Marie Louise von Franz --- Puer aeternus (4)

Συνέχεια από : Δευτέρα, 19 Ιουλίου 2010

Αιώνιος έφηβος και δημιουργικός GeniusEwiger Jüngling und kreativer Genius

Μέρος πρώτο: “Ο μικρός πρίγκηπας”(Saint-Exupery)

1. Η τραγική έναρξη (μέρος 3)

Τον μύθο της μάνας που καταβροχθίζει πρέπει φυσικά να τον συνδέσουμε με την μάνα του Saint-Exupery. Επειδή όμως γνωρίζουμε γι' αυτήν μόνο κάποια επιφανειακά, διστάζω να πω πολλά περί αυτής. Ήταν σίγουρα μια ισχυρή προσωπικότητα, μια ψηλή, στιβαρή γυναίκα, για την οποία ακούμε πως ήταν γεμάτη ενέργεια, με ενδιαφέρον σε κάθε είδους δραστηριότητα, και η οποία δοκίμασε την τύχη της στο σχέδιο, την ζωγραφική και το γράψιμο. Για ένα ευαίσθητο αγόρι πρέπει να ήταν πολύ δύσκολο να ξεφύγει από την επίδραση μιας τέτοιας μάνας. Λέγεται επίσης πως πάντα προέβλεπε τον θάνατο του γιου της. Μερικές φορές νόμισε πως ήταν νεκρός και φορούσε μεγάλα μαύρα πέπλα, όπως το κάνουν οι Γαλλίδες όταν μείνουν χήρες, και μετά έπρεπε να τα βγάζει γιατί δεν ήταν νεκρός. Το αρχετυπικό σχήμα της λεγόμενης μάνας-θανάτου ήταν ζωντανό στην ψυχή της.

Το αρχέτυπο της μάνας-θανάτου φαίνεται ανοικτά στην κοινωνία μας. Έπαθα όμως το σοκ της ζωής μου όταν είχα την εξής εμπειρία. Έπρεπε κάπου να συναντήσω κάποιον, και η οικοδέσποινα είχε ένα γιο, που ήταν Puer aeternus και ήταν πλήρως κάτω από την επίδραση της. Ήταν πολύ απλοί άνθρωποι. Είχαν ένα φούρνο, όμως ο γιος δεν εργαζόταν, αλλά τριγύριζε φορώντας ρούχα ιππασίας. Ήταν ο τυπικός Don Juan, πολύ κομψός, και κάθε τέσσερις μέρες είχε άλλο κορίτσι. Αυτός ο νεαρός άνδρας πήγε μια μέρα για κολύμπι και πήρε μαζί του και την φίλη του. Είχαν βγει πολύ έξω στην λίμνη της Ζυρίχης, και βρισκόμενοι σε μια κλασσική περίπτωση, και οι δυο βυθίστηκαν. Το κορίτσι σώθηκε, αλλά αυτός ήταν ήδη νεκρός όταν τον είχαν βγάλει στην στεριά. Αυτό το είχα διαβάσει στην εφημερίδα. Όταν όμως ξαναπήγα στο σπίτι εκείνο, συνάντησα την μάνα, που ήταν χήρα, και την συλλυπήθηκα, λέγοντας της πόσο ήμουν σοκαρισμένη όταν άκουσα για το τρομερό ατύχημα. Με προσκάλεσε στο σαλόνι, όπου μια τεράστια φωτογραφία του γιου της βρισκόταν πάνω στο νεκροκρέβατο, περιβεβλημένη με λουλούδια σαν τάφος ενός ήρωα, και είπε: “Κοιτάξτε τον! Πόσο όμορφος φαίνεται στον θάνατο!” Συμφώνησα, και τότε αυτή χαμογέλασε και είπε: “Τον προτιμώ έτσι παρά να τον χάσω λόγω άλλης γυναίκας.”

Η μεγάλη μητέρα κάνει από τον νεκρό γιο της μια θρησκευτική λατρεία,και αυτός γίνεται ο νεκρός Ταμμούζ, Άδωνις ή Άττις, και μπαίνει στη θέση της εικόνας του Θεού. Στην πραγματικότητα αυτός είναι επίσης ο σταυρωμένος Χριστός και αυτή η Παρθένος Μαρία που κλαίει στον σταυρό. Είναι μεγάλη ικανοποίηση να έχει κανείς ένα τέτοιο αρχετυπικό νόημα στη ζωή του. Δεν είναι κανείς απλά η κυρία τάδε που έχασε σε ατύχημα τον γιο της, αλλά η μεγάλη μητέρα, η Παρθένος Μαρία, που θρηνεί κάτω από τον σταυρό-αυτό υψώνει την μητέρα και δίνει στο πένθος της μια βαθύτερη σημασία. Αν ταυτιστεί με λάθος τρόπο με αυτό το γεγονός, τότε έχουμε την κατάσταση όπως εδώ. Είχα σοκαριστεί πολύ από τα λόγια της γυναίκας, αλλά τότε είπα στον εαυτό μου, πω είχε απλά την αφέλεια να πει αυτό που πολλές άλλες σκέφτονται. Ως απλή γυναίκα το είπε ευθέως: “Καλύτερα έτσι παρά να τον παραδώσει σε άλλη γυναίκα.” Αυτή ήταν η γυναίκα του! Μου φαίνεται πως τα πράγματα ήταν κάπως έτσι και με την μάνα του Saint-Exupery. Αλλιώς γιατί να προϋποθέτει πάντα τον θάνατο του και να φοράει μαύρα πέπλα; Είναι σαν ήξερε όλο τον καιρό πως έτσι θα τελείωναν τα πράγματα. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως αυτό το τρομακτικό απρόσωπο σχήμα, φαίνεται πως είχε διεισδύσει στην προσωπική της ζωή. Ο Saint-Exupery είχε σίγουρα ένα θετικό μητρικό σύμπλεγμα, που όμως περικλείει πάντα τον κίνδυνο να φαγωθεί από το ασυνείδητο.

Είναι ενδιαφέρον πως, ο Saint-Exupery λέει ότι τριγυρνούσε με την ζωγραφιά και δοκίμαζε, αν μπορούσε να την κάνει κατανοητή στους ανθρώπους. Φαίνεται πως δεν ήταν εντελώς καταδικασμένος, ότι στη προσπάθεια του υπήρχε ακόμη ελπίδα να βρει κατανόηση. Αν έβρισκε κάποιον που θα τον ρωτούσε, τι στο καλό ζωγραφίζει, και του έλεγε πως είναι επικίνδυνο, γιατί σημαίνει αυτό και αυτό! Ήθελε κατανόηση αλλά δεν την πήρε. Νομίζω πως αν ερχόταν σε επαφή με την γνώση της ψυχολογίας-ίσως αυτό να είναι υπερβολικά αισιόδοξο-τότε θα μπορούσε να γίνει κάτι γι' αυτόν και το πρόβλημά του, γιατί ο ίδιος ήταν πολύ κοντά να βρει την λύση. Κατά τραγική συγκυρία όμως ζούσε σε αυτό γαλλικό περιβάλλον όπου δεν υπήρχε καμιά ψυχολογική κατανόηση, και σε ένα τέτοιο περιβάλλον είναι πολύ δύσκολο να πλησιάσει κανείς το ασυνείδητο. Η μοντέρνα γαλλική κουλτούρα είναι για λόγους τοπικούς και εθνικούς αποκομμένη από το ασυνείδητο, ώστε ο Saint-Exupery δεν συνάντησε ποτέ κανένα, ο οποίος θα μπορούσε να του δώσει μια ένδειξη για το τι παιζόταν στην ψυχή του.

Η ιστορία προχωρά στον Μικρό Πρίγκηπα. Έχουμε ήδη ακούσει το μέρος με την βλάβη του αεροπλάνου στην Σαχάρα, όπου συναντά τον μικρό πρίγκηπα. Προχωρώ με το κείμενο. Η φωνή λέει:

“Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο...”

Πήδηξα στα πόδια μου σαν να με διαπέρασε κεραυνός. Έτριψα τα μάτια μου και κοίταξα προσεκτικά. Τότε είδα ένα μικρό, άκρως ασυνήθιστο ανθρωπάριο, που με παρατηρούσε με σοβαρότητα. Εδώ το καλύτερο πορτρέτο του που κατάφερα να κάνω. (Τον ζωγράφισε σαν ένα μικρό Ναπολέοντα. Μια ασυνήθιστη ιδέα και τυπικά γαλλικό μοτίβο! Σημαίνει πως τον βλέπει ως ήρωα εν δυνάμει, ω μεγάλο κατακτητή, και όχι ως παιδικό Genius, που στην πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι.) Η εικόνα όμως, σίγουρα δεν είναι τόσο γοητευτική όσο το μοντέλο. Δεν μπορώ να κάνω τίποτα γι' αυτό. Στην ηλικία των έξι ετών, οι μεγάλοι με έριξαν έξω από την σταδιοδρομία μου ως ζωγράφου...

Κοίταζα λοιπόν το φαινόμενο με ορθάνοιχτα και γεμάτα θαυμασμό μάτια. Μην ξεχνάτε πως βρισκόμουν χίλια μίλια πέρα από κάθε κατοικημένη περιοχή. Και το ανθρωπάριο δεν μου φαινόταν πως είχε χαθεί,και επίσης δεν ήταν ημιθανής από κούραση, πείνα, δίψα ή φόβο. Δεν έδινε την εντύπωση ενός παιδιού που χάθηκε στην έρημο, χίλια μίλια από κάθε κατοικημένη περιοχή. Όταν τελικά μπόρεσα να μιλήσω, του είπα:

“Μα...τι κάνεις εδώ;”

Τότε επανέλαβε πολύ απαλά, σαν κάτι πολύ σοβαρό: “Παρακαλώ...ζωγράφισε μου ένα πρόβατο..”

Όταν το μυστικό είναι πολύ εντυπωσιακό, δεν τολμά κανείς να αντισταθεί. Όσο περίεργο και να μου φαινόταν-χίλια μίλια από κάθε ανθρώπινη κατοικία και σε θανάσιμο κίνδυνο-έβγαλα από την τσέπη μου ένα φύλλο χαρτί και μια πένα. Τότε όμως θυμήθηκα, πως πάνω απ' όλα είχα σπουδάσει Γεωγραφία, Ιστορία, Αριθμητική και Γραμματική, και απογοητευμένος είπα στο ανθρωπάριο πως δεν μπορούσα να ζωγραφίσω. Αυτό απάντησε:

“Δεν πειράζει. Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο”

Επειδή ποτέ μου δεν είχα ζωγραφίσει πρόβατο, του έκανα ένα από τα δυο σχέδια που κατάφερνα. Αυτό με το κλειστό φίδι. Και εντελώς ξαφνιασμένος άκουσα το ανθρωπάριο να λέει:

“Όχι! Όχι! Δεν θέλω ελέφαντα μέσα σε ένα τεράστιο φίδι. Ένα τεράστιο φίδι είναι πολύ επικίνδυνο, και ένας ελέφαντας χρειάζεται πολλή χώρο. Εγώ χρειάζομαι ένα πρόβατο. Ζωγράφισε μου ένα πρόβατο.”

Το ζωγράφισα λοιπόν. Το ανθρωπάριο κοίταξε πολύ προσεκτικά και τότε είπε: “Όχι! Αυτό είναι ήδη πολύ άρρωστο. Κάνε ένα άλλο.”

Εγώ ζωγράφισα. Ο φίλος μου γέλασε ευγενικά και με νόημα. “Βλέπεις πως αυτό δεν είναι πρόβατο αλλά τράγος. Έχει κέρατα...”

Ξανάκανα την ζωγραφιά. Αλλά απορρίφθηκε όπως και η προηγούμενη: “Αυτό είναι πολύ γέρικο. Θέλω ένα πρόβατο που να ζήσει για πολύ καιρό.”

Η υπομονή μου είχε εξαντληθεί και ήταν ώρα να αρχίσω με την επιδιόρθωση της μηχανής μου, γι' αυτό ορνιθοσκάλισα αυτό το σχέδιο και μουρμούρισα: “Αυτό είναι το κουτί. Το πρόβατο που θες βρίσκεται εκεί μέσα.”

Και ήμουν πολύ ξαφνιασμένος όταν είδα το πρόσωπο του νεαρού κριτικού μου να λάμπει: “Ακριβώς έτσι το είχα επιθυμήσει. Πιστεύεις ότι αυτό το πρόβατο χρειάζεται πολύ χόρτο;”

“Γιατί;”

“Επειδή στο σπίτι μου είναι όλα πολύ μικρά...”

“Θα είναι αρκετά. Σου χάρισα ένα πολύ μικρό πρόβατο.”

Έγειρε το κεφάλι προς την ζωγραφιά: “Όχι τόσο μικρό όσο...Αλλά κοίτα! Κοιμήθηκε...”

Έτσι γνώρισα τον μικρό πρίγκηπα.

Επειδή ο μικρός πρίγκηπας έκανε μόνο ερωτήσεις και δεν απαντούσε σε καμιά, διάρκεσε πολύ, μέχρι να μάθει ο Saint-Exupery, πως ήρθε στη γη από τον αστρικό κόσμο και πως ζούσε σε έναν πολύ μικρό πλανήτη.

Αυτή η θαυμαστή συνάντηση στην έρημο, είναι απόηχος μιας πραγματικής εμπειρίας που είχε ο συγγραφέας. Κάποτε κατέπεσε με το αεροπλάνο του στην Σαχάρα, όμως δεν ήταν μόνος όπως στο διήγημα, αλλά με τον μηχανικό του Prevost. Επειδή από τον τόπο της πτώσης μέχρι την επόμενη όαση, έπρεπε να περπατήσουν πολύ μακριά, πέθαναν σχεδόν από δίψα, και είχαν ήδη ψευδαισθήσεις όταν τους βρήκε ένας Άραβας και τους έδωσε νερό από το κολοκύθι του. Αργότερα τους βρήκαν συνάδελφοι τους. Στην διήγηση είναι ο Saint-Exupery μόνος, χωρίς τον μηχανικό του, που θα ήταν μια θετική μορφή της σκιάς. Και αντί της πραγματικής σωτηρίας τον συναντά κάτι υπερφυσικό. Στην μνήμη του πραγματικού γεγονότος προστίθεται λοιπόν εδώ μια αρχετυπική φαντασία, και δημιουργείται η απελπιστική αρχική κατάσταση, με την οποία ξεκινούν οι περισσότεροι μύθοι και παραμύθια, και που είναι το σημείο από όπου πηγάζει η εμφάνιση του υπερφυσικού και μυστηριώδους. Στα παράμύθια ο ήρωας χάνεται συχνά στα δάση ή στην ανοικτή θάλασσα. Με αυτό υπονοείται ψυχολογική κατάσταση, στην οποία η συνειδητή προσωπικότητα με την σοφία της, βρίσκεται στο τέλος της. Είναι ένα αίσθημα αποπροσανατολισμού, χωρίς σκοπό και προοπτική στη ζωή. Σε τέτοιες στιγμές συσσωρεύεται η μπλοκαρισμένη ενέργεια και αποκρυσταλλώνεται σε ασυνείδητα περιεχόμενα, γιατί δεν μπορεί να ρεύσει στη ζωή, τα οποία μπορούν να εκδηλωθούν ως υπερφυσικές εμφανίσεις. Όταν το μπλοκάρισμα είναι προχωρημένο, μπορεί να εμφανιστούν ψευδαισθήσεις, αλλά τουλάχιστον ενεργοποιείται ισχυρώς η ζωή των ονείρων. Σε αυτήν πρέπει να δοθεί προσοχή, γιατί οι μυστηριώδεις εμφανίσεις συναντούνται στα όνειρα. Αυτό συμβαίνει συχνά όταν η μέχρι εκείνη την στιγμή μορφή ζωής έχει καταρρεύσει, και η σύγκρουση μεταξύ της συνειδητής στάσης ζωής και των ασυνείδητων στόχων πρέπει να λυθεί.

Συνεχίζεται.

Αμέθυστος