Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (2) Απέναντι στο πρόβλημα τής ποιότητος!

Συνέχεια από: Τετάρτη 5 Ιουνίου 2019

Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ 

Απέναντι στο πρόβλημα τής ποιότητος!

          Τής Maria Isabel Santa Cruz.

     

    

Ας έλθουμε λοιπόν στους πρώτους διαλόγους, όπου εμφανίζεται το λεξιλόγιο τής παρουσίας. Εξετάσαμε ήδη και αλλού ένα χωρίο τού Λυσία, 217 Β- 218 Α, προσπαθώντας να δείξουμε ότι η επιχειρηματολογία η οποία αναπτύσσεται γίνεται εντελώς κατανοητή στο πλαίσιό της, χωρίς να χρειάζεται να ερευνήσουμε στην έννοια τής παρουσίας μία αναφορά στην θεωρία τών Μορφών. Θα την επαναλάβουμε εδώ εν συντομία!

          Ο σκοπός της επιχειρηματολογίας η οποία αρχίζει στον 216 C1 είναι να δείξει ότι η παρουσία τής άγνοιας, η οποία είναι ένα κακό, δεν καθιστά αναγκαίως κακό αυτόν στον οποίο είναι παρούσα, αλλά παραδόξως, μπορεί να τον καταστήσει φίλο τού αγαθού. Αυτό εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο θα παρουσιαστεί, θα προκύψει εκείνη η παρουσία, καθότι υπάρχουν δύο τρόποι διαφορετικοί να είναι κάτι παρόν. Για να διαφωτίσει την σημασία τού το φίλον, ο Σωκράτης προτείνει ότι αυτό που δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό γίνεται φίλον τού αγαθού (216 E 7-217 A2). Ανατρέχει λοιπόν στο παράδειγμα ενός σώματος υγιούς ή ασθενικού: ένας υγιής άνθρωπος δεν γίνεται φίλος τού Ιατρού λόγω (διά) τής υγιείας του, ενώ ο ασθενής πρέπει να δεχθεί και να αγαπήσει την ιατρική ακριβώς λόγω τής ασθένειάς του! Αυτή είναι ένα κακό, η ιατρική ένα καλό, το σώμα δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό! Επομένως: «αυτό που δεν είναι ούτε αγαθό ούτε το αντίθετό του γίνεται φίλον τού αγαθού λόγω τής παρουσίας ενός κακού (διά κακού παρουσίαν) Λυσίας 217 Β 4-6.

          Αλλά γίνεται φίλος τού καλού πριν γίνει εις εαυτόν κακός λόγω τού κακού που έχει (υπό του κακού ού έχει)! Δύο σημεία πρέπει να τονισθούν σ ’αυτό το χωρίο: 1) Υπάρχει μία καθαρή αντιστοιχία ανάμεσα στην παρουσία και την κατοχή «ένα κακό (Κ) είναι παρόν στο άρρωστο σώμα (Α), ισούται με Α έχει, κατέχει Κ (217 Ε 2-3, έχοντες 218 Α 6).

          2. Εγκαθιδρύεται όμως μία διαφορά, δηλαδή το σώμα μπορεί να επιβαρυνθεί εκτιθέμενο σε ένα κακό, ή να είναι κακό λόγω τής ασθένειας που έχει. Επομένως υπάρχουν δύο τρόποι παρουσίας.

          Έτσι ο Σωκράτης ορίζει λοιπόν μία γενική αρχή! «Λέω ότι μερικά πράγματα όταν κάτι είναι παρόν σ ’αυτά, είναι τέτοια σαν αυτό που είναι παρόν σε εκείνα τα πράγματα, ενώ δεν συμβαίνει το ίδιο με άλλα (ένια μέν οίον αν ή το παρόν τοιαύτα έστι και αυτά, ένια δε ού). Λύσις 217 C3-4!

          Ας προσέξουμε ιδιαιτέρως την χρήση τού οίον και τού τοιαύτα : τα πράγματα δεν είναι αυτό που είναι παρόν, αλλά είναι τέτοια όπως είναι εκείνο που τούς είναι παρόν, δηλαδή είναι τής ίδιας ποιότητος! Για να κάνει κατανοητό ακόμη περισσότερο το παράδειγμα τού αρρώστου σώματος, ο Σωκράτης επικαλείται ένα άλλο παράδειγμα, εκείνο τών άσπρων μαλλιών: εάν βαφούν τα άσπρα μαλλιά με βαφή, ξανθά, αυτή είναι παρούσα (πάρεστιν, 217 C5) σ ’αυτά, αλλά δεν μπορούμε να πούμε ότι εκείνα τα μαλλιά είναι τέτοια σαν αυτό που είναι παρόν σ ‘αυτά (τοιούτον… οίον το επόν, C7). Και πράγματι δεν θα είναι ακριβώς άσπρα, αλλά θα έχουν μόνον την εμφάνιση, παρά την παρουσία τού λευκού σ ’αυτά (παρεί η γ’αν αυταίς λευκότης, D4, παρούσης λευκότητος D 5-6). Αντιθέτως τα μαλλιά τα οποία είναι αληθινά λευκά, λόγω γήρατος έχουν τον ίδιο προσδιορισμό μ’αυτό που είναι παρόν σ ’αυτά, δηλαδή η λευκότης (οιόνπερ το παρόν, λευκού παρουσία λευκαί, D8-Ε1).

