Independence Day

Μέρος από το άρθρο του
Hans-Jürgen Krysmanski
Καθηγητή Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο του Münster

Das amerikanische Jahrtausend?
Η αμερικάνικη χιλιετία;
στο Jahrbuch für Pädagogik, 2001


Η παγκόσμια κυριαρχία και η μαζική κουλτούρα πάνε μαζί, είτε τα παρατηρεί κανείς από πάνω είτε από κάτω. Στην αρχή κάθε κυριαρχίας επί της μαζικής κουλτούρας, βρίσκεται η ικανότητα χειρισμού των αλληγοριών, με την έννοια μιας πολύπλοκης αισθητικής αναπαράστασης της πραγματικότητος. Οι αλληγορίες έχουν την δυνατότητα, έμμεσα και πλάγια, να συμπλέκουν διάφορα επίπεδα πληροφορίας. “Αν θέλει κανείς να πει κάτι για την οικονομία, θα πρέπει να το κάνει με πολιτικό υλικό. Για κάτι πολιτικό βοηθούν τα ανεπεξέργαστα δεδομένα της οικονομίας” (Jameson, 1992). Και αν όλα αυτά δεν βοηθάνε, βοηθάει ένας κοινός εχθρός από το διάστημα.

O Frederick Jameson ανέπτυξε (από κάτω προς τα πάνω) την έννοια της γεωπολιτικής στρατηγικής -βασιζόμενος στην ανάλυση ταινιών- για να χρησιμοποιηθεί στην διερεύνηση της διαδικασίας της παγκοσμιοποίησης. Παγκοσμιοποίηση: Είναι η προσπάθεια εισαγωγής της αμερικανικής προοπτικής στις υπόλοιπες περιοχές της γης. Από την άλλη όμως, η διαδικασία αυτή ξυπνά, προ πάντων στην πολιτισμική παραγωγή της περιφέρειας, την προσπάθεια εισαγωγής περιφερειακών προοπτικών στην αμερικάνικη εικόνα του κόσμου. Αυτά μέχρι τώρα δείχνουν πως η παγκοσμίως δρώσα Αμερική έχει εδώ και καιρό αναγκαστεί “να διαμορφώσει την εθνική αλληγορία σε ένα εννοιολογικό εργαλείο, ικανό να συλλάβει το καινούριο εν-τω-κόσμω-Είναι” (Jameson 1992).

Ένα τουλάχιστον μέρος της αμερικάνικης ελίτ, το πιο ενδιαφέρον μέρος, έχει απορρίψει τα σχήματα ερμηνείας του κόσμου που προέκυψαν από τον ψυχρό πόλεμο. Συναντάει κανείς μοντέλα του κόσμου, από την μια να έχουν κάτι από την αποικιοκρατική θεώρηση της εποχής πριν τον 1ο παγκόσμιο πόλεμο, από την άλλη όμως (όπως δείχνει η ανάπτυξη στα εργοστάσια της σκέψης και στα δίκτυα) να θυμίζουν και πολύπλοκες αλληγορίες της λογοτεχνίας Science Fiction όπως και παραγωγές του Hollywood. Σε αυτό το σημείο οι παλιοί ψυχροί-πολεμιστές της τωρινής κυβέρνησης του Bush δεν θα μπορέσουν να αλλάξουν τίποτα in the long run. Αντίθετα μαθαίνουν πολύ γρήγορα πως πρέπει να εγκαταλείψουν τις ψυχροπολεμικές τακτικές και να υιοθετήσουν την αλληγορία της παγκοσμιοποιήσεως, όπως άλλωστε δείχνει και η συμπεριφορά τους και η συμπεριφορά των συμβούλων τους μετά τις τρομοκρατικές επιθέσεις του Σεπτεμβρίου του 2001.

Για τον Jameson αποκαλύπτονται δυο αισθητικές αρχές από την αλληγορική πρακτική των αμερικάνικων ταινιών, που έχουν ως θέμα την πολιτική και την οικονομία. Και οι δυο αρχές υπόσχονται πολιτισμικο-οικονομική επιτυχία και την ερμηνευτική προσέγγιση των βαθιών δομικών αλλαγών της μεταμοντέρνας κοινωνίας. Η μια αρχή είναι αυτή ενός που χτυπάει πλήκτρα, που βλέπει προς τα πάνω, και το βλέμμα αυτό συγγενεύει με το ηλεκτρονικό σκάνερ και με προγράμματα εύρεσης στο διαδίκτυο, και δεν έχει καμία σχέση με συγκεντρωτική αυτοπεποίθηση ηγεμονικών εξουσιών. Την άλλη αρχή την ονομάζει ο Jameson διαμόρφωση της συνωμοσίας, ένα παιχνίδι με την υποψία συνωμοσίας. Στη κείμενο που ακολουθεί επικεντρώνομαι στην πρώτη αρχή.

Ο Γερμανός παραγωγός του Hollywood Roland Emmerich κατάφερε να προβάλει αυτό το view from above (ακριβώς το βλέμμα της μεταμοντέρνας παγκόσμιας ελίτ) με όλη την αφέλεια στους τεράστιους ιπτάμενους δίσκους των aliens. Οι οποίοι στο Independence Day υπερίπτανται, διψασμένοι για πρώτες ύλες, πάνω από όλα τα στρατηγικά σημεία του πλανήτη και μεταξύ άλλων απειλούν και την Νέα Υόρκη. Με αυτό τον τρόπο μας πρόσφερε μια ολοκληρωμένη αλληγορία των πραγματικών οικονομικών και πολιτικών συσχετίσεων. Το σχήμα του Roland Emmerich είναι απλό και διαφωτιστικό. Ο κόσμος απειλείται από alien spaceships. Πίσω από αυτή την αλληγορική μεταμφίεση εύκολα αναγνωρίζονται οι πραγματικές εταιρίες πρώτων υλών. Από αυτή την προοπτική φαίνεται ο κόσμος εντελώς διαφορετικά: Οι χώροι του είναι λειτουργικά αναδομημένοι. Δεν υπάρχουν εθνικά σύνορα, δεν υπάρχουν περιοχές με διαφορετικούς πολιτισμούς, ο κόσμος είναι χωρισμένος σε στρατηγικές ζώνες που αφορούν τις πρώτες ύλες και την δύναμη επίδρασης. Η ανθρωπότητα στρέφει το βλέμμα προς την Washington. Στο Independence Day έρχεται η σωτηρία -αλληγορικά μάλιστα η σωτηρία από την καθαρή απληστία- με την μορφή ενός καταπληκτικού συνδυασμού Αμερικανών ηρώων: Ενός ηρωικού προέδρου που ανακαλύπτει το παρελθόν ως πιλότος μαχητικών αεροσκαφών, ενός Black Panther που βρήκε τον προορισμό του ως πιλότος μαχητικών αεροσκαφών, και του Jeff Goldbloom ως brilliant Jewish scientist. Ας μην ξεχάσουμε και τις όμορφες γυναίκες τους.

Σε αυτή την πρακτική πλανητική ιδεολογία για απλά πνεύματα, πρόσθεσε ένας άλλος Γερμανός σκηνοθέτης του Hollywood, ο Wolfgang Peters με το Air Force One ακόμα μια πτυχή: Η πλανητική τρομοκρατία του προέδρου των ΗΠΑ Harrison Ford είναι καλή. Η τοπική τρομοκρατία που ξεκίνησε από την πλανητική και η οποία παγίδευσε τον πρόεδρο είναι κακή και πρέπει να εξαφανισθεί με κάθε μέσο. Έτσι η γη γίνεται βαθμιαία μια μάζα που μπορεί να διαμορφωθεί κατά βούληση, και η οποία μετατρέπεται σε καθαρή ενέργεια. Το ξεδίπλωμα αυτής της παγκόσμιας στρατηγικής στάσης την βιώνουμε σήμερα. Με την δημιουργία μια παγκόσμιας κυβέρνησης.

Επομένως τα πράγματα δεν μπορούν να μείνουν στην απλή πλανητική ιδεολογία (έστω και αν πρέπει να μας απασχολήσει ακόμα η παραδοσιακή διαχείριση δύναμης και κυριαρχίας). Γιατί χαρακτηριστική για την σημερινή κατάσταση της γνώσης είναι η κρίση της γεωμετρικής ευκλείδειας κατανόησης του χώρου, και της μέχρι τώρα κατανόησης του χώρου. Ο Jameson λέει “πως με αυτή την νέα μεταμόρφωση της έννοιας του χώρου, με αυτόν τον υπερχώρο, έγινε κατορθωτό να υπερβαθεί η ικανότητα του σώματος να γνωρίζει που βρίσκεται, να δομεί το άμεσο περιβάλλον του μέσω της αισθητηριακής πρόσληψης, και να καθορίζει την θέση του σε ένα μετρήσιμο κόσμο”. Οι υπερχώροι παριστάνουν μια αναπόφευκτη ιστορική και κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα. Ο κυβερνοχώρος είναι “η τρίτη μεγάλη νεοφανής επέκταση του καπιταλισμού” (Jameson, 1993).

Μετάφραση Πέτρος

Αμέθυστος