Η ΕΝΟΤΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ (3)

Συνέχεια από: Τρίτη 21 Μαίου 2019

Η ΕΝΟΤΗΣ ΤΗΣ ΓΝΩΣΕΩΣ ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ 

Του Enrico Berti.

 Τί είναι η γνώση; (συνέχεια)        

Αυτή η δυναμική μορφοποίηση τού καθόλου παραβάλλεται από τον Αριστοτέλη με το σταμάτημα ενός από τους πρώτους στρατιώτες στην άτακτη φυγή ενός διαλυμένου στρατού! Μετά τον πρώτο σταματά ένας δεύτερος, μετά ένας τρίτος, κ.τ.λ. μέχρις ότου ξανασυσταθεί η τάξις. Προφανώς ο στρατός σε φυγή είναι η άτακτη ροή των αισθητών γνώσεων. Το προοδευτικό σταμάτημα των διαφόρων στρατιωτών είναι η πρόοδος του σχηματισμού τών εννοιών, η οποία παράγει την σταδιακή αναδιοργάνωση τών αισθητηριακών γνώσεων! Αυτή η πρόοδος αρχίζει με το σταμάτημα ενός μόνου στρατιώτη, αλλά προφανώς δεν ολοκληρώνεται μ’αυτό. Το πρώτο σταμάτημα παράγει ένα δεύτερο κ.τ.λ. Μόνον με την αναδιάταξη του στρατού στο σύνολο του η πρόοδος τελειώνει, αλλά πρόκειται για ένα τέλος, όπως θα δούμε, διαφορετικού γένους από τις προηγούμενες στάσεις, το οποίο επιβεβαιώνει οριστικά το άνοιγμα!

          Το ανεξάντλητο τής προόδου σημαίνει ότι, αναγόμενοι από τί στο γιατί, κάθε γιατί το οποίο κατακτάται μεταστρέφεται αμέσως σε ένα καινούργιο τί το οποίο παραπέμπει σε ένα καινούργιο γιατί. Έτσι λοιπόν ο προβληματισμός ο οποίος χαρακτηρίζει την γνώση στο αρχικό της στάδιο, εκείνο τής εμπειρίας, δεν λύνεται ποτέ, αλλά συνοδεύει πάντοτε την γνώση στην σταδιακή της σύσταση, μέχρις ότου να επηρεάσει κάθε προηγούμενη βεβαιότητα και να γίνει καθαρός προβληματισμός!

          Αυτό όμως δεν εμποδίζει σε διαφορετικά επίπεδα, την πρόοδο τού προβληματισμού να σταματήσει και αντί να ερευνήσει νέα «γιατί», νά προτιμάται η επιστροφή ώστε, (δηλαδή να χρησιμοποιηθούν αποτελέσματα ήδη αποκτημένα), να εξηγηθεί αυτό από το οποίο είχαν ξεκινήσει οι κινήσεις τής έρευνας! Ένα παρόμοιο σταμάτημα όχι μόνον είναι δυνατόν, αλλά είναι και αναγκαίο έτσι ώστε η γνώση να αποκτήσει μία δομή και να συσταθεί σαν ολοκληρωμένος οργανισμός. Εάν δηλαδή η γνώση είναι επιστήμη, και η επιστήμη είναι η γνώση τής αιτίας, ο σκοπός για τον οποίο γίνεται η κίνηση τής έρευνας τής αιτίας δεν είναι εκείνος τής γνώσεώς της σαν κάτι το οποίο έχει ανάγκη εξηγήσεως με την σειρά του, αλλά ο σκοπός είναι η χρησιμοποίησή της για την εξήγηση αυτού τού οποίου αυτή είναι αιτία! Η σύσταση και η πληρότης, την οποία αποκτά η γνώση μ ’αυτόν τον τρόπο, δεν είναι βεβαίως απόλυτη, αλλά σχετική με το επίπεδο της έρευνας κατά την οποία πραγματοποιήθηκε το σταμάτημα και με το μέρος τής εμπειρίας το οποίο καλύπτεται από το καθόλου που τού αντιστοιχεί.

          Αυτή η όψη τής γνώσεως, εξίσου με εκείνη τής έρευνας παρουσιάζεται από τον Αριστοτέλη στο ίδιο το πρώτο βιβλίο τής Μεταφυσικής. Εδώ λοιπόν παρατηρεί ότι όλοι αρχίζουν θαυμάζοντας το γεγονός ότι το πράγμα βρίσκεται με κάποιον τρόπο, για παράδειγμα ότι η διαγώνιος ενός τετραγώνου είναι ασύμμετρος με την πλευρά, αλλά όταν γνωρίσουμε την αιτία του καταλήγουν να βρεθούν στην αντίθετη συνθήκη τής προηγούμενης : με τίποτε δεν θα έμενε να θαυμάζει ο γεωμέτρης, όπως με το γεγονός ότι η διαγώνιος θα ήταν σύμμετρος με την πλευρά! (Μετφ. 983 α 12-21).

          Εξάλλου είδαμε επίσης πώς και στα Αναλυτικά ύστερα, όπου περιγράφεται η πρόοδος τού σχηματισμού τού καθόλου, πόσο επιμένει ο Αριστοτέλης, στον χαρακτήρα τής σταθερότητος που διαθέτει η γνώση απέναντι στην κινητικότητα τής εμπειρίας. Σ ’αυτή την σταθερότητα και την σύσταση αναφέρεται μάλλον και η ίδια η λέξη την οποία χρησιμοποιούν οι Έλληνες για να δείξουν την γνώση με την ιδιαίτερη σημασία της, δηλαδή επιστήμη στην οποία φαίνεται να είναι παρούσα η ρίζα του στήναι! (Φυσ. VIII, 3, 247 b 10-11): τώ γάρ ηρεμήσαι και στήναι την διάνοιαν επίστασθαι και φρονείν λέγομεν!

          Η πλευρά τής πληρότητος, δηλαδή η επιστροφή από το Γιατί στο Τί, όπου εκφράζεται η σταθερότης, είναι τόσο ουσιώδης για την επιστήμη, ώστε να αποκτήσει την αποκλειστικότητα σε ορισμένες περιπτώσεις. Εάν πράγματι στο πρώτο βιβλίο τής Μεταφυσικής το όνομα τής επιστήμης αναφέρεται στον βαθμό τής γνώσεως που αντιστοιχεί γενικώς στην γνώση των αιτιών, δηλαδή τού ΓΙΑΤΙ, χωρίς την διάκριση τών στιγμών, στα Αναλυτικά ύστερα αυτό περιγράφεται μόνον στην επιστροφή από το Γιατί στο Τί, δηλαδή στην δομή τής πλήρους γνώσεως. Σ ’αυτό το έργο η πρόοδος τής αποκτήσεως τών αιτίων, μάλιστα δε η ενέργεια τής γνώσεως με την οποία ολοκληρώνεται, διαχωρίζεται καθαρά από την επιστήμη, σαν προηγούμενη αυτής και απαραίτητη συνθήκη αυτής, και η ενέργεια αυτή ονομάζεται ΝΟΥΣ! (Αν. ύστ. ΙΙ, 19 100 b 5-15). Ο Αριστοτέλης μάλιστα λέει: πάντα γάρ τα αίτια αρχαί! (Μετφ. V, I, 1013 a 17).

          Τον τρόπο με τον οποίο μία τέτοια ανάπτυξη (πρόοδος) επιτυγχάνεται δεν μας τον περιέγραψε ο Αριστοτέλης, πέραν κάποιων σποραδικών αναφορών που αναφέραμε ήδη: (η αρχή τής Φυσικής, Ι, Ι, 184 Α 16-26, η οποία στέκει σαν περιγραφή τής έρευνας τών αρχών).

          Για την καλύτερη γνώση αυτού τού θέματος δεν μένει παρά να εξετάσουμε την μέθοδο που χρησιμοποίησε ο Σταγειρίτης στις διάφορες έρευνές του και αυτό ακριβώς θα κάνουμε στην συνέχεια, λαμβάνοντας υπ’όψιν εκείνη περισσότερο που ενδιαφέρει το θέμα μας, δηλαδή την πρώτη φιλοσοφία. Η πλευρά τής πλήρους γνώσεως, δηλαδή η επιστροφή από το Γιατί στο Τί, η επιστήμη με την στενή έννοια, ανεπτύχθη λεπτομερώς στα Αναλυτικά ύστερα, το έργο που είναι αφιερωμένο στο θέμα αυτό. Και σ ’αυτό θα συγκεντρωθούμε αμέσως στην συνέχεια!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.