Χρήστος Γιανναράς - ΑΛΗΘΕΙΑ ΚΑΙ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (30)

 Συνέχεια από: Σάββατο 29 Μαρτίου 2025

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΤΕΤΑΡΤΟ

ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΕΝΟΤΗΤΑΣ ΣΗΜΕΡΑ

§ 10. Η ομοσπονδιακή ενότητα (3η συνέχεια)

Η ενότητα του κατατεμαχισμένου χριστιανικού κόσμου γίνεται στην εποχή μας το κεντρικό θέμα της θεολογίας και του εκκλησιαστικού βίου.

Το συνοδικό Διάγγελμα του 1920 καθιερώνεται “ως ο καταστατικός χάρτης της συμμετοχής της Ορθοδοξίας εις την Οικουμενικήν κίνησιν”. Θα μπορούσε να ισχυρισθή κανείς και το αντίστροφο: Ότι το πνεύμα και η νοοτροπία του Διαγγέλματος διαμορφώνει και τη στάση των προτεσταντών απέναντι στους ορθοδόξους, επηρεάζοντας την όλη συγκρότηση και δομή του Π.Σ.Ε. Η οργανωτική διάρθρωση του Π.Σ.Ε. προϋποθέτει μια αντιμετώπιση των ορθοδόξων από τους προτεστάντες στο επίπεδο των εκκλησιολογικών και συτηριολογικών αντιλήψεων του Διαγγέλματος του 1920.

Από την πρώτη στιγμή της συγκρότησής του το Π.Σ.Ε. δεν είναι χώρος συνάντησης ή διαλόγου παραδόσεων θεολογίας και πνευματικότητας (διαφοροποιημένων μέσα στο χρόνο τρόπων κατανοήσεως και βιώσεως της μυστηρίου της Εκκλησίας), με στόχο την επανεύρεση του υπαρκτικού γεγονότος της εκκλησιαστικής ενότητας, του γεγονότος της σωτηρίας που ευαγγελίζεται η Εκκλησία. Στο Π.Σ.Ε. δεν εκπροσωπούνται καταρχήν παραδόσεις, αλλά καταρχήν διοικήσεις θεσμοποιημένων εκκλησιαστικών οργανισμών, στα πλαίσια ενός τυπικά δυτικού οργανωτικού σχήματος, μιας “ομοσπονδίας” εκκλησιών. Ο τρόπος συγκρότησης και λειτουργίας του (πέρα από τις οποιεσδήποτε θεωρητικές διακηρύξεις) μεταθέτει τον οικουμενικό διάλογο από το επίπεδο των παραδόσεων στο επίπεδο της εκπροσώπησης αριθμητικών μονάδων εκκλησιών και ομολογιών - εκπροσώπησης που οργανωνεται στατιστικά, με βάση ποσοτικά-πληθυσμικά κριτήρια αριθμού ενοριών, άσχετα αν πρόκειται για ομολογιακές ομάδες αυθαίρετων θεολογικών επινοήσεων με ζωή λίγων δεκαετιών, ή για Πατριαρχεία με αποστολική ίδρυση και παράδοση αιώνων θεολογίας και αγιότητας. Και επειδή οι προτεσταντικές ομολογίες είναι ασύγκριτα πολυαριθμότερες από τις τοπικές-εθνικές ορθόδοξες Εκκλησίες η ζωή του Π.Σ.Ε., οι αποφάσεις και η μαρτυρία του στο σύγχρονο κόσμο, διαμορφώνονται αποκλειστικά από την ποσοτική υπεροχή των προτεσταντικών ψήφων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στην Κεντρική Επιτροπή του Π.Σ.Ε. (που αποτελεί το όργανο των ουσιωδών αποφάσεων) ένας και μόνο από τους δεκατρείς μετέχοντες προτεσταντικούς κλάδους (οι καλβινιστές) έχουν σαφή πλειοψηφία σε σχέση με το σύνολο των ορθοδόξων, όπως και μόνο οι μεθοδιστές έχουν συντριπτική πλειοψηφία σε σχέση και με τα τέσσερα μαζί τα πρεσβυγενή Πατριαρχεία της 'Ορθόδοξης' Ανατολής. Τόσο το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας όσο και το Πατριαρχείο Αντιοχείας έχουν στην Κεντρική Επιτροπή του Π.Σ.Ε. τον ίδιο αριθμό αντιπροσώπων με τον «Στρατό Σωτηρίας» (Salvation Army)... Για την αιτιολόγηση της αξιολογικής αυτής σύγκρισης από τον μη ενήμερο αναγνώστη, πρέπει να σημειωθή το εξής χαρακτηριστικό παράδειγμα: Ότι οι αντιπρόσωποι του «Στρατού Σωτηρίας» (Salvation Army) δηλώνουν συνήθως αποχή από συζητήσεις σχετικές με το Ποτήριο της Ευχαριστίας, επειδή στις δικές τους συνάξεις το έχουν καταργήσει για τον απλούστατο λόγο ότι είναι ... αντιαλκοολικοί. Τα Πατριαρχεία λοιπόν Αλεξανδρείας και Αντιοχείας, φορείς και εκφραστές μιας Θεολογίας αιώνων αγιότητας και συγκλονιστικών επιτευγμάτων πολιτιστικού (τουλάχιστον) βίου, έχουν την ίδια ψήφο στην Κ.Ε. του Π.Σ.Ε. με τον αντι-αλκοολικό αντιπρόσωπο του «Στρατού Σωτηρίας».

