνοντας τις αρχαιότερες εκκλησίες του στην Αγία Σοφία, την ουσιώδη Σοφία του Θεού, έχει δώσει σε αυτή την ιδέα μια νέα έκφραση άγνωστη στους Έλληνες (οι οποίοι προσδιορίζουν τη Σοφία ως τον Λόγο). Ενώ συνδέει στενά την Αγία Σοφία με την Μητέρα του Θεού και με τον Ιησού Χριστό, η θρησκευτική τέχνη των προγόνων μας, διέκρινε Αυτή σαφώς από τους δύο και εκπροσώπησε την Αγία Σοφία με τη μορφή ενός ξεχωριστού θεϊκού όντος. Ήταν γι' αυτούς η ουράνια ουσία ντυμένη με την εμφάνιση του κάτω κόσμου, το φωτεινό πνεύμα της αναγεννημένης ανθρωπότητας, ο φύλακας άγγελος της Γης, η τελική εμφάνιση της θεότητας, για την οποία περίμεναν.

Έτσι, παράλληλα με την ατομική ανθρώπινη μορφή του Θείου —η Παρθένος Μητέρα και ο Υιός του Θεού— ο ρωσικός λαός γνωρίζει  και αγαπάει, με το όνομα της Αγίας Σοφίας, την κοινωνική ενσάρκωση της Θεότητας στην Παγκόσμια Εκκλησία (ΣτΜ: ο μεσσιανισμός, ως κομμουνιστικό όραμα βρήκε πρόσβαση στους Ρώσους μέσα από αυτήν την πλάνη. Μιλάνε για κοινωνική ενσάρκωση της θεότητας. Η Εκκλησία είναι εδώ και κυριαρχείται από την Αγία Σοφία η οποία δίνει σάρκα και οστά σε μια κοινωνία. Η Αγία Σοφία είναι αυτή που συνιστά την κοινωνία είναι η τέλεια ενσάρκωση της όπως είδαμε, η οποία είναι και η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος. Σαφέστατα άλλου είδους είναι η κοινωνία του Αγίου Πνεύματος και άλλου είδους η κοινωνία που αναφέρεται εδώ, εν τούτοις όμως μέσα από αυτήν την πλάνη οι Ρώσοι φτάσανε στην οικονομία του Αγίου Πνεύματος του Λόσσκυ και στην Ευχαριστιακή Εκκλησιολογία του Αφανάσιεφ). Είναι αυτή η ιδέα, αποκαλυμμένη στη θρησκευτική συνείδηση των προγόνων μας, αυτή η πραγματικά εθνική και όμως απολύτως παγκόσμια αντίληψη, την οποία πρέπει τώρα να αναπτύξω με αιτιολογημένους όρους. Εναπόκειται σε εμάς να διατυπώσουμε το ζωντανό Λόγο τον οποίο η παλιά Ρωσία συνέλαβε και τον οποίο η νέα Ρωσία πρέπει να δηλώσει στον κόσμο (ΣτΜ: και το έκανε).

Μετάφραση: Γεώργιος Η. Μπόρας

Η Αγγλική έκδοση του βιβλίου Russia and the Universal Church βρίσκεται εδώ.