Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ απέναντι στο πρόβλημα της ποιότητος! (1)

Ο ΠΛΑΤΩΝ ΚΑΙ Ο ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ

Απέναντι στο πρόβλημα της ποιότητος! 

Τής Maria Isabel Santa Cruz.

     

 

Πέραν τών συζητήσεων γύρω από τον τρόπο με τον οποίο γίνεται κατανοητός ο διαχωρισμός, η διάζευξη [ο διαχωρισμός κατανοείται με διάφορους τρόπους: σαν διαφορετικό, σαν άνεξάρτητο από κάτι ιδιαίτερο, σάν κάτι ικανό νά υπάρξει ανεξαρτήτως  όλων των λεπτομερειών, σαν χωρικά χωριστό…] το μεγαλύτερο μέρος των ερευνητών δέχεται ότι στους μέσους διαλόγους και με παραδειγματικό τρόπο στον Φαίδωνα ο Πλάτων παρουσιάζει την θεωρία του τών χωριστών ιδεών! Παρότι στον Φαίδωνα οι όροι χωρίς ή χωριστόν δεν εφαρμόζονται στις μορφές, (αλλά χρησιμοποιούνται για να δείξουν τον χωρισμό τής ψυχής από το σώμα), ο χωρισμός εννοημένος σαν ανεξάρτητη ύπαρξη μοιάζει να κατάγεται από τον χαρακτηρισμό των Μορφών, ιδιαίτερα στην συνθήκη τους τής αιτίας!

          Εάν όμως προχωρήσουμε από τους μέσους διαλόγους στους πρώτους, η διαφωνία ανάμεσα στους μελετητές γίνεται μεγαλύτερη! Είναι ακόμη αντικείμενο διαμάχης ο τρόπος με τον οποίο διαβάζονται οι πρώτοι διάλογοι. Είναι σωστή μόνον η προληπτική ανάγνωση, δηλαδή για παράδειγμα να ερμηνευθεί, όπως θέλει ο Ch. Khan, η φιλοσοφική πρόθεση του Πλάτωνος όταν έγραφε τους διαλόγους σαν τον Λάχη, τον Χαρμίδη, τον Ευθύφρονα, τον Πρωταγόρα, ξεκινώντας από τις ηθικές αναπτύξεις, τις επιστημολογικές και τις μεταφυσικές της Πολιτείας και του Φαίδωνος; Η μήπως μπορούν να διαβαστούν χωρίς την θεωρία την οποία επεξεργάστηκε ο Πλάτων στο διάβα των χρόνων;

          Οπωσδήποτε είναι δύσκολο εάν όχι αδύνατο, να αρνηθούμε τις θεματικές σχέσεις, να μην αναγνωρίσουμε μία συνέχεια ανάμεσα στα γραπτά των διαφόρων περιόδων ή να μην δεχθούμε ότι από τους πρώτους διαλόγους ο Πλάτων επικαλείται θεληματικά μία ορολογία και έννοιες στις οποίες θα δώσει αργότερα μία τεχνική και πιο ακριβή σημασία! Αλλά επιπλέον δεν είναι εντελώς χωρίς σημασία το γεγονός ότι είναι ο ίδιος ο Πλάτων ο οποίος παρουσιάζει καθέναν από τούς διαλόγους του σαν μία αυτόνομη δομική ενότητα, με έναν καινούργιο διάλογο, με μερικές σκηνές, ερωτήσει και με διαφορετικά πρόσωπα, και ότι υπάρχουν λίγες διασταυρωμένες αναφορές.

          Πολύ πιθανόν ο Πλάτων νά περίμενε κάθε διάλογος να κατανοηθεί ανεξαρτήτως από την ανάπτυξη η οποία περιέχεται αλλού! Σ ’αυτή την περίπτωση, δεν μπορούν ίσως να διαβαστούν τα πρώτα του κείμενα εκτιμώντας την πρόθεση του συγραφέως, χωρίς να τοποθετούμε την ανάπτυξη που αναδύεται στους διαλόγους τής ωριμότητος;

          Είναι γεγονός για παράδειγμα, ότι η χρήση ορισμένων όρων, ιδιαιτέρως είδος και ιδέα σε διαλόγους όπως ο Ευθύφρων (56, 6 D 9) ο Μένων (72 C7. D8), θα μπορούσε να δείξει ότι ο Πλάτων είχε ήδη επεξεργαστεί την θεωρία του τών Μορφών όταν τούς έγραφε. Είναι αλήθεια επίσης ότι η επίμονη σωκρατική ερώτηση «τί είναι το χ;», υποθέτει ότι υπάρχουν οντότητες όπως «συμπόνοια», «κουράγιο», «ομορφιά», λέξεις οι οποίες σημαίνουν ποιότητα, πάνω στις οποίες υποβάλλεται η ερώτηση και των οποίων ο ορισμός ερευνάται σαν απάντηση. Επι πλέον πολλοί συγγραφείς ισχυρίζονται ότι η χρήση ορων αφορώντων το λεξιλόγιο τής «παρουσίας». Όπως παρουσία και παρείναι, παραπέμπουν καθαρά στην θεωρία τών Μορφών!

