MARIE-LOUISE VON FRANZ: Ο ΧΡΥΣΟΣ ΓΑΪΔΑΡΟΣ (12)

Συνέχεια από: Σάββατο, 03 Ιουλίου 2010


Κεφάλαιο 6ο


Έρως και Ψυχή II (Ο μύθος της Ψυχής και του Έρωτα)


Το μητρικό σύμπλεγμα

APULEIUS OF MADAUROS

Θα μπορούσε να ρωτήση κανείς τώρα, τί θα είχε συμβή, αν η Ψυχή δεν είχε φανή ανυπάκουη στον σύζυγό της. Η απάντηση είναι, ότι οι μυθολογικοί νόμοι παραβαίνονται π ά ν τ α , γιατί δεν θα υπήρχε αλλιώς καμμιά ιστορία! Μπορεί όμως να υπάρχη και κάτι περισσότερο σ’ αυτό. Τέτοια στάδια ασυνείδητης αρμονίας όπως στην ιστορία του παραδείσου έχουν ως συνέπεια μια στασιμότητα της ζωής, κι έχουν αποκλεισθή φυσικά εκεί ορισμένες μη αρμονικές ή κακές παρορμήσεις. Κάποιοι άνθρωποι θυσιάζουν με μια μεγάλη πνευματική και ψυχολογική προσπάθεια τον έ ν α ν πόλο μιας ουσιαστικής σύγκρουσης με την ελπίδα, να φτάσουν με το υπόλοιπο στην ψυχική ειρήνη. Στη μοναχική ζωή έχουν αποκλεισθή π.χ. τα χρήματα και η σεξουαλικότητα και μαζί τους η πηγή αναρίθμητων συγκρούσεων. Με την απόσυρση από τέτοιες δυσκολίες αναζητείται η επίτευξη της ειρήνης της ψυχής. Ολόκληρη η χριστιανική ιδέα της εσωτερικής ειρήνης βρίσκεται σ’ αυτήν την κατεύθυνση, που σημαίνει, πως αποκλείει κανείς πρώτα μιαν ορισμένη όψη του κακού, που η ολοκλήρωσή της δεν φαίνεται δυνατή, και επιχειρεί να κατασκευάση μετά τεχνική αρμονία με τα υπόλοιπα. Η ανθρωπότητα έχει σ’ ολόκληρο τον κόσμο την τάση, να προχωρά σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Που είναι πιθανώς αναπόφευκτη, γιατί γίνεται αναγκαίο από καιρό σε καιρό, να αφήνουμε ένα άλυτο πρόβλημα στην άκρη. Μοιάζει σαν να υπήρχαν εκεί αναπαυτήρια, όπου μπορεί να ειρηνεύη κανείς για μια στιγμή, παρ’ όλο που υπάρχει το βαρύ αίσθημα, πως η σύγκρουση δεν έχει λυθή και θα ξαναεμφανισθή ύστερα από κάποιον καιρό. Μπορεί να το δη κανείς αυτό σε ανθρώπους, που ζωγραφίζουν μαντάλα κι αφήνουν εκεί ένα μέρος απ’ έξω. Παριστάνουν τα σκοτεινά πράγματα έξω απ’ τα όρια της μαντάλα και φαντάζονται, πως έχουν επιτύχει τώρα μιαν κατάσταση σχετικής ολότητας και ολοκλήρωσης (σ.σ. Η λέξη μαντάλα παράγεται απ’ τα σανσκριτικά: μαγικός κύκλος. Στον Κ.Γκ.Γιουνγκ είναι ένα σύμβολο του μέσου, του σκοπού και του Ταυτού ως φυσική ολότητα, στον λαμαϊσμό και στην ταντρική γιόγκα εργαλείο της έκστασης.) Αποκλείουν όμως μ’ αυτόν τον τρόπο ορισμένες όψεις και μπορούν να είναι γι’ αυτό σίγουροι, πως αυτή η κατάσταση δεν θα διαρκέση. Μερικά απ’ αυτά τα αποκλεισμένα στοιχεία θα εισβάλουν, και πρέπει να ξεκινήση τότε ένα καινούργιο συμβάν ολοκλήρωσης.
Στο σημείο αυτό συναντάμε τον πυρήνα του μυθιστορήματος, γιατί υπεισέρχεται γενικά (παρ’ όλο που φαίνεται συγκινημένος μερικές φορές ο συγγραφέας από αισθήματα) ένας ειρωνικός, σκεπτικός τόνος, μια αξιολογική κρίση, που επενεργεί όπως το μαχαίρι στο χέρι της Ψυχής! Ακριβώς όταν όλα πάνε καλά, μας ψιθυρίζει ένας διάβολος στ’ αυτί, πως δεν είναι «τίποτα παρά», μια ορθολογική υποτίμηση, που τα καταστρέφει όλα. Σε μια γυναίκα είναι γενικώς ο animus που αποδεικνύεται καλλιτέχνης σ’ αυτήν την περιοχή, και στον άντρα μια συγκεκριμένη όψη της anima. Όσο πιο ευαίσθητα και λεπτά είναι απ’ την μιαν πλευρά τα αισθήματα ενός άντρα, τόσο περισσότερο τείνει, στο να κοροϊδεύη ο ίδιος τον εαυτό του. Οι Ελβετοί γνωρίζουν τον τύπο του εργένη όπως ο Γκότφριντ Κέλερ, που τα αισθήματά του ήταν εξαιρετικά τρυφερά απ’ τη μια πλευρά και που εκδήλωνε ωστόσο τις τυπικές ειρωνίες ενός ηλικιωμένου εργένη απ’ την άλλη. Αυτό ήταν η προστασία του απέναντι στην ίδια του την υπερβολικά μεγάλη ευαισθησία. Έπινε κι ήταν ανίκανος να τα βγάλη πέρα με το πρόβλημα της anima. Ο Απουλήιος-Λούκιος έχει μερικά απ’ τα ίδια χαρακτηριστικά γνωρίσματα.

Ερχόμαστε τώρα στην εξιστόρηση των διαφόρων σταδίων της οδοιπορίας της Ψυχής στην αναζήτηση του Έρωτα. Έχοντας επιστρέψει στον ουρανό, φυλακίζεται ο Έρωτας απ’ την αγανακτισμένη του μητέρα. Η Ψυχή θέλει μέσα στην απελπισία της να αυτοκτονήση και να πέση σ’ ένα ποτάμι, όμως ο θεός των ρεόντων υδάτων την ξαναφέρνει στην όχθη, όπου συναντά τον Πάνα, τον θεό των ποιμένων, που τη συμβουλεύει με τη μεγάλη σοφία του να μη δώση τέλος στην ζωή της, αλλά να τιμήση αντίθετα με τις προσευχές της τον Έρωτα, «τον εξοχώτερο απ’ τους θεούς». (Ο Πάν λατρεύονταν, όπως και η Ίσις και μαζί μ’ αυτήν, στο νησί Μερόη!). Ο μεγάλος θεός της κοσμικής φύσης βοηθάει λοιπόν την Ψυχή να ζήση παραπέρα. Στο μεταξύ την ψάχνει η εξοργισμένη Αφροδίτη παντού. Η Ψυχή τής παραδίδεται τελικά, κι όταν φτάνη στο ουράνιο παλάτι, τη συλλαμβάνουν οι υπηρέτριες της θεάς «Θλίψη» και «Πόνος», τη βασανίζουν και την τυραννούν και τη φέρνουν στο τέλος μπροστά στη θεά. Είμαι της γνώμης, πως αυτό το μέρος είναι κατανοητό στον καθένα που έχει ζήσει κάποτε έναν άτυχο έρωτα. Η Αφροδίτη διατάζει κατόπιν την Ψυχή, να ξεδιαλέξη στη διάρκεια της νύχτας μιαν ορισμένη ποσότητα διάφορων κόκκων. Το μοτίβο του ξεδιαλέγματος των κόκκων υπάρχει σε πολυάριθμα παραμύθια, π.χ. στο ρωσικό «Η ωραία βασίλισσα», στο οποίο μεταβαίνει ένα δυστυχισμένο κορίτσι στο δάσος, στη μεγάλη μάγισσα Μπάμπα Γιάγκα, τη θεά της φύσης και του θανάτου, και πρέπει να ξεδιαλέξη επίσης τέτοιους κόκκους εκεί. Κατά την αντίληψη του Μέρκελμπαχ, θα μπορούσε να συσχετίζεται αυτό με τα μυστήρια της Ελευσίνας. Ο κόκκος είναι η μυστική ουσία, την οποία ενσαρκώνει η μητρική θεότητα ως θεά των δημητριακών. Ένας χαοτικός σορός από κόκκους είναι από μιαν ορισμένη άποψη μια εικόνα του συλλογικού ασυνείδητου, το οποίο φαίνεται να είναι ταυτόχρονα μια μοναδική ουσία και μια ποικιλία από εικόνες και επενεργητικές μορφές. Θα μπορούσαμε να πούμε, πως τα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου δεν είναι πραγματικά, για όσον καιρό δεν πραγματοποιούνται (συνειδητοποιούνται) από μιαν ανθρώπινη ύπαρξη. Γίνονται τότε μόνο μια ψυχολογική πραγματικότητα, όταν βιώνονται απ’ την ανθρώπινη Ψυχή (Psyche). Γι’ αυτό μοιάζουν τα αρχέτυπα του συλλογικού ασυνείδητου μ’ έναν σορό χαοτικά ηρεμούντων «σπερμάτων», που είναι έμφυτα σε κάθε ανθρώπινη ύπαρξη, αν δεν ενεργοποιηθούν όμως με την επαφή με την ανθρώπινη συνείδηση, μπορούν να θεωρηθούν παρ’ όλ’ αυτά σαν να μην υπάρχουν. Με τί μοιάζει ένας τέτοιος σορός δυναμικών αρχετυπικών περιεχομένων, μπορεί ίσως να το εκτιμήση κανείς παρατηρώντας έναν άνθρωπο σε μια σχιζοφρενική φάση. Απ’ τη μια πλευρά ξεχύνουν οι ασθενείς σ’ αυτήν την κατάσταση με τρομαχτική σπουδή τη μιαν αρχετυπική φαντασία μετά την άλλη. Δυό λεπτά όμως μετά, δεν θυμούνται τίποτα απ’ όσα έχουν πη. Κυλάει το πιο εκπληκτικό και όμορφο υλικό από μέσα τους, δεν το θυμούνται όμως καθόλου. Μπορούμε να δούμε έτσι το συλλογικό ασυνείδητο ως ένα είδος χάους περιεχομένων, που περιέχουν όλα τη λανθάνουσα δυνατότητα, να γίνουν κάτι εξαιρετικά σημαντικό για την ανθρώπινη συνείδηση. Αντί γι’ αυτό επικρατεί όμως σύγχυση, και η συνείδηση είναι πολύ αδύναμη, για να συγκρατήση την πλημμυρίδα. Θα μπορούσαμε να πούμε, πως θα χρειαστή μια καλή λογική, για να ταξινομηθή το υλικό, αλλά κι αυτό δεν βοηθάει σε τίποτα, γιατί δεν μπορεί να βάλη κανείς καμμιά διανοητική τάξη σ’ αυτά τα πράγματα. Αυτό που χρειάζεται, είναι η λειτουργία του αισθήματος, η λειτουργία της επιλογής, που λέει: «Τώρα θέλω να εξαλιεύσω αυτό και να αφήσω εκείνο στην άκρη», και «Θέλω να στηριχτώ σ’ αυτό που συνειδητοποίησα και να μείνω εκεί». Χωρίς την αξιοποίηση με τη λειτουργία του αισθήματος δεν μπορεί να γνωρίζη κανείς, τί είναι και τί δεν είναι σημαντικό. Δεν μπορεί να χωρίση κανείς στο ασυνείδητο την ήρα απ’ το στάρι.

Η Ψυχή δεν είναι στην αφήγηση σε θέση, να τα καταφέρη μόνη της με τα δημητριακά. Υπάρχει όμως εκεί κάτι ακόμα, που μπορεί να σώση κάποιον, γιατί το χάος του ασυνείδητου περιέχει παρ’ όλ’ αυτά μια σχέση προς την τάξη. Μιλώντας για το ασυνείδητο, πρέπει να μιλάμε πάντα με παράδοξα, κι αν υπογραμμίζουμε τη χαοτική του όψη, γνωρίζουμε εξίσου καλά, πως το ασυνείδητο δεν είναι μόνο χάος, αλλά και τάξη. Μόνον η ασυνείδητη τάξη μπορεί να υπερνικήση εντέλει την ασυνείδητη αταξία. Ο άνθρωπος δεν μπορεί να κάνη τίποτα, παρά να είναι προσεχτικός και να καταβάλη την ακρότατη, απελπισμένη ούτως ειπείν προσπάθεια, μέχρι να αποκατασταθή ξανά από μόνη της η τάξη.

Αυτό είναι κάτι, το οποίο θα ονόμαζαν οι χριστιανοί θεολόγοι πίστη. Να έχης πίστη και να κάνης το καλύτερο που μπορείς, όταν αντιμετωπίζης μιαν φαινομενικά απελπιστική κατάσταση με το υπόγειο αίσθημα, πως κι αν είσαι χαμένος, έχεις προσπαθήσει ωστόσο να κάνης, τουλάχιστον ό,τι ήταν δυνατό. Αυτό είναι θεμελιακά ανθρώπινο και μια συμπεριφορά, για την οποία δεν θα ήταν ικανός ένας θεός ή ένα ζώο. Το ίδιο το ασυνείδητο στη χαοτική του πολλαπλότητα θεραπεύει τότε την αταξία του με μιαν άλλη χαοτική πολλαπλότητα: την εισβολή των μυρμηγκιών. Εμείς, στις δυτικές μας χώρες, μιλάμε συχνά αρνητικά για τα μυρμήγκια, λέγοντας: «Αν εξακολουθήσουμε έτσι, θα μοιάζουμε σύντομα μ’ έναν σωρό από μυρμήγκια». Αυτό είναι φυσικά μια αρνητική παρομοίωση για μιαν πλήρη εξάλειψη του ατόμου, όμως το ιδιο το μυρμήγκι είναι γενικά στη μυθολογία ένα θετικό σύμβολο. Στον ινδικό μύθο βοηθάει π.χ. (κατά τον Ηρόδοτο), να βαστάζεται ο ήλιος στον νυχτερινό του δρόμο κάτω απ’ τη γη. Στην Αίγυπτο το έκανε αυτό ο Σκαραβαίος. Σε κάποιες ελληνικές παραδόσεις εξάγει το μυρμήγκι χρυσάφι απ’ τη γη, είναι το σύμβολο για τη μυστική τάξη του συλλογικού ασυνείδητου, σε αντίθεση με τη δική μας γραφειοκρατική οργάνωση του κράτους. Ο Καρλ Κερένυι συνέδεσε τα μυρμήγκια με τον λαό των Μυρμιδόνων, που ήταν κατά την ελληνική αντίληψη οι πρωταρχικοί κάτοικοι της χώρας τους: πίστευαν, πως είχαν γεννηθή απευθείας απ’ τη μητέρα γη. Γι’ αυτό υπήρχαν στις αττικές κωμωδίες, που τα κείμενά τους έχουν δυστυχώς απωλεσθή, άνθρωποι-μυρμήγκια, «μυρμηγκάνθρωποι», που παρίσταναν τους πρώτους κατοίκους. Σε αντίθεση με την καταστροφική μητέρα Αφροδίτη έρχονται αυτά τα «παιδιά της μητέρας γης» προς βοήθεια της Ψυχής. Τα μυρμήγκια και ειδικά τα ξαδέρφια τους, οι τερμίτες, έχουν και στην πραγματικότητα πολύ μυστηριώδεις και ανεξήγητες ικανότητες. Γνωρίζουμε, πως εκατοντάδες και εκατοντάδες τερμίτες μπορούν να χτίσουν ένα πλήρες, αρχιτεκτονικά δομημένο δημιούργημα. Για να ανακαλυφθή, πώς συνεννοούνται κατά το χτίσιμο, παρεμβλήθηκε σ’ ένα πείραμα στην έναρξη ενός οικοδομήματος των τερμιτών μια μολυβένια πλάκα στη μέση˙ οι τερμίτες του αριστερού ημίσεως έχτιζαν το δικό τους μέρος για το συνολικό οικοδόμημα έτσι, ώστε συναντούσαν ακριβώς εκείνο του δεξιού ημίσεως. Μπορούσε να βγάλη κανείς την πλάκα, και τα δυό μισά ταίριαζαν μαζί. Γνωρίζουμε έτσι τώρα, πως δεν έχουν κανένα τηλεγραφικό σήμα, αλλά εργάζονται με μιαν πλήρη οργάνωση συγχρόνως, το οποίο είναι ακόμα ανερμήνευτο. Γνωρίζουμε για τις μέλισσες, πως ανταλλάσσουν σήματα, κινώντας το πίσω μέρος του σώματός τους, για τους τερμίτες όμως δεν είναι τίποτα ακόμα απ’ αυτήν την άποψη γνωστό. Βλέπουμε όμως, πως αυτή η όμορφη εικόνα είναι κάτι περισσότερο από ένα μεμονωμένο παράδειγμα, γιατί τέτοια πράγματα συμβαίνουν κι ανάμεσά μας στο ασυνείδητο. Ένας καλλιτέχνης, που είχε ζήσει για πολύν καιρό στο Μπαλί, μου περιέγραφε το ίδιο περιστατικό: Είχε καταπέσει ένας ναός, και αποφάσισαν για διάφορους λόγους οι κάτοικοι του χωριού, να χτίσουν έναν καινούργιο και μεγαλύτερο. Δεν υπήρχε, προς έκπληξή του, κανένας οργανωτής, κανένα σχέδιο, κανένας αρχιτέκτονας και πρακτικά ούτε κάν ένας λιθοξόος που να οργανώνη. Ένας κάτοικος του χωριού καθόταν σε μια γωνιά και ετοίμαζε μια στήλη, ένας άλλος καθόταν σε άλλη γωνιά, προετοιμάζοντας πέτρες. Δεν συνέβαινε καμμιά συνεννόηση, όμως ο καθένας εργαζόταν με υπερβολικό ζήλο. Συναρμολόγησαν στο τέλος τα μέρη του ναού, και κάθε πέτρα ταίριαζε! Ο ζωγράφος δεν μπορούσε να βρη ποτέ, πώς το έκαναν αυτό οι Μπαλινέζοι. Εργάζονταν ακριβώς εσωτερικά μαζί. Ο ναός ζούσε απλώς στην εσωτερική τους παράσταση. Αυτή είναι όλη η ερμηνεία. Μπορεί να πη κανείς έτσι, πως το να πιστεύης είναι με τον σωστό τρόπο μια μεγάλη πραγματοποίηση ή πολύ περισσότερο «πίστη» («pistis»): πίστη στον εσωτερικό νόμο. Όταν φτάνουν εκεί αυτή η πιστότητα ή το αίσθημα, προκαλούν τη μυστική τάξη, που περιέχεται στο χάος του ασυνείδητου.

Αφού έχει εκπληρώσει την πρώτη εργασία, πρέπει να πάη να φέρη η Ψυχή το χρυσό μαλλί των επικίνδυνων και άγριων προβάτων του ήλιου ή των κριαριών, που μόνον πολύ δύσκολα μπορεί να τα πλησιάση κανείς. Εδώ τη βοηθάει ο καλαμιώνας, που της λέει, πως είναι αδύνατο να πλησιάσης τα κριάρια γύρω στο μεσημέρι, κι ότι πρέπει να περιμένη γι’ αυτό μέχρι το βράδυ, επειδή θα είχε ψυγή τότε η άγρια ιδιοσυγκρασία των ζώων. Αν τα πλησίαζε πολύ νωρίς η Ψυχή, θα την κομμάτιαζαν. Το καλάμι είχε, όπως τονίζει ήδη ο Μέρκελμπαχ, μεγάλη σημασία στην Αίγυπτο: το ιερογλυφικό σημείο «καλάμι» παριστάνει τον βασιλιά της Αιγύπτου και τον Όρο (Horus), τον νέο ήλιο, τον ξαναγεννημένο θεό-ήλιο, τον νέο βασιλιά της Αιγύπτου. Παριστάνει έτσι τον βασιλιά στην ξαναγεννημένη του μορφή, ενώ είναι επίσης κι η αρχική του μορφή.

Το καλάμι φανερώνει και σε πολλά παραμύθια μυστική γνώση. Υπάρχουν πολλές αφηγήσεις στην αρχαιότητα, στις οποίες κάποιος δολοφονείται και βυθίζεται στο έλος. Ένας βοσκός περνάει από ’κεί, κόβει ένα καλάμι και φτιάχνει μια φλογέρα, κι η φλογέρα τραγουδάει και προδίδει το μυστικό του φόνου, έτσι ώστε ο δολοφόνος να ανακαλυφθή και να τιμωρηθή. Ο καλαμιώνας μπορεί να προδίδη ή να παρέχη και θεϊκή σοφία με τη βοήθεια του ανέμου που θροΐζει ανάμεσα. Υπάρχει στην ανθρώπινη Ψυχή ένα ένστικτο αλήθειας, που δεν μπορεί να καταπιεστή επί μακρόν. Μπορούμε να κάνουμε πως δεν το ακούμε, παραμένει ωστόσο υπαρκτό στο ασυνείδητο. Κι η Ψυχή έχει στην ιστορία μας ένα είδος μυστικής έμπνευσης, πώς μπορεί να ανταπεξέλθη στην εργασία. Ο καλαμιώνας που ψιθυρίζει αντιστοιχεί ακριβώς όπως και τα μυρμήγκια σ’ αυτές τις ελάχιστα μικρές υποδείξεις προς την αλήθεια, που παίρνουμε απ’ το ασυνείδητο. Η αλήθεια δεν αναγγέλλεται με δυνατή φωνή. Η χαμηλή, τρυφερή φωνή της γνωστοποιείται σαν μια αδιαθεσία ή μια κακή συνείδηση ή όπως και να θέλη κανείς πάντως να το πη. Είναι απαραίτητη μεγάλη ησυχία, για να αντιληφθούμε αυτές τις μικρές νύξεις. Όταν αρχίζη να μιλά δυνατά το ασυνείδητο και να πιέζη με αυτοκινητιστικά ας πούμε δυστυχήματα ή παρόμοια περιστατικά το Εγώ, τότε η κατάσταση είναι ήδη πολύ άσχημη. Σε φυσιολογική όμως κατάσταση ψιθυρίζει χαμηλόφωνα για χρόνια, πριν να επακολουθήση το χτύπημα του κεραυνού με δυστυχήματα ή άλλα. Γι’ αυτό κι έχουμε την ανάλυση, όπου επιχειρούμε να ακούσουμε, τί λέει το καλάμι, πριν έρθη η καταστροφή.

Ο Φαραώ είναι στην Αίγυπτο η επίγεια ενσάρκωση του Ρε. Όταν κοιμάται για πρώτη φορά ο Φαραώ με τη βασίλισσα, ενσαρκώνεται η Ίσις. Είναι ένας «ιερός γάμος», στον οποίον γεννά ο νέος βασιλιάς τον πρώτο του γυιό και διάδοχο. Η σβησμένη όψη του φωτός, αυτό που πάσχει, ενσαρκώνεται με τον Όσιρι. Καθημερινά και στη διάρκεια των δώδεκα ωρών της μέρας είναι κανείς μόνο το μισό του εαυτού του. Πρέπει να απωθούμε, για να μπορούμε να εργαζόμαστε, αναρίθμητες ζωντανές, εσωτερικές αντιδράσεις˙ δεν μπορεί να τις αφήνη κανείς να έρχονται ούτε καν στη συνείδηση. Για όσον χρόνο διαρκούν συνειδητές δραστηριότητες, μπορεί να εκφράζεται μόνιμα μόνον το ένα μισό της Ψυχής, και μένει το άλλο, ασυνείδητο μισό στην κατάσταση του θεού που πάσχει στον κάτω κόσμο. Γι’ αυτό, όταν γερνάη και πεθαίνη, γίνεται ο Ρε, ο Φαραώ, τη στιγμή του θανάτου Όσιρις. Βλέπει κανείς γι’ αυτό τα ονόματά τους έτσι συνδυασμένα στις επιγραφές: Unas Osiris, Pepi Osiris. Τη στιγμή αυτή έχει όμως ήδη γεννηθή ο νέος βασιλιάς, κι αυτός ο νέος βασιλιάς είναι ο Όρος. Πρέπει ν’ ασχοληθούμε αργότερα λεπτομερέστερα μ’ αυτό, γιατί αποτελεί το διαρθρωτικό βάθος όλης της ιστορίας. Τώρα θέλω μόνο να πώ, πως το καλάμι συνδέεται με τον Όρο, με την αρχή του μελλοντικού, που συμβαίνει αργότερα. Μας ψιθυρίζει στο αυτί την αλήθεια και τις προαισθήσεις του μέλλοντος.

Ο κριός έχει ερμηνευτή πολύ ωραία απ’ τον Έριχ Νόυμαν, και σκέφτομαι, πως η σημασία του θα είναι σαφής για τον καθένα, που έχει δη κάποια φορά ένα ωροσκόπιο. Ως σύμβολο του ζωδιακού κύκλου της άνοιξης ευθύνεται για την επιθετική παρορμητικότητα και το ζωηρό επιχειρηματικό πνεύμα, ένα είδος αστόχαστης, αφελούς αντρικής πρωτοβουλίας. Σε μια γυναίκα θα παρίστανε φυσικά τον animus, στη δική μας περίπτωση βρίσκεται όμως απ’ τη μεριά της anima. Αυτό θα σήμαινε, πως ένας απ’ τους μεγαλύτερους κινδύνους για τον άντρα που πραγματοποιεί την anima του μπορεί να είναι, το να περιπέση σε αποκτηνωμένη παρορμητικότητα. Είναι πολύ πιο δύσκολο γι’ αυτόν, να περιμένη μιαν απόφαση, απ’ ό,τι για μια γυναίκα. Πρέπει να δη κανείς μόνο στις εφημερίδες μας: Μόλις υπάρχη μια οποιαδήποτε δυσκολία, πάρα πολύ βροχή, μια χιονοστιβάδα, πάρα πολλά αυτοκίνητα κτλ., λένε οι πολιτικοί: «Πρέπει να κάνουμε κάτι, πρέπει να συστήσουμε μιαν επιτροπή˙ το κράτος πρέπει…». Κανένας δεν προτείνει, ότι θά ’πρεπε κατ’ αρχάς να περιμένουμε και να δούμε. Πρέπει ν’ αναζητήσουμε την αιτία. Δεν μπορούμε να περιμένουμε. Απειλούνται φυσικά και κάποιες γυναίκες απ’ τον κριό, αλλά οι άντρες σε ισχυρότερο βαθμό. Μερικές φορές έχει μάλιστα μιαν πολύ θετική όψη, αλλά για έναν άντρα, που θέλει να πραγματοποιήση την anima του, είναι θανατηφόρος. Γιατί κάτω απ’ την επιρροή του κριού δεν μπορεί να την πραγματοποιήση κανείς ποτέ. Το αίσθημα έχει, ειδικά στον άντρα, μιαν κάπως αναβλητική, γενικώς, αντίδραση. Πρέπει να μπορή να περιμένη, να ακούη προσεχτικά, τί θα μπορούσε να έχει να πη η θηλυκή πλευρά. Αν το παραλείψη αυτό, δεν θα πραγματοποιήση ποτέ συνειδητά την anima του. Κάθε φορά που περιπίπτουμε σε μιαν ζωηρή επιθυμία για μια γρήγορη δράση, γνωρίζουμε, πόσο δύσκολο είναι να περιμένουμε, να αφήνουμε να περάση υπομονετικά ο καιρός. Έτσι πρέπει όχι μόνο να περιμένη η Ψυχή, αλλά να μαζέψη και μια φούχτα μαλλί απ’ το δέρμα του κριαριού, να πάρη κάτι απ’ τη μάλλινη δορά του. Στην Αίγυπτο συνδυάζονταν πάντα «ο κριός του Μέντες» με την Ίσιδα, έτσι ώστε να έχουμε πάλι εδώ έναν υπαινιγμό για το τέλος του βιβλίου.

Σ’ αυτό το θέμα ανήκει επίσης η περίφημη ιστορία του Φ ρ ί ξ ο υ και της Έ λ λ η ς, ο μύθος ενός αδελφού και της μικρής του αδελφής, καταδιωγμένοι κι οι δυό απ’ τη μητρυιά τους, που θέλει να τους σκοτώση. Το μαθαίνουν όμως και διαφεύγουν πάνω σ’ ένα κριάρι, που πετάει μαζί τους πάνω απ’ τον ουρανό. Στον δρόμο σκύβει η Έλλη, κοιτάζει προς τα κάτω και πέφτει στη θάλασσα, απ’ όπου και προήλθε ο Ελλήσποντος: η θάλασσα της Έλλης. Ο Φρίξος σώζεται και λαμβάνει την εντολή, να θυσιάση το κριάρι και να κρεμάση το δέρμα του σ’ ένα δέντρο. Από τότε έγινε το χρυσόμαλλο δέρας το μοτίβο (το θέμα) του «δύσκολα εφικτού πολύτιμου αντικειμένου» στο μακρύ ταξίδι των Αργοναυτών και στη μετέπειτα χριστιανική ερμηνεία ως χρυσό, κρεμασμένο σ’ ένα δέντρο δέρμα του κριαριού σε αρχέτυπο του Χριστού, του θυσιασμένου αμνού. Αυτή η ιστορία με την προέκτασή της στη συμβολική του Χριστού ήταν πολύ αγαπητή στους εκκλησιαστικούς πατέρες. Ακόμα σήμερα φορούν οι υψηλότεροι στην τάξη στο τάγμα των ιπποτών του χρυσόμαλλου δέρατος μια χρυσή αλυσίδα μ’ ένα μικρό χρυσόμαλλο δέρας, κι όταν την τοποθετούν πάνω σ’ ένα οποιοδήποτε τραπέζι, γίνεται αυτό αφιερωμένος βωμός.

Ο Απουλήιος υπαινίσσεται εδώ μάλλον συνειδητά την ιστορία του Φρίξου και της Έλλης. Η μπούκλα του χρυσού μαλλιού είναι ο ανέφικτος θησαυρός, κι αυτήν πρέπει να αποχτήση η Ψυχή απ’ τα κριάρια. Κάθε ισχυρή συγκίνηση είναι τώρα όχι μόνον καυστική, αλλά και κάτι που φωτίζει. Είναι γενικώς κατά 80 τοις εκατό φωτιά που καταναλώνει και κατά 20 τοις εκατό φως. Όταν δεχθή γι’ αυτό κανείς αιφνιδιαστική εισβολή ή επίθεση από μιαν τρομαχτική συγκίνηση, συνίσταται η τέχνη στο να μην αφεθής να σε καταλάβη, αλλά να ανακαλύψης, τί θα μπορούσε να σημαίνη. Συναντάει π.χ. κάποιος κάποιον, τον οποίον αρνείται. Κάθε φορά που συναντά αυτό το πρόσωπο, γίνεται χωρίς προφανή αιτία ευσυγκίνητος. Αυτή είναι η αντίδραση του κριαριού. Μπορεί τώρα κανείς ή να αφήση τη συγκίνησή του να εκδηλωθή – και τότε υπάρχει μια καταστροφή ή μια αποτυχία – ή να την απωθήση – και τότε δεν έχει μάθει τίποτα απ’ αυτό. Η τρίτη δυνατότητα θα ήταν, να μην ενδώσης στη συγκίνηση, αλλά να ανακαλύψης τη σημασία της. Γιατί αισθάνομαι έτσι; Τί έχει συμβή μέσα μου; Τότε έχει μάθει πραγματικά κανείς κάτι. Εκεί όπου εμφανίζεται πάντα μια καταστρεπτική συγκίνηση, είναι πιθανό και το φως, κι η τέχνη συνίσταται στο να αντιληφθής αυτό που φωτίζει, χωρίς να αφεθής να πέσης στον πρωτογονισμό ανεξέλεγκτων συγκινήσεων. Αυτή είναι ακριβώς κι η σημασία της ικανότητας, να προσδοκάς την κατάλληλη στιγμή, για ν’ αποχτήσης το μαλλί του κριαριού.

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος