Σάββατο 27 Μαΐου 2017

Β. Καραποστόλης: Η προτεσταντική αντίληψη για την εργασία και ο Βέγγος

Βασίλης Καραποστόλης
Να παράγετε περισσότερα! Να παράγετε ταχύτερα! Η εντολή από τον Βορρά φέρει μέσα της όλη τη βεβαιότητα του εντολέως σχετικά με το τι είδους άνθρωποι είναι αυτοί προς τους οποίους απευθύνεται. Δείχνουν, πράγματι, ράθυμοι και φυγόπονοι οι Νότιοι στα μάτια εκείνων που βιάζονται πολύ να έχουν οφέλη από την εργασία τους. Αλλά τα οφέλη που θέλουν να αποκομίσουν οι Βόρειοι δεν είναι ακριβώς τα ίδια μ’ εκείνα που θέλουν οι Νότιοι. Και εκεί είναι το πρόβλημα. 
Για τον Γερμανό και τον Ολλανδό το βασικό προσωπικό του επίτευγμα είναι το προϊόν της εργασίας του. Για τον άνθρωπο της Μεσογείου είναι η πράξη του. Θέλει περισσότερο να πράττει, παρά να παράγει. Θέλει να έχει την ικανοποίηση ότι είναι αυτός που ρυθμίζει τη σχέση του με την αδρανή ύλη, αντί να ικανοποιείται με το να υπακούει στην ύλη ώστε να μπορεί να τη δαμάσει στη συνέχεια.
Βαθιές διαφορές στο πνεύμα, στις στάσεις των λαών. Είναι βαθιές οι διαφορές, αλλά σήμερα που όλα θεωρείται ότι πρέπει επειγόντως να μπουν σε εύχρηστες φόρμουλες, οι διακρίσεις στα ήθη ξεχνιούνται, παραμερίζονται, εγκαταλείπονται για να ασχοληθούν μ’ αυτές οι ιστορικοί και οι φιλόσοφοι – όχι όμως και οι αγέρωχοι μηχανοδηγοί της Ευρώπης.
Μέσα στην πρεμούρα της αναδιοργάνωσης οι ιθύνοντες λησμονούν να αναρωτηθούν για τα μέσα τα οποία διαθέτουν. Ή μάλλον θεωρούν ότι όλα τα μέσα τους είναι μηχανικά. Να πατήσουν ένα κουμπί και αμέσως να γυρίσει ο τροχός. Να σηκώσουν τον μοχλό και να αρχίσει η πολυπόθητη ανάκαμψη. Ποιος, όμως, είναι αυτός που θα θελήσει να σηκώσει τον μοχλό;
Η μηχανή και ο Νότιος
Οι μηχανές περιμένουν, λαδώνονται, γυαλίζονται. Εκείνο το χέρι, όμως, που θα τις έβαζε μπροστά, κι εκείνο το μυαλό που θα παρακολουθούσε τη λειτουργία τους δείχνουν μουδιασμένα. Οι άνθρωποι του Νότου στέκουν λυπημένοι και δύσπιστοι πλέον μπροστά σ’ αυτά τα κατασκευάσματα, τα οποία χρησιμοποίησαν για μερικές δεκαετίες, με μια προθυμία γεννημένη από τις προηγούμενες στερήσεις τους.
Ζήτησαν να εργαστούν σύμφωνα με τη λογική της βιομηχανικής παραγωγής, προκειμένου να εξασφαλίσουν αυτά που τους έλειπαν. Κοπίασαν, ίδρωσαν, μπήκαν σε μια ορισμένη ρουτίνα. Η αμοιβή τους ήταν: καλύτερη τροφή, καλύτερη κατοικία, καλύτερα ρούχα. Έως εκεί όμως. Δεν θα’ θελαν να προχωρήσουν ακόμη περισσότερο και να ανταλλάσσουν την αφθονία των υλικών αγαθών με την όλο και μεγαλύτερη συμπίεση της ανεξαρτησίας τους.
Το να είναι δούλος ενός ωραρίου που συνεχώς επεκτείνεται, το να κυριαρχεί ο χρόνος της εργασίας πάνω σ’ ένα χρόνο που θα τον ήθελε «δικό του», αυτό ήταν μια εξέλιξη που ο Νότιος δεν την περίμενε, και τελικά με τον τρόπο του την αρνήθηκε. Φυσικά, η άρνησή του δεν ήταν απολύτως συνειδητή. Πώς θα μπορούσε από τη μια να επιθυμεί να απολαμβάνει, και από την άλλη να μη δέχεται να δουλέψει σκληρά για τις απολαύσεις του;
Η λύση την οποία εφηύρε αποτελούσε μια προσπάθεια συμβιβασμού. Ήταν σαν να έλεγε μέσα του: «Να απολαμβάνω, αλλά να μη γίνω υπηρέτης της απόλαυσής μου. Να δουλεύω, αλλά να μην ξεπατώνομαι στη δουλειά».
«Πανουργία της τεμπελιάς»
Για τον άτεγκτο θιασώτη της παραγωγικότητας, η στάση αυτή συνδυάζει την πονηριά, την υπεκφυγή και την φιληδονία. Πάνω απ’ όλα φανερώνει την πανουργία της τεμπελιάς. Δεν είναι όμως έτσι. Δεν είναι οκνηρία το να μη θέλει κάποιος να ενεργεί με έναν ρυθμό ο οποίος του επιβάλλεται.
Είναι, πράγματι, ζήτημα ρυθμού η απόδοση της εργασίας, αλλά ποιος από τους υπουργούς οικονομικών, τους τραπεζίτες και τους συμβούλους για την περιλάλητη ανάπτυξη σκοτίζεται γι’ αυτό; Λίγο περισσότερο, όμως, να σκεφτεί κανείς θα μπορέσει να δει τι σαλεύει κάτω από τους αριθμούς, τους δείκτες, τα μεγέθη. Θα δει ότι για κάτι άλλο πασχίζουν κυρίως οι άνθρωποι, για κάτι που δεν είναι προς αγορά ή προς πώληση, που δεν συσκευάζεται, που δεν τυποποιείται.
Φέρτε στο νου σας τις ταινίες του Ζακ Τατί. Ο ήρωας σκοντάφτει κάθε τόσο πάνω σε μια αλυσίδα συμβάντων και πραγμάτων που γυρίζει ασταμάτητα, κι εκείνος δεν καταφέρνει να βρει τον λόγο που γίνεται αυτό. Γυρίζουν τα γρανάζια του κόσμου συνεχώς, χωρίς διακοπή. Αυτό που πιο πολύ εντυπωσιάζει τον ήρωα είναι ότι οι άλλοι γύρω του βρίσκουν μια παράξενη ευχαρίστηση στο να γίνονται και οι ίδιοι γρανάζια, λες κι αυτό τους γλυτώνει από το να πρέπει να επιλέγουν και να αποφασίζουν.
Ο κύριος Υλό γίνεται, έτσι, μάρτυρας της ηθελημένης μηχανοποίησης της ζωής, πράμα ριζικά αφύσικο. Διότι μηχανή ίσον επανάληψη, ενώ ζωή ίσον εναλλαγή, εξέλιξη. Μελαγχολεί ο ήρωας απ’ αυτή την ελάττωση της ορμητικής πλαστικότητας, της ζωικής φοράς, όπως θα’ λεγε ο Μπερξόν, απ’ αυτή την αναπηρία μες τη μονότονη δράση, την οποία ο δυτικός άνθρωπος διαλέγει ώστε να έχει το κεφάλι του ήσυχο. Σε άλλα κεφάλια, όμως, μια τέτοια ησυχία δεν έχει κανένα νόημα.
Οι ήρωες της ελληνικής κωμωδίας
Πάρτε, για παράδειγμα, την παλιά ελληνική κωμωδία. Εκεί ο ήρωας δεν στέκεται όπως ο κύριος Υλό απορημένος και θλιμμένος με όσα συμβαίνουν. Δεν είναι παρατηρητής ο ντόπιος πρωταγωνιστής. Βρίσκεται ολόκληρος μέσα στην αναστάτωση που επικρατεί. Ο ρυθμός των κινήσεων του Χατζηχρήστου ή του Βέγγου είναι ο ρυθμός του ανθρώπου που μπαινοβγαίνει στο ρου των πραγμάτων.
Τον βλέπουμε να ανασκουμπώνεται, να πατάει γκάζι στις ενέργειές του, να στριφογυρίζει σαν σβούρα και ξαφνικά η σβούρα να σταματάει. Είναι επειδή το θέλησε αυτός. Δεν ήρθε ένας απόλυτος εξαναγκασμός απ’ έξω για να τον προστάξει. Το παν λοιπόν είναι να διαφοροποιεί κανείς το τέμπο, με το οποίο πορεύεται στη ζωή.
Όταν το απαιτεί η ανάγκη να ρίχνεται στη δράση, αλλά όταν παύει η ανάγκη να μην έχει γίνει θύμα της κεκτημένης του ταχύτητας. Η παλιά ελληνική συνταγή ήταν: δουλειά κι ανάπαυλα, πορεία και στάση, στάση απαραίτητη για να θυμηθούμε τον λόγο, για τον οποίο ξεκινήσαμε την πορεία. Και ακόμη τον σκοπό για τον οποίο αγκομαχάμε.
Οι καιροί άλλαξαν βέβαια, το βλέπουμε σήμερα. Αλλά ότι πρέπει να ξέρει ένας λαός τον σκοπό για τον οποίο μοχθεί, αυτό δεν μπορεί ν’ αλλάξει. Και ίσως κάποτε στις πλατείες υψωθεί το πανό με το νέο αίτημα: «ούτε παράσιτα θέλουμε να είμαστε, ούτε είλωτες».
Ο ζωγραφικός πίνακας που πλαισιώνει τη σελίδα είναι έργο του, γάλλου, Fernand Leger.

5 σχόλια:

Ανώνυμος είπε...

Ωραίο..!

Ανώνυμος είπε...

Καλημερα . Αυτος ο κυριος Καραποστολης ουτε κατα παραγγελια των Μερκελ , Σοιμπιλε ,δανειστων και λοιπων δημοκρατικων δυναμεων δεν θα μπορουσε να γραψει τοσο στερεοτυπικο αρθρο . Το εγραψε μονος του εξ αιτιας της τερατωδους αγνοιας του δημοσιουπαλληλικου κοσμου και του συγγενους με αυτον κοσμου της διανοησης σχετικα με το πως βιωνει ο Ελληνας την εργασια . Αλλα πριν γραψει ολες αυτες τις στερεοτυπικες αρλουμπες θα επρεπε να σκεφτει οτι ειμαστε η χωρα με τα περισοτερα εργατικα ατυχηματα σε ολη την Ευρωπη . Ο λογος ειναι οτι οι Ελληνες δουλευουν επι ωρες πανω απο το οχταωρο , και ας υπογραφουν για part time και με συνθηκες αστα να πανε . Μολις προχτες ειχαμε ατυχημα σε αποθηκες καυσιμων και επισης προχτες οι ντιλιβεραδες καναν δικαιολογημενη απεργια γιατι δουλευουν σαν ρομποτ ωρες και ωρες ανασφαλιστοι . Η αποβιομηχανιση υπηρξε καταρα και οχι καποια ιδιοτυπη αντιπροτεσταντικη επιλογη , οσο και να μη το νιωθουν οι διανοουμενοι . Γιατι υποχρεωσε χιλιαδες χιλιαδων σκληρα εργαζομενους Ελληνες σχετικα μεγαλης ηλικιας που ως τοοτε ζουσαν σε μια σχετικη εργασιακη ασφαλεια να μεινουν ανεργοι και να δουλευουν μαυρη εργασια σε πασης φυσης μικροαφεντικα σαδιστικης νοοτροπιας συναγωνιζομενοι τους πασης φυσης αλλοδαπους , επισης δουλους , σε ατελειωτη δουλεια και μισθους πεινας . Σε αυτες τις δουλειες αν δεν πιασει ο εργαζομενος το οριο παραγωγης , συνηθως σταχανοφικο οριο , εχει βρεθει το επομενο λεπτο στον δρομο . Βλεπεις οι Ελληνες εργοδοτες ειναι καλβινιστικης νοοτροπιας . Ιδιαιτερα καλβινιστικης και στην πληρωμη αρχαιας ρωμαικης , θελουν δουλους . Οπως θα καταλαβαινε ακομη και Ελληνας νεοορθοδοξος θεολογος αμοιβομενος απο το κρατος κανενας Ελληνας εργαζομενος δεν θα επιανε χαλαρο ρυθμο στη δουλεια του επικαλουμενος τον Βεγγο . Το επομενο λεπτο θα εμενε στον δρομο . Ας αναψουν λοιπον οι νεοορθοδοξοι θεολογοι του Καιρου και του Αντιφωνου κανενα κερι στη μνημη των χιλιαδων θυματων του εργασιακου μεσαιωνα των τελευταιων ετων και ας αφησουν τα τσιτατα του Βεμπερ και καθε Βεμπερ . Ζημια κανουν αυτα τα τσιτατα . ΑΜ