          Στην πραγματικότητα στον Φαίδωνα (100 D) σε ένα πλαίσιο στο οποίο ερευνάται η απόδειξη ότι η αληθινή αιτία είναι η ιδέα, και αφού έχει χρησιμοποιηθεί η έννοια τής μετοχής (100 C5), ο Σωκράτης ισχυρίζεται ότι δεν μπορούμε να πούμε ότι ένα πράγμα είναι ωραίο διότι έχει αυτό το χρώμα ή αυτή την φιγούρα, αλλά αυτό που το καθιστά ωραίο είναι ακριβώς η παρουσία, D5, ή η κοινωνία, D6, του καθαυτού κάλλους. Παρ’ όλα αυτά δηλώνει ότι δεν μπορεί να εκφραστεί με σιγουριά στον τρόπο με τον οποίο δίνεται η σχέση! [Σημαίνει όμως ότι πριν από κάθε σχέση εκείνο που μετρά ακόμη και για την ίδια την σχέση είναι οι Μορφές οι οποίες δίνουν στα πράγματα τούς χαρακτήρες που έχουν].

          Αργότερα στον Παρμενίδη, 130…., όπου παρουσιάζεται το «δίλημμα τής μετοχής» (κοινωνίας), ο Παρμενίδης αποδεικνύει πώς η σχέση των ιδιαιτεροτήτων με την Φόρμα (μορφή) δεν μπορεί να εξηγηθεί με την παραμονή ή το Είναι των πραγμάτων τής Μορφής, καθότι αυτή δεν μπορεί να είναι παρούσα στα πράγματα ούτε ολόκληρη σε κάθε πράγμα, ούτε μερικώς, από την στιγμή που θα έχανε μ ’αυτόν τον τρόπο την συνθήκη της Μορφής (αρχέτυπου), η οποία είναι Μία, αδιαίρετη και χωρισμένη!

          Ξεκινώντας από αυτά τα χωρία έγινε προσπάθεια να ανιχνευθούν σε μερικούς από τους πρώτους διαλόγους, όπου ο Πλάτων χρησιμοποιεί το λεξικό της παρουσίας (παρουσία, παρείναι, παραγίγνεσθαι, προσγίγνεσθαι, ενείναι, είναι εν), μερικές προκαταβολικές έννοιες τής σχέσης, τής αιτιότητος, διά της παρουσίας τής Μορφής στις ιδιαιτερότητες, στις λεπτομέρειες!

          Νομίζω ότι δεν υπάρχει ανάγκη να διαβάσουμε τους πρώτους διαλόγους από την οπτική γωνία της «κλασσικής» θεωρίας των Μορφών. Παρότι έχουν στηθεί με την χρήση τής σωκρατικής ερώτησης περί είδους ή ιδέας, σαν ένα λεξικό τής παρουσίας και μπορούν να υπολογισθούν κατά κάποιο τρόπο σαν παρουσίαση μιας «θεωρίας των Μορφών», αυτή η τελευταία είναι κάτω από πολλές απόψεις, διαφορετική από την «κλασσική θεωρία των Μορφών» η οποία βρίσκεται στον Φαίδωνα ή στην Πολιτεία και η οποία χαρακτηρίζεται από μία σειρά αντιθέσεων που ανήκουν ακριβώς σε μία οντολογία δύο ξεχωριστών πλαισίων. Μάλιστα δε είναι δυνατόν να αναλύσουμε τους πρώτους διαλόγους και να εξηγήσουμε πάνω απ’ όλα την χρήση τού λεξικού τής παρουσίας σ ’αυτούς, στο φως ενός πιο γενικού προβλήματος- και μάλιστα προηγούμενου- το οποίο απασχόλησε τον Πλάτωνα και το οποίο έκτοτε υπήρξε αντικείμενο διαμάχης εκ μέρους τού Αριστοτέλη και όλης τής επόμενης παραδόσεως. Εκείνο το γενικό πρόβλημα, είναι εκείνο τής δυνατότητος να διακρίνουμε ανάμεσα στο πράγμα και την ιδιότητα, ανάμεσα σ ’ένα υποκείμενο και τα τυχαία κατηγορήματα (συμβεβηκότα), και ιδιαιτέρως την ποιότητα.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.