Βλαντιμίρ Σολόβιεφ - Η Ρωσία και η Παγκόσμια Εκκλησία (25)

Συνέχεια από: Κυριακή, 7 Μαΐου 2017

Η Θεία Ουσία και η τριπλή εκδήλωσή της

Ο Θεός είναι. Αυτό το αξίωμα της πίστης, επιβεβαιώνεται από το φιλοσοφικό λόγο,  ο οποίος σύμφωνα με την ίδια του τη φύση, αναζητά ένα τέτοιο αναγκαίο και απόλυτο ον, το οποίο θα πρέπει να περιέχει από μόνο του το λόγο ύπαρξης του, το ίδιο να εξηγείται από μόνο του και να αρκεί για να εξηγήσει όλα τα υπόλοιπα. Ξεκινώντας από αυτή τη βασική ιδέα, έχουμε διακρίνει στον Θεό το τριπλό υποκείμενο το οποίο υπονοείται από την πλήρη ύπαρξη, και την αντικειμενική ουσία ή απόλυτη ουσία που κατέχεται από αυτό το υποκείμενο, σύμφωνα με τρεις διαφορετικές σχέσεις, στην καθαρή ή αρχέγονη πράξη, στην δευτεροβάθμια ή εκδηλούμενη δράση, και σε μια τρίτη πράξη της αυτο-τέλειας απόλαυσης. Έχουμε δείξει ότι αυτές οι τρεις σχέσεις δεν μπορεί να στηρίζονται σε οποιαδήποτε διαίρεση των μερών ή διαδοχή φάσεων (δύο προϋποθέσεις εξίσου ασυμβίβαστες με την ιδέα της Θεότητας), και ότι, ως εκ τούτου, συνεπάγονται την ενότητα της απόλυτης ουσίας, την αιώνια ύπαρξη τριών σχετικών υποκειμένων ή υποστάσεων, ομοούσιων και αδιαίρετων, για τα οποία τα ιερά ονόματα της χριστιανικής αποκαλύψεως - Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα είναι κατ' εξοχήν κατάλληλα. Μένει τώρα να καθορίσουμε και το όνομα της ίδιας της απόλυτης αντικειμενικότητας, τη μοναδική ουσία της Τριάδας.

Είναι ένα· αλλά δεδομένου ότι δεν μπορεί να είναι ένα πράγμα ανάμεσα σε πολλά, ενός συγκεκριμένου αντικειμένου, είναι παγκόσμια ουσία ή "όλα σε ενότητα". Κατέχοντας αυτό, ο Θεός τα έχει όλα· είναι η πληρότητα ή απόλυτη ολότητα της ύπαρξης, προγενέστερη και ανώτερη από όλες τις επιμέρους υπάρξεις.

Αυτή η καθολική ουσία, ή η απόλυτη ενότητα του συνόλου, είναι η ουσιαστική Σοφία του Θεού (Chokmah, Σοφία). Κατέχοντας στον ίδιο τον εαυτό της την κρυμμένη δυναμικότητα όλων των πραγμάτων, κατέχεται η ίδια από το Θεό και κάτω από μια τριπλή λειτουργία. Είναι η ίδια η οποία λέει: Κύριος ἔκτισέ με ἀρχὴν ὁδῶν αὐτοῦ εἰς ἔργα αὐτοῦ, Και πάλι: πρὸ τοῦ αἰῶνος ἐθεμελίωσέ με ἐν ἀρχῇ, πρὸ τοῦ τὴν γῆν ποιῆσαι. Και για να ολοκληρώσει και να εξηγήσει αυτόν τον τριπλό τρόπο της ύπαρξης, προσθέτει περαιτέρω: εγώ ευρισκόμην πλησίον του και ενηρμόνιζα τα πάντα. Εγώ υπήρξα πάντοτε δι' αυτόν η μόνιμος χαρά και μακαριότης του. Προαιωνίως δέ, και ειδικώτερα κατά το διάστημα της δημιουργίας, εγώ απήλαυα την χαράν και την τέρψιν του προσώπου του. Με κατέχει στην αιώνια ύπαρξη Του· στην απόλυτη δράση· στην καθαρή και τέλεια απόλαυση. Με άλλα λόγια, ο Θεός διαθέτει τη μοναδική και παγκόσμια-καθολική ουσία Του ή την ουσιώδη σοφία Του ως αιώνιο Πατέρα, Υιό και Άγιο Πνεύμα. Έχοντας έτσι μία και την αυτή αντικειμενική ουσία, αυτά τα τρία θεία υποκείμενα είναι ομοούσια.

Η Σοφία μάς έχει πει σε τι συνίσταται η δράση της - συνίσταται «στη σύνθεση του συνόλου». Προχωρά για να μας πει σε τι συνίσταται η απόλαυση της: μάλιστα δε τότε, που είχεν αποπερατώσει την δημιουργίαν και την οικουμένην, και ηυφραίνετο βλέπων τα πάντα καλά λίαν. Και επί πάσι τούτοις ηυφραίνετο βλέπων τους υιούς των ανθρώπων της γης. Τι λοιπόν είναι αυτή η χαρά της θείας Σοφίας και γιατί αυτή βρίσκει την υπέρτατη απόλαυση στους γιους του Ανθρώπου;

Ο Θεός κατέχει την ολότητα της ύπαρξης στην απόλυτη ουσία Του. Είναι ένας στο όλο, και έχει το σύνολο μέσα στην ενότητα Του. Αυτή η ολότητα συνεπάγεται την πολλαπλότητα, αλλά μία πολλαπλότητα μειωμένη σε ενότητα, πραγματικά ενοποιημένη. Και στο Θεό ο οποίος είναι αιώνιος, αυτή η ενοποίηση είναι επίσης αιώνια· σ' Αυτόν απροσδιόριστη πολλαπλότητα δεν υπήρξε ποτέ ως τέτοια, δεν έχει παραχθεί ποτέ στην πράξη (actu), αλλά βρίσκεται από όλη την αιωνιότητα υποκειμενοποιημένη και μειωμένη σε απόλυτη ενότητα στις τρεις αδιαίρετες λειτουργίες του: την ενότητα της απλής ύπαρξης, ή ενότητα από μόνη της, στον Πατέρα· ενότητα του όντος, που εκδηλώνεται ενεργά στον Υιό, ο οποίος είναι η άμεση δράση, η εικόνα και το ο Λόγος του Πατέρα· και, τέλος, την ενότητα του όντος, η οποία διαπερνάται από μια πλήρη απόλαυση του εαυτού του στο Άγιο Πνεύμα, το οποίο είναι η κοινή καρδιά του Πατέρα και του Υιού.

Αλλά αν η αιώνια πραγματική κατάσταση της απόλυτης ουσίας (στο Θεό) είναι να είναι όλα στην ενότητα, η δυναμική της κατάσταση (έξω από τον Θεό) είναι να είναι όλα στη διαίρεση. Αυτό είναι η αόριστη και άναρχη πολλαπλότητα, το χάος ή το άπειρον των Ελλήνων, η γερμανική schlechte Unendlichkeit, η Tohu va Bohu (αόρατος, αδημιούργητος) της Βίβλου. Αυτή η αντίθεση της θείας ύπαρξης από όλες τις αιωνιότητες καταστέλλεται και μειώνεται σε εκείνη την κατάσταση της καθαρής δυνατότητας από το ίδιο το γεγονός και την πρώτη πράξη της θείας ύπαρξης (της παραγωγής). Η απόλυτη και καθολική ουσία ανήκει στην πραγματικότητα στο Θεό, είναι αιώνια και αρχέγονα όλος στην ενότητα· Αυτός είναι, και αυτό είναι αρκετό ώστε να μην υπάρχει το Χάος. Αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για τον ίδιο τον Θεό ο οποίος δεν είναι απλώς Ον, αλλά τέλειο Ον. Δεν αρκεί να επιβεβαιώσει ότι ο Θεός είναι· πρέπει επίσης να είναι δυνατόν να πούμε γιατί Αυτός είναι. Να υφίσταται από την αρχή, να καταστείλει το Χάος και να περιέχει όλα στην ενότητα με την πράξη της παντοδυναμίας Του - αυτό είναι το θεϊκό γεγονός που απαιτεί εξήγηση. Ο Θεός δεν μπορεί να ευχαριστιέται με το να είναι στην πραγματικότητα ισχυρότερος από το Χάος. Αυτός πρέπει να είναι έτσι εκ φύσεως. Και για να έχει το δικαίωμα να κατακτήσει το Χάος και να το μειώσει αιώνια στην ανυπαρξία, ο Θεός πρέπει να είναι πιο αληθινός από ότι αυτό. Αυτός εμφανίζει την αλήθεια Του με την αντιμετώπιση του Χάους όχι μόνο με την πράξη της παντοδυναμίας Του, αλλά με ένα λόγο ή μια ιδέα. Θα πρέπει, ως εκ τούτου, να διακρίνει την τέλεια πολλαπλότητα Του από τη χαοτική πολλαπλότητα, και σε κάθε πιθανή εκδήλωση της τελευταίας θα πρέπει να απαντήσει, στο Λόγο Του, με μια ιδανική εκδήλωση της αληθινής ενότητας, με έναν λόγο δείχνοντας την διανοητική ή λογική ανικανότητα του χάους ότι θα εδραιωθεί. Περιέχοντας όλα μέσα στην ενότητα της απόλυτης Παντοδυναμίας, ο Θεός μπορεί επίσης να περιέχει όλα μέσα στην ενότητα της παγκόσμιας ιδέας. Ο Θεός της δύναμης μπορεί να είναι επίσης ο Θεός της αλήθειας, ο υπέρτατος Λόγος. Στις αξιώσεις του απείρως πολλαπλού Χάους, πρέπει να αντιτάξει όχι μόνο την ύπαρξή Του καθαρά και απλά, αλλά ένα ολόκληρο σύστημα αιώνιων ιδεών, λόγων ή αληθειών, καθένα από τα οποία, σε συνδυασμό με όλα τα άλλα με ένα άρρηκτο δεσμό της λογικής, αντιπροσωπεύει τον θρίαμβο της καθορισμένης ενότητας πάνω στην αναρχική πολλαπλότητα, πάνω στο κακό άπειρο. Η χαοτική τάση του κάθε συγκεκριμένου όντος να επιβάλλει τον εαυτό του αποκλειστικά σαν να ήταν το σύνολο καταδικάζεται ως ψευδή και άδικη από το σύστημα των αιώνιων ιδεών που αντιστοιχίζει στο καθένα μία συγκεκριμένη θέση στην απόλυτη ολότητα, εμφανίζοντας έτσι, παράλληλα με την αλήθεια του Θεού, την δικαιοσύνη Του και την κυριότητά Του.

Αλλά ο θρίαμβος της λογικής και της αλήθειας δεν είναι ακόμη αρκετά για την θεϊκή τελειότητα. Δεδομένου ότι το κακό άπειρο ή το Χάος είναι μια κατ' ουσίαν παράλογη αρχή, η λογική και η ιδανική διακήρυξη αυτής της ψευτιάς δεν είναι το κατάλληλο μέσο για τον περιορισμό της προς τα μέσα. Η αλήθεια εκδηλώνεται, φωταγωγείται, αλλά το σκότος παραμένει αυτό που ήταν: καὶ τὸ φῶς ἐν τῇ σκοτίᾳ φαίνει, καὶ ἡ σκοτία αὐτὸ οὐ κατέλαβεν (ΣτΜ: το συγκεκριμένο χωρίο μας αποκαλύπτει ότι το σκότος δεν δύναται να επικρατήσει, όχι ότι είναι απαράλλακτο στην δράση του φωτός). Η αλήθεια είναι, ένας αναδιπλασιασμός και ένας χωρισμός, είναι μια σχετική ενότητα, για να επιβεβαιώνει την ύπαρξη του αντιθέτου της, ως εκ τούτου, στην πράξη διαφοροποιείται από αυτό. Και ο Θεός πρέπει να είναι απόλυτη ενότητα. Αυτός πρέπει να είναι σε θέση να αγκαλιάσει στην ενότητα Του την ίδια την αντίθετη αρχή, δείχνοντας τον εαυτό Του ανώτερο από αυτό όχι μόνο με την  αλήθεια και την δικαιοσύνη, αλλά και με την καλοσύνη. Η απόλυτη υπεροχή του Θεού πρέπει να εκδηλώνεται όχι μόνο σε αντίθεση με το Χάος, αλλά και για το Χάος, δίνοντας σε αυτό περισσότερα από ό,τι αξίζει, στην παραγωγή Του να μοιραστεί το πλήρωμα της απόλυτης ύπαρξης, στην παρουσίαση αποδείξεων σε αυτό όχι μόνο από αντικειμενικό λόγο αλλά από μια εσωτερική εμπειρία βίωσης της ανωτερότητας της θείας πληρότητας πέρα από την κενή πολλαπλότητα του κακού απείρου. Η Θεότητα θα πρέπει να είναι σε θέση να ανταποκριθεί σε κάθε εκδήλωση του επαναστατικού Χάους όχι μόνο με μια πράξη βιαίας καταστολής της αντίθετης πράξης, όχι μόνο με ένα λόγο ή μια ιδέα καταδικάζοντας αυτό της αναληθείας και αποκλείοντάς το από την πραγματική ύπαρξη, αλλά και με μια επιείκεια η οποία διεισδύει και μετασχηματίζει αυτό και έτσι να το τραβήξει πίσω στην ενότητα. Αυτή η τριπλή ενοποίηση του όλου, αυτό το τρίπτυχο της νικηφόρας αντίδρασης της θείας αρχής κατά του πιθανού Χάους, είναι η εσωτερική αιώνια εκδήλωση της απόλυτης ουσίας του Θεού ή της ουσιώδους Σοφίας η οποία, όπως είδαμε, είναι «όλα στην ενότητα». Δύναμη, αλήθεια και χάρη· ή δύναμη, δικαιοσύνη και καλοσύνη· ή πάλι, πραγματικότητα, ιδέα και  ζωή—όλα αυτές οι σχετικές εκφράσεις της απόλυτης ολότητας είναι αντικειμενικοί ορισμοί της θείας ουσίας που αντιστοιχεί στην Αγία Τριάδα των υποστάσεων την οποία έχουν αιώνια. Και η άρρηκτη σύνδεση μεταξύ των τριών Προσώπων του Υπέρτατου Όντος αναγκαστικά εκδηλώνεται με την αντικειμενικότητα της μοναδικής ουσίας τους, της οποίας τα τρία κύρια χαρακτηριστικά ή ιδιότητες είναι αμοιβαία συνδεδεμένα το ένα με το άλλο και είναι εξίσου άρρηκτα συνδεδεμένα με την Θεότητα. Ο Θεός δεν θα μπορούσε να διαπεράσει το Χάος με την καλοσύνη του, αν Αυτός δεν διέκρινε τον εαυτό Του από αυτό με την αλήθεια και τη δικαιοσύνη, και Αυτός δεν μπορούσε να διακρίνει τον εαυτό του από αυτό ή να το αποκλείει από τον εαυτό Του, αν Αυτός δεν το περιλαμβάνει στην εξουσία Του.

Μετάφραση: Γεώργιος Η. Μπόρας

Η Αγγλική έκδοση του βιβλίου Russia and the Universal Church βρίσκεται εδώ.