ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ (1)

Ο ΧΑΙΝΤΕΓΚΕΡ ΣΕ ΔΙΑΜΑΧΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΣΟΦΙΣΤΗ
ΤΟΥ PAOLO VANIN

Επαναπροσδιορίζοντας μία φιλοσοφική αποτυχία !

Το πρόβλημα του νοήματος του Είναι.

            Στο Είναι και χρόνος, ο Χάϊντεγκερ θέτει ένα πρόβλημα : εκείνο του νοήματος του Είναι. Αυτό το πρόβλημα βρίσκει την πρώτη του έκφραση στην ελληνική φιλοσοφία, η οποία το εξέφρασε με την ερώτηση : «Τί το όν». Μερικοί το μεταφράζουν σαν «τί πράγμα είναι το όν;». Άλλοι με «τί πράγμα είναι το Είναι;». Αντανακλώντας παραδειγματικά την αβεβαιότητα η οποία, απο τους Έλληνες μέχρι σήμερα, βασιλεύει γύρω απο «το όν»: απο το ένα μέρος όλοι κατανοούν τι σημαίνει «Είναι». Απο το άλλο, όταν πρόκειται να διασαφηνισθεί, βρίσκονται όλοι μπροστά στο πιό σκοτεινό και σύνθετο θέμα. Σαν απάντηση σ’αυτό το πρόβλημα, το βιβλίο του Χάϊντεγκερ μπορεί να θεωρηθεί μία «αποτυχία», διότι παρά την υπέρτατη ένταση, η έρευνα παραμένει ατελής, διότι έλλειψαν απο τον συγγραφέα οι λέξεις για να πεί το Είναι.

            Κάθε φιλοσοφική «αποτυχία», όμως δέν είναι ποτέ ένα αρνητικό γεγονός, αλλά συστήνει καθεαυτή ένα γεγονός για στοχασμό. Διότι πρόκειται για μία ερώτηση η οποία κινήθηκε κατά μήκος μίας οδού η οποία στο τέλος απεκαλύφθη απορητική. Να ξανασκεφτούμε λοιπόν το πρόβλημα που ετέθη σ’εκείνη την ερώτηση, προσπαθώντας να αποφύγουμε να προσκρούσουμε στην ίδια απορία, παραμένει μία υποχρέωση της φιλοσοφίας.

            Ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι να προσφέρει μία συμμετοχή σ’αυτόν τον επαναπροσδιορισμό, μέσω της επανατοποθετήσεως του θεμελιώδους ερωτήματος πάνω στο νόημα του Είναι. Η Οδός που επιλέχθηκε για την πραγματοποίησή της είναι η αναμέτρηση με τον τρόπο με τον οποίο το ερώτημα ετέθη απο τον Χάϊντεγκερ στο Είναι και Χρόνος, προσπαθώντας να φέρει στο Φώς την ρίζα των δυσκολιών που συνάντησε απο την δική του «γιγαντομαχία περί της ουσίας», με την ελπίδα πώς απο μία τέτοια ανάλυση μπορεί να αναδυθεί κάποιο Φώς γύρω απο τις πιθανές διευθύνσεις που πρέπει να ακολουθηθούν για να βρεθεί μία απάντηση!

            Απο την στιγμή που Είναι και Χρόνος προτίθεται να παρουσιαστεί σαν επαναπροσδιορισμός της Αρχής πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ολόκληρη η ιστορία της φιλοσοφίας, μία αρχή που ανιχνεύεται στην ελληνική σκέψη, εξυπακούεται πώς ένας επαναστοχασμός του Χαϊντεγκεριανού κειμένου θα αναπτυχθεί με μία διαμάχη με την ελληνική φιλοσοφία. Ιδιαιτέρως σ’αυτή την έρευνα θα πάει σε βάθος η διαμάχη με δύο βασικούς διαλόγους του Πλάτωνος: τον Παρμενίδη και τον Σοφιστή. Ο σκοπός είναι να ερευνηθεί σε ποιό μέτρο το Είναι και Χρόνος πραγματοποιεί στ’ αλήθεια μία επανάσταση της Πλατωνικής θέσεως και κατά συνέπεια, πόσο απο αυτό το κείμενο, δέν βασίζεται στην πραγματικότητα στην ίδια καταγωγή και δέν είναι σε συμφωνία μ’αυτή.

            Η θέση μας λοιπόν θα περιστραφεί γύρω απο τις εξής πλευρές:

-Η έρευνα του νοήματος του Είναι, είναι Πλατωνική, δηλαδή η δομή ολοκλήρου του Είναι και Χρόνος όπως και η βασική του θέση, της οντικο-οντολογικής διαφοράς.

-Η ερμηνεία που δίνει ο Χάϊντεγκερ της έννοιας του Χρόνου είναι Πλατωνική, καθότι στηρίζει σε μεγάλο βαθμό σε μία σύλληψη η οποία έχει ήδη εκφραστεί στον Παρμενίδη, με την διαφορά πώς Είναι και χρόνος μεταφράζει την αφαιρετικότητα των Πλατωνικών θεωριών στην συγκεκριμένη ύπαρξη του Dasein (εδώ να–Είναι παρών), που σημαίνει κάτι αποκλειστικά δικό μου.