          Τόσο στο παράδειγμα τού ασθενούς σώματος, όσο και σε εκείνο των λευκών μαλλιών, γίνεται κατανοητό ότι η παρουσία μιας ποιότητος σε ένα αντικείμενο είναι δύο τύπων : εκείνος που δίνει ποιότητα και εκείνος που δεν δίνει: (Τούτο τοίνυν ερωτώ νύν δή, ει αν τι παρή τοιούτον έσται το έχον οίον το παρόν ή εάν μέν κατά τινα τρόπον παρή, έσται εάν δε μή, ού. 217 Ε 1-3).

          Αυτή η διάκριση δεν συμπίπτει με την λογική διάκριση που εδραίωε ο Αριστοτέλης ανάμεσα στο ίδιον και το συμβεβηκός (Τοπικά Ι, 5, 102 α 18, 102 b 4-26). Η λευκότης τών μαλλιών οφειλόμενη στην ηλικία δεν αποτελεί ένα ίδιον με την στενή έννοια, αλλά ένα συμβεβηκός. Μία καλή προσπάθεια εξήγησης τής διαφοράς ανάμεσα στους δύο τρόπους παρουσίας είναι η αριστοτελική διάκριση ανάμεσα σε ποιότητες στοργής και αγάπης, και συναισθήματος και ευαισθησίας, η οποία βρίσκεται στο όγδοο κεφάλαιο τών κατηγοριών (9^α 28-10 α 10).

          Σύμφωνα με τον Σταγειρίτη, είναι ποιότητες, «στοργής και αγάπης», καθαυτές, μόνον οι καθορισμένες οι οποίες διαρκούν στόν χρόνο, ενώ οι περαστικές οι οποίες ανήκουν σε άλλη κατηγορία είναι απλά συμβεβηκότα: είναι ένα «πάθος». Η ωχρότης, δηλαδή η λευκότης τού δέρματος, οφειλούμενη στην φυσική σύσταση ή σε μία μακρά ασθένεια, η οποία υφίσταται και δεν χάνεται εύκολα, δυνάμενη να διαρκέσει και ολόκληρη τη ζωή, είναι μία ποιότης, δεδομένου ότι χαρακτηριζόμεθα σύμφωνα μ ’αυτή. Ενώ η Χλωμάδα που οφείλεται στον φόβο, η οποία χάνεται γρήγορα, δεν είναι στην πραγματικότητα μία ποιότητα αλλά ένα πάθος, διότι δεν χαρακτηριζόμεθα σύμφωνα μ ‘αυτή.

          Με τον ίδιο τρόπο, το λευκό τών μαλλιών το οποίο προκύπτει από ένα βάψιμο είναι μία παρέμβαση, ενώ το λευκό που προκύπτει από τα γηρατειά συνίσταται σε μία πραγματική ποιότητα αφορούσα το σώμα, και ανάμεσα σε όλες αυτές τις ποιότητες, ανήκει σε εκείνες οι οποίες προέρχονται από μία αλλαγή και όχι σε εκείνες που την παράγουν.

          Στο παράδειγμα τού Λυσία, το λευκό τών βαμένων μαλλιών είναι περαστικό και εύκολα να αλλάξει, ενώ εκείνο που οφείλεται στο γήρας είναι διαρκές και δύσκολο να αφαιρεθεί. Σε αριστοτελικούς όρους, τα λευκά μαλλιά δεν χαρακτηρίζονται (ποιόν) μέσω ενός απλού πάθους, αλλά μόνον μίας ποιότητος. Στην πρώτη περίπτωση «λευκό» αντιστοιχεί στην κατηγορία τού πάθους, ενώ στην δεύτερη ανήκει σε εκείνη της ποιότητος!

          Εάν εφαρμόσουμε την αριστοτελική διάκριση στο παράδειγμα τών εν ασθενεία σωμάτων, θα μπορούσαμε να πούμε ότι εκείνο στο οποίο η ασθένεια είναι μία κατάσταση, δηλαδή μία πραγματική ποιότης, είναι κακό, επομένως δεν μπορεί να γίνει φίλον του καλού, ενώ το σώμα τού οποίου η ασθένεια είναι μία περαστική αλλαγή, δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό και επομένως μπορεί να γίνει φίλον τού αγαθού.

          Το ίδιο συμβαίνει και στην περίπτωση τής άγνοιας. Είναι ένα κακό, αλλά μπορεί να είναι παρόν στην ψυχή, με δύο διαφορετικούς τρόπους: ή την καθιστά κακή ή όχι, έτσι ώστε «ανόητος» μπορεί να είναι ή μια ποιότητα ή ένα πάθος. Όταν η άγνοια είναι ένα απλό πάθος, εκείνοι που το υφίστανται δεν είναι ούτε καλοί ούτε κακοί, αλλά είναι φιλοι αυτού που είναι αγαθός.

          Εάν γίνει αποδεκτή η επιχειρηματολογία μας, στον Λυσία δεν υπάρχει λόγος να λάβουμε τον όρο τής «παρουσίας» σαν μία εισαγωγή στην θεωρία τών ιδεών. Μάλιστα δε, η παρουσία είναι η φυσική έκφραση τής σχέσεως ανάμεσα σε μία ποιότητα και στο πράγμα στο οποίο φανερώνεται, που την κατέχει!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.