amethystos είπε...

Απολύτως.

Μαρία Π. είπε...

Ο αρθρογράφος, φαίνεται σαν να λέει ότι "ήταν επιλογή μας" η άρνηση της βιομηχανοποίησης, και γενικότερα της τυποποιημένης παραγωγικής διαδικασίας, και της έμφασης στον όγκο της παραγωγής, λόγω της ιδιοσυγκρασίας μας σαν λαός που θέλει να δημιουργεί, και όχι απλώς να παράγει, όπως δείχνει και το ιστορικό-πολιτισμικό παρελθόν μας, και μάλιστα με το δικό του τρόπο και ρυθμό.
Και ότι αφού τελικά "επιλέγουμε" αυτό, δεν πρέπει να έχουμε την απαίτησή για ένα καταναλωτικό επίπεδο αντίστοιχο των Βόρειων λαών που έχουν αντίθετη στάση ζωής και νοοτροπία, με κύριο στόχο την απόδοση.
Αν δεχτούμε ότι λέει μόνο αυτό, θα αναγκαστούμε να διαφωνήσουμε, γιατί πραγματικά όλα όσα έγιναν ήταν σχεδιασμένα βήμα προς βήμα [δεν ήταν δική μας επιλογή], από την ίδια την σύσταση και δομή της Ε.Ε. Είχαν κατανεμηθεί οι τομείς παραγωγής από την αρχή και με βάση αυτή την κατανομή δινόταν οι κατευθύνσεις, οι ευρωπαϊκοί κανονισμοί, οι επιδοτήσεις, ακόμα και η εξωτερική πολιτική και οι εμπορικές συμφωνίες με άλλες χώρες.
Ξέρουμε π.χ. ότι για την Ελλάδα είχε αποφασιστεί η αποβιομηχανοποίηση, όπως και η μείωση του αγροτικού πληθυσμού από το 30% που ήταν γύρω στο 1970 σε μονοψήφιο ποσοστό. Οι επιδοτήσεις δινόταν για να μην παράγουμε. Τα εργοστάσια έκλεισαν, οι βιοτεχνίες χρεοκόπησαν ή έφυγαν σε άλλες βαλκανικές χώρες αφού δεν άντεξαν τον ανταγωνισμό των εισαγόμενων και τη μεγάλη φορολογία. Η κατάληξη θα είναι η πλήρης "βαλκανοποίηση" της χώρας.

Έχω όμως την εντύπωση ότι ο αρθρογράφος, παρόλο που το βλέπει όλο αυτό σαν μια ιδιότυπη "αυτοεκπληρούμενη προφητεία", που "λέει" ότι δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού αυτός είναι ο Έλληνας (δημιουργικός πολυτάλαντος ευφυής με την δική του ιδιοσυγκρασία και ρυθμό, αλλά παράλληλα ζητάει να απολαμβάνει όσα θα μπορούσε να του δώσει μόνο το βορειοευρωπαϊκό μοντέλο εργασίας), τελικά με την περιγραφή του αποδίδει τη σημερινή κατάληξη [ανεξάρτητα από τις αιτίες].
Η πραγματικότητα λοιπόν είναι ότι η χώρα είναι κατεστραμένη, έχει ζωή "με δόσεις" [και με τις δύο έννοιες], μας έχουν "στον αναπνευστήρα", η οικονομία είναι διαλυμένη όπως και ο χώρος της εργασίας, και ο κόσμος όχι απλά δεν έχει επιλογές [ούτε καν υπάρχει η πολυτέλεια που περιγράφει ο αρθρογράφος για να εκδηλώσει ή όχι ο Έλληνας την ιδιοσυγκρασία του] αλλά είναι εγκλωβισμένος και πολλές φορές εκβιαζόμενος μέσα στον εργασιακό χώρο [όπως λέει και ο ΑΜ].. όμως τελικά, ο Έλληνας ΔΕΝ έγινε Ευρωπαίος [με ότι σημαίνει αυτό].

Μαρία Π. είπε...

Ήταν σαν να χτίζαμε ένα "παράρτημα της Ευρώπης" [σε όλα τα επίπεδα, και στο θέμα του εργασιακού χαρακτήρα μας, που είναι μέρος της ανθρώπινης ταυτότητας], που ξαφνικά γκρεμίστηκε.
Γίναμε προτεκτοράτο;; Ναι είμαστε σε ομηρεία, ναυαγήσαμε, ο Έλληνας έγινε ένας Ροβινσώνας Κρούσος που απλά "επιβιώνει", και τελικά δεν έγινε, και δεν θα γίνει ο "πολυπόθητος Ευρωπαίος", που ναι μεν απολαμβάνει, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι είναι ένα καλοβολεμένο γρανάζι της οικονομικής παραγωγικής διαδικασίας, "εγκλωβισμένο" μέσα στην ευημερία του, που θα κρατήσει με κάθε τίμημα, και θα αποδεχτεί όλα όσα έρχονται για να μην ξεβολευτεί.
Τι ήταν το καλύτερο..; τι ήταν το χειρότερο..; Ρητορικό το ερώτημα;;
Πως θα επιδράσουν τελικά όλα αυτά και που θα καταλήξουν;;
Γιατί να έχουμε μπει σε αυτά τα ιδιότυπα "διλλήματα";;
Γιατί η Ελλάδα δεν συνέχισε την δική της πορεία, παρά έγινε ένα μπαλάκι που το πέταξαν "ψηλά" (στη φαντασία και φαντασίωσή μας), και μετά το κατεδάφισαν;;
Kαι πως αυτός ο λαός θα διαχειριστεί αυτό που του συμβαίνει:;
Κάποιοι "ισοπεδώθηκαν" από την κατάρρευση του συστήματος [όσοι ταύτισαν την οικονομική καταστροφή με προσωπική τους αποτυχία], ενώ άλλοι "αποδεσμεύτηκαν" από ψευδαισθήσεις και αξιακά πρότυπα ζωής.
Το "επάγγελμα" [όχι με την έννοια της δημιουργίας-εργασίας, αλλά σαν ένα ακόμα είδωλο που λατρεύτηκε, και σαν τρόπος καταξίωσης και διαφοροποίησης από τους "άλλους"], σχεδόν κατέρρευσε. Η εργασία δεν έμεινε ούτε στο επίπεδο της αξιοπρεπούς συντήρησης αλλά ξανα-ταυτίστηκε με την απλή επιβίωση. Φάγαμε μεγάλο χαστούκι. Είμαστε στο άλλο άκρο. Μας πάνε για διάλυση. Ο Θεός ξέρει πότε θα μπει φρένο. Ο καθένας προσλαμβάνει αυτά που ζούμε με το δικό του τρόπο. Πάντως Ευρωπαίοι δεν γίναμε.
Δεν ξέρω αν ζει ακόμα μέσα στον Έλληνα ο αγνός Βέγγος, ο επινοητικός, αεικίνητος, αδέσμευτος, απροσάρμοστος, το αντίθετο του "πλαισιωμένου" Ευρωπαίου, και αν θα βγει ξανά στην επιφάνεια [καθώς κοιτάζουμε μουδιασμένοι τα συντρίμια του "ευρωπαϊκού ονείρου"], σαν "στάση ζωής" [έστω και χωρίς οικονομικό αντίκρυσμα], ή αν τελικά η ίδια η σκληρή πραγματικότητα μας δώσει μια άλλη νέα ταυτότητα, ηττοπάθειας και συμβιβασμού. Αυτό επιδιώκεται και γι΄αυτό έγιναν όλα.Το πρόβλημά τους είναι η ανυποταξία.