-Αντιστρόφως φαίνεται να είναι αντιπλατωνική η Χαϊντεγκεριανή διατύπωση της έννοιας του Είναι, όσον αφορά τον τρόπο με τον οποίο το Είναι αναπτύσσεται στον Σοφιστή. Ο Πλάτων, πράγματι σ’αυτόν τον διάλογο δέν αποδίδει καμμιά σπουδαιότητα στην Χρονικότητα, την οποία είχε εξετάσει ο ίδιος στον Παρμενίδη, αλλά κλείνει το Είναι σε μία στατική και «λογική διάσταση».

            Με μεγάλη συντομία, μπορούμε να πούμε πώς, εάν η έρευνα του Είναι και Χρόνος απαντά στην ίδια απαίτηση του Πλάτωνος, δηλαδή στην προσπάθεια του να διαμορφώσει μία οντολογία, ο Χάϊντεγκερ επαναπροσλαμβάνει τον Πλάτωνα του Παρμενίδη εναντίον εκείνου του Σοφιστή, για να ξανασυνθέσει τα νήματα ενός διαλόγου που διεκόπη στην Δύση και για να καταστρέψει την οδό που απεδείχθη νικητήριος, και η οποία συστήνεται απο την Ιστορία της Οντολογίας.

Η απόδειξη αυτών των θέσεων θα απαιτήσει την εμβάθυνση των εξής σημείων:

-Των χωρίων του Παρμενίδη πάνω στο χρόνο και της Χαϊντεγκεριανής έννοιας του Χρόνου.

-Την «λογική» ερμηνεία του Είναι στον Σοφιστή και την «χρονική» του Χάϊντεγκερ.

-Την ύπαρξιακή διάσταση της χρονικότητος και το χρέος της φιλοσοφίας.

Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ

Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΠΑΡΜΕΝΙΔΗ.

Ο Παρμενίδης είναι ένας διαλογισμός πάνω στο πραγματικό στην πολλαπλή του ποικιλία. Αναπτύσσεται στα ουσιώδη του μέρη στον μεγάλο μονόλογο του Παρμενίδη πάνω στο Είναι και στο μή-Είναι του Ενός, που καταλαμβάνει το δεύτερο μέρος του διαλόγου. Αυτός ο μονόλογος παρουσιάζεται σαν ένα παράδειγμα, διδασκαλικής αξίας, του τρόπου με τον οποίο η έρευνα της αλήθειας μπορεί να τοποθετηθεί. Καθ’εαυτός ο λόγος του Παρμενίδη δέν σχηματίζει ένα σύστημα σκέψης, αλλά ένα φιλοσοφικό παιχνίδι, στο οποίο ο Πλάτων δίνει μεγαλύτερη σημασία στον τρόπο της προόδου παρά στις ξεχωριστές θέσεις που λαμβάνονται, δηλαδή στο διαλεκτικό παιχνίδι μέσω του οποίου αυτές οι θέσεις συζητώνται. Παρ’όλα αυτά, στις συγκεκριμένες θέσεις, οι οποίες χρησιμεύουν εδώ σαν παραδείγματα, περιέχονται οι εισαγωγές και τα βασικά στοιχεία του μεγαλύτερου μέρους της μετέπειτα φιλοσοφικής σκέψης, μέχρι τον Έγελο και τον Χάϊντεγκερ και επομένως μέχρι σήμερα.

Η δομή του διαλόγου του Παρμενίδη αναπτύσσεται γύρω απο δύο υποθέσεις: «Εάν εν έστιν» και «Εάν τό εν μή έστιν». Καθεμία υπόθεση συνοδεύεται απο τέσσερις θέσεις. Σε μία πιό συνθετική μορφή μπορούν να παρουσιαστούν ως εξής:

1.1  Απο το ένα-ένα του Ελεατισμού δέν υπάρχει πρόοδος. Δέν είναι καν ρητό. Δέν είναι.
1.2  Η διαφορά ανάμεσα στο Ένα και στο Είναι ανοίγει το πραγματικό σαν πολλαπλότητα και γιγνόμενο.
1.3  Η πολλαπλότης είναι πραγματική μόνον στο μέτρο που μετριάζεται και καθορίζεται απο το Ένα.

1.4  Το μή-ένα, καθότι αντίθετο στο όλον του Είναι, είναι το Μηδέν.

2.1 Το μή-είναι (Παρών) είναι η άλλη πλευρά του Είναι (γιγνόμενου). Δηλαδή της πραγματικής πολλαπλότητος.
2.2 Το μή-είναι (απόλυτο) είναι ασύλληπτο: το μηδέν –μηδέν είναι μία άδεια λέξη.
2.3 Η πολλαπλότης, αναφερόμενη μόνον στον εαυτό της, και όχι στο Ένα, είναι μία ψευδαίσθηση.
2.4 Χωρίς το Ένα (χωρίς το Είναι) δέν μπορεί να υπάρχει ένα άλλο απο το Ένα: δέν υπάρχει τίποτε.

            Η προτεινόμενη δομή είναι ήδη μία θεματική ερμηνεία, η οποία είναι αναγκαία απέναντι σε τόσο ουσιώδης θέσεις. Η εμβάθυνση των χωρίων που αφορούν την έννοια του χρόνου, εκτός του ότι πρέπει να την ξεκαθαρίσουν, πρέπει και να την δικαιολογήσουν επίσης.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος