Αρχαιογνωσία και Αρχαιογλωσσία στη Μέση Εκπαίδευση - Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι

Το συνεργατικό εγχειρίδιο των Βασίλη Κάλφα και Γιώργου Ζωγραφίδη είναι αφιερωμένο στους Αρχαίους έλληνες φιλοσόφους της πρώιμης, ακμαίας και όψιμης αρχαιότητας. Παράτολμο εγχείρημα, αν μείνουμε καθηλωμένοι στην προκατάληψη ότι η γυμνασιακή ηλικία δεν είναι έτοιμη ακόμη να υποδεχτεί στοιχεία φιλοσοφικού βίου και στοχασμού. Και όμως το φιλοσοφικό αυτό εγχειρίδιο ενδιαφέρει τους μαθητές του Γυμνασίου, επειδή ανταποκρίνεται σε θεμελιακές απορίες για τον κόσμο και τον άνθρωπο. Το ζητούμενο επομένως είναι να αναιρεθεί εξαρχής το δήθεν δυσνόητο και το ακατανόητο του φιλοσοφικού βίου και στοχασμού, ώστε να φανεί η καθημερινή του αναγκαιότητα και οικειότητα.
Δ. Ν. Μαρωνίτης

Πρόλογοι (στην έντυπη έκδοση)

1. Σοφία και φιλοσοφία: Θαλής ο Μιλήσιος

• 1.1. Η «σοφία» και η «φιλοσοφία»
• 1.2. Η Ελλάδα και η Ανατολή
• 1.3. Είναι ο Θαλής ο πρώτος φιλόσοφος;

2. Ο Αναξίμανδρος και η γέννηση της φιλοσοφίας

• 2.1. Η γέννηση του κόσμου
• 2.2. Τι είναι το άπειρο του Αναξίμανδρου;
• 2.3. Η εικόνα του κοσμικού δικαστηρίου
• 2.4. Η θέση της Γης στο κέντρο του κόσμου
• 2.5. Αναξίμανδρος και Αναξιμένης

3. Ο Πυθαγόρας και η πυθαγόρεια σχολή

• 3.1. Η φιλοσοφία και η παραδοσιακή θρησκεία
• 3.2. Η μορφή του Πυθαγόρα στην αρχαία παράδοση
• 3.3. Η φιλοσοφία ως τρόπος ζωής
• 3.4. Το δόγμα της μετεμψύχωσης
• 3.5. Μυστικισμός και μαθηματικά
• 3.6. Οι αριθμοί ως αρχές των όντων

4. Η κίνηση και η σταθερότητα: Ηράκλειτος και Παρμενίδης

• 4.1. Η έπαρση του φιλοσόφου
• 4.2. Ηράκλειτος ο Εφέσιος
• 4.3. Παρμενίδης ο Ελεάτης
• 4.4. Τὰ πάντα ῥεῖ;
• 4.5. Είμαστε βέβαιοι για κάτι;
• 4.6. Τι καταλογίζει ο Παρμενίδης στον Ηράκλειτο;
• 4.7. Η γλώσσα της φιλοσοφίας

5. Οι τελευταίοι Προσωκρατικοί: Εμπεδοκλής, Αναξαγόρας και Δημόκριτος

• 5.1. Η οδός του συμβιβασμού: Εμπεδοκλής και Αναξαγόρας
• 5.2. Η κινητήρια δύναμη της μεταβολής
• 5.3. Η ατομική θεωρία του Δημόκριτου
• 5.4. Η αιωνιότητα της κίνησης και η Ανάγκη

6. Η φιλοσοφία μετακομίζει στην πόλη: Οι σοφιστές και ο Σωκράτης

• 6.1. Το νέο πρόσωπο της φιλοσοφίας
• 6.2. Μια φιλοσοφία αθηναϊκή;
• 6.3. Τι είναι η σοφιστική κίνηση;
• 6.4. Μπορεί να διδαχθεί η αρετή;
• 6.5. Γλώσσα και αλήθεια
• 6.6. Η φύση των θεσμών
• 6.7. Ο Σωκράτης απέναντι στους σοφιστές
• 6.8. Το «σωκρατικό πρόβλημα»
• 6.9. Υπάρχει σωκρατική φιλοσοφία;

7. Ο Πλάτων και η φιλοσοφική ακαδημία

• 7.1. Γραφή και προφορικότητα
• 7.2. Στο σχολείο της φιλοσοφίας
• 7.3. Ο Πλάτων, η πολιτική και η Ακαδημία
• 7.4. Γιατί ο Πλάτων γράφει διάλογους;
• 7.5. Η θεωρία των Ιδεών
• 7.6. Ο ρόλος της ψυχής και του έρωτα
• 7.7. Πώς ο Πλάτων έφτασε στις Ιδέες;
• 7.8. Οι Ιδέες και τα μαθηματικά
• 7.9. Η μετοχή και η μίμηση
• 7.10. Ο κόσμος και ο άνθρωπος

8. Ο Αριστοτέλης και η εγκυκλοπαίδεια της γνώσης

• 8.1. Αριστοτέλης, ο σύγχρονός μας
• 8.2. Από τα Στάγειρα στο Πανεπιστήμιο του Πλάτωνα
• 8.3. Τα γραπτά του Αριστοτέλη
• 8.4. Λογική και πραγματικότητα
• 8.5. Ο συλλογισμός και η επιστημονική γνώση
• 8.6. Η αριστοτελική επαγωγή
• 8.7. Η διαίρεση των επιστημών
• 8.8. Ο φυσικός κόσμος
• 8.9. Η πρακτική φιλοσοφία

9. Η φιλοσοφία μετά τον Σωκράτη και πέρα από τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη: Σωκρατικοί και κυνική άσκηση

• 9.1. Καλά Σωκράτη, εσύ σκοτώθηκες νωρίς…
• 9.2. Οι Σωκρατικοί: μια ρίζα, λίγοι κορμοί, πολλά κλαδιά
• 9.3. Σαν μια πέτρα που κυλά
• 9.4. Το νόμισμά σας είναι κάλπικο
• 9.5. Και γιατί «σκύλοι»;
• 9.6. Διογένης: ένας σκύλος που γαβγίζει και δαγκώνει
• 9.7. Η κυνική άσκηση
• 9.8. Η πρακτική της παρρησίας
• 9.9. Αυτόν τον φιλόσοφο ποιος θα τον πάρει;
• 9.10. Μα, είναι αυτό φιλοσοφία;
• 9.11. Οι ελαφροί ας με λέγουν ελαφρό

10. Καλλιεργώντας τον κήπο και θεραπεύοντας την ψυχή: Οδηγίες για μιαν ατάραχη επικούρεια ζωή

• 10.1. Από μικρός στα βάσανα και στη φιλοσοφία
• 10.2. Από τη σχολή του περιωνύμου φιλοσόφου στον στρατό και στη δουλειά
• 10.3. «Φτιάξε κι εσύ μια Σχολή. Μπορείς!»
• 10.4. Όπου επλεόνασεν ο φθόνος, υπερεπερίσσευσε η επιτυχία
• 10.5. Και τι χρειάζονται οι φιλόσοφοι σε έναν μικρόψυχο καιρό;
• 10.6. Απλές σκέψεις για να διώξετε τους φόβους σας και να ελέγξετε τις επιθυμίες σας
• 10.7. Επιθυμίες και ηδονές: τι να προτιμούμε και τι να αποφεύγουμε
• 10.8. Θεμελιώνοντας την ηθική στη φυσική και την ευτυχία στη μελέτη της φύσης
• 10.9. Η φιλοσοφία διδάσκεται ή ασκείται;
• 10.10. Κι ο θάνατος δεν θα ᾽χει καμιά εξουσία
• 10.11. Πού αποσύρθηκε, πού χάθηκε ο Σοφός; Μακριά από την πολιτική, ανάμεσα στους φίλους
• 10.12. Ένας φιλόσοφος παντός καιρού;

11. Μελετώντας τον κόσμο και παρηγορώντας την ψυχή: Η στωική τέχνη της ζωής

• 11.1. Το πιο καλό ταξίδι το ᾽δωσε το ναυάγιο
• 11.2. «Μ᾽ όποιον δάσκαλο καθίσεις…»
• 11.3. Αν στους δύο χώρεσε τρίτος, γιατί όχι και τέταρτος; Μια νέα σχολή στην Αθήνα
• 11.4. Ο πιο καλός ο μαθητής - αυτός που άφησε την παλαίστρα για να πάρει τη γραφίδα
• 11.5. Τα πρώτα εκατό χρόνια είναι δύσκολα: οι τρεις σωματοφύλακες της Στοάς
• 11.6. Γνωρίζεις τη φύση; Γνωρίζεις πώς γνωρίζεις; Καιρός να γνωρίσεις και τον εαυτό σου
• 11.7. Όλα έπρεπε να ᾽ρθουν καθώς ήρθαν: ελευθερία και αναγκαιότητα
• 11.8. Τότε όμως γιατί να υπάρχει το κακό στον κόσμο;
• 11.9. Το καλό, το κακό και το αδιάφορο
• 11.10. Τα πάθη και η απάθεια
• 11.11. Ἐκ τοῦ κόσμου τούτου, όχι όμως ἐν τῷ κόσμῳ τούτῳ: ο στωικός σοφός
• 11.12. Το μυστικό της επιτυχίας (Γιατί πέτυχε ο Στωικισμός και ο Επικουρισμός;)
• 11.13. Τέλος εποχής;

12. Γράμματα από έναν νέο φιλόσοφο

• 12.1. Αποχαιρετώντας την Αλεξάνδρεια
• 12.2. Η φιλοσοφική λίθος - Ανηφορίζοντας στα Οινόανδα
• 12.3. Ένας Αλεξανδρινός στη Ρώμη
• 12.4. Γνωριμία με τον ρωμαϊκό στωικισμό
• 12.5. Ο φιλόσοφος μπροστά στην εξουσία και ο φιλόσοφος στην εξουσία: Σενέκας και Μάρκος Αυρήλιος
• 12.6. Εκλεκτικισμός ή αποκλειστικότητα;
• 12.7. Και το πλοίο φεύγει…
• 12.8. Γράμμα τελευταίο και ανεπίδοτο

13. Ανάμεσα στη θεωρία και την πράξη: Η φιλοσοφία κατά τους Αυτοκρατορικούς Χρόνους

• 13.1. Η διπλή ζωή της φιλοσοφίας
• 13.2. Πολιτική ενότητα, φιλοσοφικός εκλεκτικισμός και θρησκευτικός συγκρητισμός
• 13.3. Η ισχύς της φιλοσοφίας και η νομιμοποίηση της πραγματικότητας
• 13.4. Η ανθρωπογεωγραφία της φιλοσοφίας
• 13.5. Επτά νομά… σ᾽ ένα δωμά…: οι φιλοσοφικές κατευθύνσεις στα αυτοκρατορικά χρόνια
• 13.6. Φιλοσοφική σχολή ή φιλοσοφικό καφενείο; Το τίμημα μιας φιλοσοφίας ανάμεσα στο αιώνιο και στο επίκαιρο
• 13.7. «Όλα έχουν ειπωθεί»: διαβάζοντας τα κείμενα και γράφοντας υπομνήματα
• 13.8. Η φιλοσοφία των καθηγητών
• 13.9. Φιλοσοφία για όλους: η πραγμάτωση της φιλοσοφίας είναι η κατάργησή της;
• 13.10. Η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα, ή γιατί επικράτησε ο Πλατωνισμός

14. Είδος μεικτό, αλλά νόμιμο; Αρχαία φιλοσοφία και χριστιανική σοφία στον Ωριγένη

• 14.1. Ένας αιγύπτιος χριστιανός: ο Ωριγένης
• 14.2. Ωριγένης· Αλεξάνδρεια του 210 μ.Χ.
• 14.3. Ένας χριστιανικός προτρεπτικός στη φιλοσοφία
• 14.4. Ένα αναλυτικό πρόγραμμα σαν όλα τα άλλα;
• 14.5. Ἀνέγνων, ἔγνων, οὐ κατέγνων: η στάση προς τη φιλοσοφία
• 14.6. Έλληνας, φιλόσοφος και χριστιανός; Είναι δυνατή και τι χρειάζεται μια χριστιανική φιλοσοφία;
• 14.7. Πώς διαβάζουμε το βιβλίο; Μία ερμηνευτική των κειμένων
• 14.8. Ο Θεός, ο κόσμος, ο άνθρωπος
• 14.9. Μήπως έχεις χαθεί μέσα σε δρόμους που καίνε; Ο «πλατωνισμός» του Ωριγένη
• 14.10. Ελευθερία με κακό ή καλό χωρίς ελευθερία;
• 14.11. Σημείο αντιλεγόμενο

15. Το μέσα ταξίδι: Από τον Πλάτωνα στον Πλωτίνο

• 15.1. Ένας αιγύπτιος μάγος: ο Πλωτίνος
• 15.2. Η μεταστροφή στη φιλοσοφία - Εις την σχολήν περιωνύμου φιλοσόφου
• 15.3. Μα τι γύρευες εσύ, ένας Αλεξανδρινός, στη Ρώμη;
• 15.4. Μικρό όργανο για τη φιλοσοφική εκπαίδευση
• 15.5. Ένας διαφορετικός δάσκαλος
• 15.6. Ένας δάσκαλος για διαφορετικούς μαθητές
• 15.7. Από τον προφορικό στον γραπτό λόγο
• 15.8. Η αληθινή ψυχαγωγία: από τα αισθητά στα νοητά
• 15.9. Κατὰ τὲς συνταγὲς ἀρχαίων ἑλληνοσύρων μάγων: Πλάτων, Αριστοτέλης και ολίγη θεουργία
• 15.10. Πλατωνόπολις, η τελευταία αρχαιοελληνική ουτοπία
• 15.11. Η ζωή είναι αλλού: η ελευθερία ως εσωτερικότητα
• 15.12. Πλωτίνος και Ωριγένης: μια συνάντηση που δεν έγινε
• 15.13. Πλωτίνος και Ωριγένης: βίοι παράλληλοι και φιλόσοφοι;
• 15.14. Εδώ είναι το ταξίδι

16. Η περιπέτεια της φιλοσοφίας στο τέλος του αρχαίου κόσμου

• 16.1. Νέο κρασί σε παλιά δοχεία;
• 16.2. Χριστιανισμός και ελληνισμός: συγκατοίκηση χωρίς διαχειριστή;
• 16.3. Ο ελληνισμός αντεπιτίθεται: Κέλσος και Ιουλιανός
• 16.4. Πότε η αρχαία ελληνική φιλοσοφία σταματά να είναι ελληνική, πότε να είναι αρχαία, πότε να είναι φιλοσοφία…
• 16.5. Αντί επιλόγου: ο θάνατος των φιλοσόφων και η συνέχεια της φιλοσοφίας

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΠΙΝΑΚΕΣ

Πηγή: http://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/history/filosofia/index.html