Οπωσδήποτε, το συνοδικό Διάγγελμα του 1920 δεν ήταν η μοναδική «λήψη θέσεως» των Ορθοδόξων στο πρόβλημα της οικουμενικής κινήσεως. Υπάρχει και το γεγονός της αρχικής αρνήσεως του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας και Αντιοχείας, και των Εκκλησιών της Ρωσίας, Σερβίας, Ρουμανίας, Γεωργίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας, Τσεχοσλοβακίας και Αλβανίας να συμμετάσχουν στην ίδρυση και λειτουργία του Π.Σ.Ε. Αντιπρόσωποι αυτών των Εκκλησιών συγκρότησαν συνέδριο στη Μόσχα (8 - 18 Ιουλίου 1948), με την ευκαιρία των 500 χρόνων από την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Ρωσικής Εκκλησίας, στο οποίο διακήρυξαν την αλήθεια της Μιάς Αγίας Καθολικής και Αποστολικής Εκκλησίας σε αντιδιαστολή τόσο προς την αλλοίωση αυτής της αλήθειας από τον παπισμό όσο και προς τις ενωτικές τάσεις της οικουμενικής κινήσεως, που αποβλέπει «εις την δημιουργίαν μιάς Εκκλησίας οικουμενικής, δυναμένης να ασκήση επιρροήν επί των διεθνών ζητημάτων... και εις την πραγματοποίησιν μιάς ενώσεως επί του κοινωνικού, οικονομικού και πολιτικού τομέως»

Αλλά η σθεναρή αυτή στάση αλλοιώνεται προοδευτικά, και η μια μετά την άλλη όλες σχεδόν οι παραπάνω Εκκλησίες υποβάλλουν αιτήσεις εισδοχής και γίνονται δεκτές ως μέλη του Π.Σ.Ε. Στην Τρίτη Γενική Συνέλευση του New Delhi το 1961, το σύνολο περίπου των Ορθόδοξων Εκκλησιών μετέχουν ως εκκλησίες-μέλη του Π.Σ.Ε. Οι Εκκλησίες που είχαν υπογράψει την απόφαση του Συνεδρίου της Μόσχας το 1948 δεν θεώρησαν ποτέ αναγκαίο να δικαιολογήσουν με γραπτά κείμενα την αθέτηση εκείνης της απόφασης που τις δέσμευε ουσιαστικά.

Εκτός από το κείμενο της Μόσχας του 1948, οι ορθόδοξες επιφυλάξεις για τις κατά καιρούς αποφάσεις και θεολογικές διατυπώσεις των οικουμενικών συναντήσεων διαμορφώθηκαν και σε ιδιαίτερες δηλώσεις που κατέθεταν κάθε φορά οι ορθόδοξοι αντιπρόσωποι και που συνθέτουν μια οπωσδήποτε σαφή μαρτυρία και διευκρίνιση της πίστεως και αυτοσυνειδησίας των ανατολικών Εκκλησιών. Το σύνολο αυτών των κειμένων θα πρέπει να αποτελέση κάποτε αντικείμενο μιάς συστηματικής θεολογικής θεώρησης, χρήσιμης κυρίως για την Ιστορία, αφού είναι κείμενα που δεν κατόρθωσαν ποτέ να επηρεάσουν τη σύνολη πορεία και εξέλιξη του Π.Σ.Ε. ή τον εσωτερικό βίο των Ορθόδοξων Εκκλησιών.

Πραγματικά, για τον ιστορικό βίο των Ορθοδόξων, τόσο στο επίπεδο του λαϊκού πληρώματος όσο και της διοικητικής ιεραρχίας, οι συνέπειες από τη συμμετοχή στην οικουμενική κίνηση ήταν μάλλον ασήμαντες. Η συμμετοχή ευνοήθηκε κυρίως από τους κύκλους της ακαδημαϊκής θεολογίας που ήταν περισσότερο ανοιχτοί σε μια ομολογιακή - ιδεολογική αντίληψη του χριστιανισμού, ή και από τους διοικητικούς παράγοντες στο ποσοστό που απέβλεπαν σε συγκεκριμένα ωφέλη πολιτικά, οικονομικά, διεθνών σχέσεων και προβολής. Υπήρξε οπωσδήποτε και ένας γενικώτερος επηρεασμός των θεολόγων, θετικός ή αντιθετικός: Μια διεύρυνση του προβληματισμού και μια γονιμώτατη πρόκληση της θεολογικής ευαισθησίας, όπως και φανατικές συντηρητικές αντιδράσεις που κατήγγειλαν τον «οικουμενισμό» ως προσπάθεια ομολογιακού συγκρητισμού και ως «παναίρεση». Αλλά το μεγάλο μέρος τόσο του λαϊκού πληρώματος όσο και του κλήρου των Ορθόδοξων Εκκλησιών έμεινε μάλλον αδιάφορο και άσχετο με την οικουμενική κίνηση.

ΔΥΣΤΥΧΩΣ ΣΗΜΕΡΑ ΑΥΤΗ Η ΑΔΙΑΦΟΡΙΑ  ΤΩΝ ΠΙΣΤΩΝ  ΑΛΛΟΙΩΘΗΚΕ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΑ , ΙΔΙΑΙΤΕΡΩΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ Β' ΒΑΤΙΚΑΝΕΙΟ ΣΥΝΟΔΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΖΗΖΙΟΥΛΑ Η ΟΠΟΙΑ ΓΕΙΩΣΕ ΤΗΝ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΩΝ ΟΥΡΑΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΥΣΤΗΡΙΩΝ ΕΝ ΤΩ ΕΠΙΣΚΟΠΩ.

Ανώνυμος είπε...

Ησ ΜΗʹ, 17 – ΜΘʹ, 4
Οὕτω λέγει Κύριος ὁ ῥυσάμενός σε, ὁ Ἅγιος Ἰσραήλ· Ἐγώ εἰμι Κύριος ὁ Θεός σου, δέδειχά σοι τοῦ εὑρεῖν σε τὴν ὁδόν, ἐν ᾗ πορεύσῃ ἐν αὐτῇ. Καί, εἰ ἤκουσας τῶν ἐντολῶν μου, ἐγένετο ἂν ὡσεὶ ποταμὸς ἡ εἰρήνη σου, καὶ ἡ δικαιοσύνη σου ὡς κῦμα θαλάσσης· καὶ ἐγένετο ἂν ὡς ἡ ἄμμος τὸ σπέρμα σου καὶ τὰ ἔκγονα τῆς κοιλίας σου, ὡς ὁ χοῦς τῆς γῆς· οὐδὲ νῦν οὐ μὴ ἐξολοθρευθῇς, οὐδὲ ἀπολεῖται τὸ ὄνομά σου ἐνώπιον ἐμοῦ. Ἔξελθε ἐκ Βαβυλῶνος, φεύγων ἀπὸ τῶν Χαλδαίων, φωνήν εὐφροσύνης ἀναγγείλατε, καὶ ἀκουστὸν γενέσθω τοῦτο, ἀπαγγείλατε ἕως ἐσχάτου τῆς γῆς· λέγετε· Ἐῤῥύσατο Κύριος τὸν δοῦλον αὐτοῦ Ἰακώβ, καὶ ἐὰν διψήσωσι, διʹ ἐρήμου ἄξει αὐτούς, ὕδωρ ἐκ πέτρας ἐξάξει αὐτοῖς σχισθήσεται πέτρα, καὶ ῥυήσεται ὕδωρ, καὶ πίεται ὁ λαός μου, οὐκ ἔστι χαίρειν, λέγει Κύριος, τοῖς ἀσεβέσιν. Ἀκούσατέ μου νῆσοι, καὶ προσέχετε ἔθνη, διὰ χρόνου πολλοῦ στήσεται, λέγει Κύριος, ἐκ κοιλίας μητρός μου ἐκάλεσε τὸ ὄνομά μου, καὶ ἔθηκε τὸ στόμα μου ὡς μάχαιραν ὀξεῖαν, καὶ ὑπὸ τὴν σκέπην τῆς χειρὸς αὐτοῦ ἔκρυψέ με, ἔθηκέ με ὡσεὶ βέλος ἐκλεκτόν, καὶ ἐν τῇ φαρέτρᾳ αὐτοῦ ἔκρυψέ με, καὶ εἶπέ μοι· Δοῦλός μου εἶ σύ, Ἰσραήλ, καὶ ἐν σοὶ δοξασθήσομαι. Καὶ ἐγὼ εἶπα· Κενῶς ἐκοπίασα, εἰς μάταιον καὶ εἰς οὐδὲν ἔδωκα τὴν ἰσχύν μου· διὰ τοῦτο ἡ κρίσις μου παρὰ Κυρίῳ, καὶ ὁ πόνος μου ἐναντίον τοῦ Θεοῦ μου