Gotthard Günther
Μέρος 3ο
Ξεκίνησε πριν από 20 με 30 χρόνια (το άρθρο γράφτηκε το 1952) σε χαμηλής ποιότητος περιοδικά και μυθιστορήματα των 10 σεντ. Έχει αυξηθεί λίγο σε σχέση με την ταπεινή του αρχή, αν και σε σχέση με την μελλοντική του δυνατότητα βρίσκεται στην νιότη του ακόμη. Μιλάω για την λογοτεχνία “Science Fiction”, δηλαδή τα τεχνολογικά-επιστημονικά μυθιστορήματα περί του μέλλοντος. Διερωτάται κανείς, τι παριστάνει στην πραγματικότητα αυτή η λογοτεχνία. Είναι πολύ σημαντικό πως οι οπαδοί, οι απόστολοι και οι δημιουργοί της δεν συμφωνούν σ' αυτό το σημείο. Από έναν εκδότη μιας συλλογής τέτοιων ιστοριών, χαρακτηρίστηκε το είδος αυτό ως “λογοτεχνία που καταπιάνεται αποκλειστικά με το μέλλον”. Από έναν άλλο ως “λογοτεχνία της προφητείας, φιλοσοφία της περιπέτειας”. Και τέλος έχει περιγραφεί και ως “λογοτεχνία δομημένη σε επιστημονικές ιδέες”. Σε όλους αυτούς τους ορισμούς βρίσκεται κάποιο ίχνος αληθείας. Στα επόμενα θα προσπαθήσουμε να βρούμε μια πιο γενική ερμηνεία.
Αν είναι αλήθεια πως βρισκόμαστε στο τέλος μιας εποχής της παγκόσμιας ιστορίας, και αν υποθέσουμε ότι μπροστά μας ανοίγεται μια νέα εποχή ιστορικών μορφών και ανεξερεύνητων διαστάσεων της συνείδησης, τότε πρέπει να προηγηθεί της πραγματοποιήσεως μιας τέτοιας ιστορικής εποχής ένας νέος πνευματικός προσανατολισμός. Αυτός ο νέος προσανατολισμός πρέπει μεν να φανερώσει τους νέους στόχους και τα δυνατά πεδία δράσης, από την άλλη όμως πρέπει ταυτόχρονα να λογαριαστεί με τα μεταφυσικά μοτίβα που στο παρελθόν κατεύθυναν την ιστορική ζωή. Το “Science Fiction” κάνει και τα δυο με τον πιο ριζοσπαστικό τρόπο. Δυο παραδείγματα θα ιχνογραφήσουν το κεφάλι του Ιανού, που χαρακτηρίζει την λειτουργία αυτής της λογοτεχνίας. Καταρχάς οι νέοι στόχοι.
Τα διαστημικά ταξίδια με όλες τις δυνατές μορφές είναι ένα από τα κύρια θέματα της Science Fiction λογοτεχνίας. Είναι όμως ξεκάθαρο πως η ανθρωπότης, ανεξαρτήτως των τεχνικών πλευρών του προβλήματος, δεν είναι ούτε ηθικά ούτε πνευματικά έτοιμη για μια τέτοια γιγαντιαία διαστολή του χώρου ζωής. Ένα ταξίδι αστραπή στο φεγγάρι; Γιατί όχι. Μια αποστολή στους πλανήτες; Πιθανόν. Το ταξίδι όμως στο πραγματικό διάστημα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό. Βάσει όμως του τρόπου επιστημονικής σκέψης που το δυτικό ημισφαίριο κληρονόμησε από τους πολιτισμούς της άλλης πλευράς του πλανήτη, είναι αδύνατα τέτοια εγχειρήματα. Αυτός ο τρόπος σκέψης δεν μπορεί να φανταστεί κάτι άλλο παρά νόμους της φύσης και τεχνικές διαδικασίες, όπου υπάρχει ένα απόλυτο όριο ταχύτητας. Αυτό το όριο παριστάνεται με την διάσημη σταθερά "c", δηλαδή με την ταχύτητα με την οποία ταξιδεύει (επεκτείνεται) το φως. Ένα ταξίδι λοιπόν στα πραγματικά βάθη του διαστήματος προϋποθέτει, πως η παραδοσιακή μας αντίληψη της φύσεως (με τους νόμους της) όπως και η επιστήμη που ασχολείται με αυτήν πρέπει να αντικατασταθούν με μια εντελώς νέα επιστήμη. Αυτή στηρίζεται σε μεταφυσικές θέσεις θεμελιωδώς διαφορετικές από αυτές του Αρχιμήδη, του Νεύτωνα και του Αϊνστάιν. Αυτό όμως απαιτεί μια νέα μορφή πολιτισμού, ένα ανώτερο πολιτισμό, που πρέπει να είναι ριζικά διαφορετικός από αυτόν που ξέραμε. Ταξίδια στο βαθύ διάστημα προϋποθέτουν ένα πλανητικό (ίσως μάλιστα ηλιακό) πολιτισμό. Αυτό όμως είναι βασικά μια πρόταση της ηθικής. Ένας καινούργιος πολιτισμός δεν γεννιέται όταν ο άνθρωπος ανακαλύψει μερικά καταπληκτικά μηχανήματα, αλλά όταν και εφόσον φτάσει σε μια βαθύτερη κατανόηση του εαυτού του και των ηθικών του υποχρεώσεων.
Αυτές οι λίγες επισημάνσεις σχετικές με την ιδέα του ταξιδιού στο βαθύ διάστημα πρέπει να είναι αρκετές για να δείξουν τα δυο πρόσωπα της λογοτεχνίας αυτής. Φαίνονται, όπως ήδη ειπώθηκε, στον τρόπο με τον οποίο παρουσιάζουν τα τεχνικά προβλήματα και στον τρόπο με τον οποίο υποδεικνύουν τις πνευματικές (ηθικές) προοπτικές.
Η επιστημονικο-τεχνολογική λογοτεχνία ρίχνει ένα προφητικό βλέμμα προς το μέλλον και ταυτόχρονα παρατηρεί με σοβαρή κριτική το παρελθόν. Αυτό που διαφοροποιεί αυτές τις ιστορίες από τις ορθόδοξες δημιουργίες του Emerson, Thoreau, Hemingway και άλλων, είναι η ριζική απόρριψη όλων των παραδόσεων του ανατολικού ημισφαιρίου. Υπάρχουν όμως μερικές πολύ απλές ιδέες και προτάσεις πίστεως, που είναι τα εσωτερικά δομικά στοιχεία κάθε τοπικού ανώτερου πολιτισμού, και του χρησιμεύουν ως το κατώτερο θεμέλιο. Αυτές οι ιδέες κατέχουν μεταφυσική αξία και γι' αυτό ξεφεύγουν από κάθε διανοητική εξέταση. Αν η Science Fiction λογοτεχνία παριστάνει την πρώτη απτή προσπάθεια μιας νέας πολιτισμικής εποχής, πρέπει λοιπόν να επιδείξει μια φιλοσοφική στάση, η οποία παραμερίζει ριζικά τις παραδοσιακές αντιλήψεις, πάνω στις οποίες δομήθηκαν όλες οι παλαιότερες μορφές πολιτισμένης ζωής. Επιτρέψτε μου να εξετάσω μερικές. Θέλουμε να δούμε τι σημαίνουν και πως τις χειρίζεται η Science Fiction λογοτεχνία.
Καταρχάς η αντίληψη για την ύλη. Για όλους τους τοπικούς πολιτισμούς είναι η ύλη ένα απόλυτο στοιχείο στην δομή του κόσμου. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να την αντιλαμβάνεται κανείς είτε ως αστείρευτη (αιώνια), είτε από τον Θεό δημιουργημένη. Μ' άλλα λόγια η ύπαρξη της ύλης είναι μεταφυσική προϋπόθεση ανθρώπινου πολιτισμού. Η ύλη έρχεται πριν από την ανθρώπινη ύπαρξη και είναι πιο “μεγάλη” από το ανθρώπινο πνεύμα. Μόνο ο Θεός μπορεί να δημιουργήσει την ύλη, και συνεπώς το σύμπαν. Στο βιβλίο όμως του John W. Campbell “Ο απίστευτος πλανήτης”, το πιο βαθύ έργο που παρήγαγε μέχρι τώρα η λογοτεχνία της επιστημονικής φαντασίας, βρίσκουμε την αντίληψη ενός “σχεδιασμένου” σύμπαντος. Ενός σύμπαντος που δημιουργήθηκε συνειδητά από ζωντανή διάνοια, ως πεδίο της πραγμάτωσης αυτής της ίδιας, και που “διαμορφώθηκε ως απεικόνιση” του συστήματος της καθαρής διάνοιας. Στο ανατολικό ημισφαίριο δεν υπάρχει ούτε ένα λογοτεχνικό έργο, που να αποτόλμησε να οδηγήσει τόσο μακριά την ανθρώπινη σκέψη. Στον παλιό κόσμο κάτι τέτοιο θα θεωρούνταν βλασφημία. Εδώ όμως μπορεί να θεωρηθεί ως η πρώτη σπίθα μιας νέας πίστης. Ο χρόνος είναι ένα άλλο απόλυτο συστατικό του κόσμου και γι' αυτό δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να ελεγχθεί από την ανθρώπινη τεχνολογία. Μας φαίνεται πως ο χρόνος δεν είναι κάτι άλλο παρά μια από τις πτυχές της αιωνιότητος, με άλλα λόγια έκφανση της Βασιλείας του Θεού, και γι' αυτό για πάντα έξω από τις ανθρώπινες δυνατότητες. Αν κάποιος άνθρωπος λόγω της πνευματικής του κατάστασης ανήκει στην παράδοση των πολιτισμών του παλαιού κόσμου, βαθιά μέσα του δεν είναι σε θέση να αρνηθεί την αλήθεια πως τα πράγματα καθορίζονται από πάνω. Αυτή η ιδέα περί χρόνου είναι στοιχείο που ολοκληρώνει την ιδέα περί της αληθείας. Από την άλλη εμφανίζονται στην Science Fiction λογοτεχνία όλο και πιο πολλές ιστορίες όπου γίνονται πειραματισμοί με την ιδέα του χρόνου, και όπου εξετάζονται οι λογικές δυνατότητες “ταξιδιών στον χρόνο”. Το επίπεδο ανάλυσης του χρόνου στις ιστορίες αυτές απέχει πολύ από θεωρίες περί χρόνου που δημιούργησαν ο ινδικός και ο ευρωπαϊκός πολιτισμός. Δημιουργήθηκε όμως, σε αυστηρή αντίθεση προς την παλαιά μεταφυσική παράδοση, μια νέα φιλοσοφική αντίληψη περί χρόνου. Αυτό έγινε με την ερμηνεία πως ο χρόνος είναι προσβάσιμος στην ανθρώπινη διάνοια, και πως μπορεί να τον προσεγγίσει κανείς με τεχνικά μέσα. Τέτοιες παραδοχές είναι βέβαια εντελώς ξένες προς την ιδέα πως ο χρόνος είναι κάτι δοσμένο από τον Θεό.
Μια άλλη θεμελιώδης αντίληψη που ανήκει στον εξοπλισμό κάθε τοπικού πολιτισμού, είναι η πίστη πως ο άνθρωπος είναι μια απολύτως αναγνωρίσιμη μορφή ύπαρξης, που αποτελεί όριο μεταξύ του δικού μας εμπειρικού κόσμου και του πνευματικού κόσμου του επέκεινα ή του ουράνιου κόσμου. Το πρόβλημα του ορίου (διαχωριστικής γραμμής) εκφράζεται σε εκείνη την ινδική πίστη, που πρεσβεύει πως και οι θεοί πρέπει να μετενσαρκωθούν ως άνθρωποι, πριν μπορέσουν να μπουν στο νιρβάνα. Μόνο ο άνθρωπος, και κανένας άλλος και τίποτα άλλο, είναι ικανός να κάνει το βήμα από την ατέλειωτη σειρά του κάρμα, που παριστάνει τον ιστό του κόσμου, πέρα προς τα αδιανόητα πεδία του νιρβάνα. Μια άλλη μορφή αυτής της πίστης είναι το χριστιανικό δόγμα, πως ο Θεός έπρεπε να γίνει άνθρωπος με την μορφή του Χριστού, για να σώσει τον κόσμο.
(Συνεχίζεται)
Μετάφραση: Πέτρος
Αμέθυστος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου