Του Adolf Trendelenburg.
Εισαγωγή του Giovanni Reale.
Διευκρινίσεις σε μερικά ιδιαίτερα σημεία τής θέσης τού Trendelenburg.
Την έκθεση και την έγγραφη υποστήριξη με τα κατάλληλα κείμενα τής θέσης του ακολουθεί μία ιδιαίτερη έρευνα των ξεχωριστών κατηγοριών, με παραδειγματική γνώση των κειμένων και με πολύ-πειρη φιλολογική τέχνη.
Στο πλαίσιο τής μοντέρνας κριτικής,
αυτό το μέρος της πραγματείας παραμένει ανάμεσα στα καλύτερα που έχουν γραφεί
λόγω της έξυπνης διαμόρφωσης τών ξεχωριστών κατηγοριών και των διάφορων τρόπων
που περιλαμβάνει η κάθε μιά τους, όπως και για τις αμοιβαίες τους σχέσεις. Η
θέση τής γραμματικής καθοδηγητικής γραμμής δέν ωφελείται όμως σ'αυτές τις
σελίδες, έτσι θα εκθέσουμε μόνον τις επιβεβαιώσεις που περιέχουν για την δική
μας οπτική γωνία.
Στην απαγωγή τής διαδοχής των
κατηγοριών ο γραμμικός υπολογισμός εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται, όπως θα
το δούμε καλύτερα στην συνέχεια, με το κριτήριο τού πρότερον τη φύσει, δηλαδή
με ένα κριτήριο αποκλειστικά μεταφυσικό.
Ακόμη μεγαλύτερους περιορισμούς
δέχεται η θέση τού συγγραφέως τού ιδίου σχετικά με τους "τρόπους" των
ξεχωριστών κατηγοριών. Ενώ παραμένει σταθερή η θέση ότι οι κατηγορίες
γεννήθηκαν απο την αποσύνθεση τής προτάσεως (κατά μηδεμίαν συμπλοκήν λεγόμενα),
δηλαδή απο γραμματικές παρατηρήσεις, οι "τρόποι" δέν προέρχονται απο
τους ίδιους υπολογισμούς: δέν γεννώνται απο γραμματικές σχέσεις αλλά
καθορίζονται σε σχέση με τα πράγματα, σε σχέση με την πραγματικότητα!
Αλλά εμείς υπογραμμίσαμε ήδη πολλές
φορές πώς, ακόμη και για τους καθορισμούς των ιδίων των κατηγοριών, η
αντικειμενική οπτική γωνία, έπαιζε έναν καθοριστικό ρόλο, όπως αναγκάστηκε να
το δεχθεί και ο Trendelenburg και σ'αυτό το σημείο πρέπει να στρέψουμε την προσοχή μας,
δηλαδή στο σημείο τής οντολογικής οπτικής γωνίας η οποία οδηγεί πέραν της
γραμματικής μορφής.
Τέλος άλλη μία παρατήρηση σχετικά με
το τελικό συμπέρασμα τής πραγματείας : ο Trendelenburg ομολογεί ότι
με την γραμματική καθοδηγητική γραμμή, κατακτούμε μόνον μία γενική άποψη και
αφήνει ασάφιες σε ειδικά προβλήματα, τα οποία είναι πολύ σημαντικά. Έτσι για
παράδειγμα δέν γίνεται κατανοητό πώς έφτασε ο Αριστοτέλης σ'αυτές τις δέκα
έννοιες και όχι σ'έναν άλλον αριθμό, μικρότερο ή μεγαλύτερο. [ειναι οι δέκα
ιδανικοί αριθμοί του Πλάτωνος, όπως τους παρουσιάζει ο ίδιος ο Αριστοτέλης στο
"περί του Αγαθού"].
Ας σημειώσουμε όμως πώς ακόμη και αυτή
η ομολογία είναι εις βάρος τής γενικής θέσης. Εάν στ'αλήθεια οι κατηγορίες
αντιστοιχούσαν στα μέρη τής προτάσεως, ο αριθμός τους θα έπρεπε να είναι ένα
απο τα πιό εύκολα και καθορισμένα πράγματα. Τόσες οι κατηγορίες, όσα και τα
στοιχεία της προτάσεως. Η μεγάλη αβεβαιότητα τού Αριστοτέλη σ'αυτό το θέμα
αποδεικνύει, γι'άλλη μια φορά ότι η καταγωγή τών κατηγοριών δέν προέρχεται απο
γραμματικούς υπολογισμούς, διότι δέν εξηγείται διαφορετικά η αβεβαιότης τού Αριστοτέλη!
8. Συγκεντρωτικά συμπεράσματα στήν θέση του Trendelenburg.
Μπορούμε να συγκεντρώσουμε την θέση του λοιπόν, στα ακόλουθα σημεία:
1) οι κατηγορίες ανακαλύφθηκαν χάρη σε παρατηρήσεις γλωσσικο-γραμματικής φύσεως, και συγκεκριμένα, βάσει της αναλύσεως και της αποσυνθέσεως τής απλής προτάσεως.
2) Οι γραμματικοί υπολογισμοί δέν
διευκρινίζουν όμως τήν διακλάδωση τών κατηγοριών σε δέκα έννοιες, με την έννοια
ότι δέν διευκρινίζουν πώς αυτές δέν μπορούν να είναι περισσότερες ή λιγότερες
όσον αφορά τον αριθμό.
3)Επι πλέον η γραμματική καθοδηγητική
γραμμή δέν οδηγεί την απαγωγή τών "τρόπων" κάθε ξεχωριστής
κατηγορίας, οι οποίοι δέν αρθρώνονται απο μία ενότητα σκέψης, αλλά είναι απλώς
τοποθετημένοι ο ένας δίπλα στον άλλον.
3)Τέλος, η γραμματικη οπτική γωνία δέν
οδηγεί τον καθορισμό τής συνέχειας, η οποία όμως ξεκαθαρίζει εν'όψει τού οντολογικού κριτηρίου αυτού που είναι πρώτο εκ φύσεως (πρότερον τή φύσει).
Η οντολογική αξία των κατηγοριών δέν
υποτιμάται γενικώς, αλλά δέν θεωρείται καθοριστική. Και ο Trendelenburg στηρίζεται
στην λογική πλευρά τους για να εξακριβώσει την φύση των κατηγοριών. Είναι
λογικές κατηγορίες και για την ακρίβεια είναι τα υπέρτατα γένη τού κατηγορήματος, είναι τα πιό καθολικά κατηγορήματα, είναι δηλαδή φιγούρες της
λογικής.
9. Οι Λόγοι της ακαταλληλότητος της γραμματικής καθοδηγητικής γραμμής.
Ακόμη και έτσι μετριασμένη, η θέση τού Trendelenburg, παρότι έγινε αμέσως διάσημη, μάλιστα δέ αναγκαίο σημείο αναφοράς όλων των επόμενων μελετών πάνω στο θέμα, δέν έπεισε κανέναν.
Θα παρουσίαζε ίσως κάποιο ενδιαφέρον
να επανεξετάσουμε τις διάφορες κριτικές με τις οποίες αντέδρασαν οι μελετητές
του Αριστοτέλη. Αλλά ο σκοπός μας δέν είναι η αρνητική κριτική, αλλά η πρόταση
μίας οντολογικής καθοδηγητικής γραμμής, εναλλακτικής ώς πρός την απαγωγή των κατηγοριών, αποδεικνύοντας πώς ο ίδιος ο Trendelenburg, παρά την θέση του, αφήνεται να καθοδηγηθεί περισσότερο
απο την οντολογική γραμμή παρά απο την γραμματική.
Πρίν προχωρήσουμε όμως, ίσως είναι
απαραίτητο να παραθέσουμε ορισμένες κριτικές επισημάνσεις σαν συμπλήρωμα όσων
παραθέσαμε, για να κατανοήσουμε καλύτερα την δική μας λύση του προβλήματος.
Όταν ο Trendelenburg μιλά
για καθοδηγητική γραμμή στην ανακάλυψη τών κατηγοριών, αναμειγνύει και συγχέει
δύο διαφορετικά προβλήματα τα οποία θα πρέπει να διακρίνουμε με προσοχή! Άλλο
είναι λοιπόν να ερευνήσουμε ποιά θα μπορούσε να είναι η ψυχολογική γένεση τού αριστοτελικού δόγματος τών κατηγοριών-ένα πρόβλημα ιστορικο-βιογραφικό παρά
φιλοσοφικό- και άλλο είναι να ερευνήσουμε την ιδανική γένεση αυτού του ιδίου δόγματος
(θεωρίας), να ερευνήσουμε δηλαδή την θεωρητική της πηγή, την αρχή που την
στηρίζει, δηλαδή το θεμέλιο που την αξιώνει θεωρητικά, κάτι που είναι ένα
καθαρά φιλοσοφικό πρόβλημα!
Έτσι λοιπόν, εάν με την πρόταση τής
γραμματικής καθοδηγητικής ο μελετητής μας θέλησε να σταθεί απλώς στην πρώτη
οπτική γωνία, δηλαδή σε μία έρευνα καθαρά ιστορικο-βιογραφική, η θέση θα
λάμβανε αμέσως διαφορετική σημασία. Ότι δηλαδή ο Αριστοτέλης ανακάλυψε τις
κατηγορίες, ωθούμενος απο παρατηρήσεις γραμματικής φύσεως, οπότε θα μπορούσε
ίσως να έχει ένα μέρος αλήθειας και θα μπορούσε να γίνει αποδεκτή, ταυτοχρόνως,
απο εκείνον ο οποίος κατανοεί με διαφορετικό τρόπο την αξία και την φύση των
κατηγοριών (όπως π.χ ο W. Schuppe). Αντιθέτως ο Trendelenburg επιθέτοντας τα
δύο προβλήματα, έδωσε στην γραμματική καθοδηγητική γραμμή μεγαλύτερη αξία,
καθιστώντας την, κανονιστική θέση καθοριστικής σημασίας για την απαγωγή, ακόμη
και με την στενή θεωρητική σημασία, έτσι ώστε το πείσμα των κριτικών σχετικά
μ'αυτή την θέση να είναι κατανοητό ώς έναν βαθμό!
Συνεχίζεται
Η ΙΔΙΑ Η ΔΥΣΗ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙ ΝΑ ΕΛΕΥΘΕΡΩΘΕΙ ΑΠΟ ΤΑ ΔΕΣΜΑ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Σ' ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΑ ΟΜΩΣ ΑΠΟΥΣΙΑΖΕΙ Η ΕΛΛΑΔΑ. ΠΛΗΝ ΕΛΛΗΝΩΝ.
Αμέθυστος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου