ΤΟ ΔΡΑΜΑ ΤΟΥ ΑΘΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΥ (2)

Συνέχεια από Δευτέρα, 30 Σεπτεμβρίου 2013

HENRI DE LUBAC

Η ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΕΝΟΣ ΝΕΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ (2) 

Εδώ και λίγο καιρό γινόμαστε μάρτυρες, όχι μόνον εκπληκτικών γεγονότων, που συντρίβουν την επιφάνεια της γης, αλλά ενός γεγονότος που αλλάζει βαθειά κάτι μέσα στον ίδιο τον άνθρωπο. Αυτό το γεγονός λοιπόν ας γίνει το δικό μας σημείο εκκίνησης. Σ’ αυτό το δικό μας «σύμπαν σε μια φάση ψυχικής εξελίξεως», η συνείδηση, καθορισμένη πλέον στις ουσιαστικές της γραμμές από την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους, υψώνεται μερικές φορές, και αντιλαμβάνεται σχεδόν διαστάσεις και αξίες καινούργιες. Και τώρα ακριβώς νομίζουμε ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μία από αυτές τις στιγμές αφύπνισης και μεταμορφώσεως. Ένας νέος ανθρωπισμός; Χωρίς αμφιβολία ο ανθρωπισμός δεν τα είπε όλα ακόμη. Οικοδομείται ένας νέος τύπος καινούργιου ανθρώπου, που την ίδια στιγμή μεταμορφώνει την ιδέα που μέχρι σήμερα είχε ο άνθρωπος για τον εαυτό του, την ιστορία του, την μοίρα του. Θεωρητικά και πρακτικά λοιπόν επέρχεται μια θαυμαστή μετάλλαξη.

Μέχρι τώρα, από τις αρχές της ανθρωπότητός μας, υπήρξαν βεβαίως πολλές αλλαγές. Όμως σε όλη την διάρκεια της Ιστορίας, αυτές οι αλλαγές παρουσίαζαν περιορισμούς, κάτω από πολλές απόψεις, μέσα σε πολύ στενά σύνορα. Ο πολιτισμός άφηνε τον άνθρωπο κοντά στην φύση, να συμμετέχει στον ρυθμό της, ευτυχισμένο όταν έφτανε, με τον τρόπο του, ορισμένες στιγμές πληρότητος και γονιμότητος, παραδομένο εκ των προτέρων σε οπισθοδρομήσεις και πτώσεις, τόσο μοιραίες όσο και η αλληλοδιαδοχή των εποχών ή όπως το γύρισμα του τροχού της τύχης. Αυτό το ανυπόμονο ζώο, που είναι σήμερα ο άνθρωπος, ανικανοποίητο από την μοίρα του, από την εποχή ήδη της αφυπνίσεώς του, ήταν ήδη έτοιμο για επαναστάσεις και ταραχές. Μόνο που ήταν μέχρι σήμερα φαινόμενα σποραδικά και περιορισμένα, όμοια με μια επιδρομή πυρετού, δεν ήταν τα κανονικά βήματα μιας καθοδηγούμενης πορείας, ούτε βαθμιαίες φάσεις μιας συνειδητής και μεθοδικής πράξεως. 

Έτσι λοιπόν, στους χρόνους μας, γεννήθηκε μια νέα φιλοδοξία. Ξεπήδησε μια ιδέα-δύναμις. Ο άνθρωπος σιγά-σιγά, επαναστάτησε ενάντια σε αυτή την μοίρα που κρεμόταν πάνω του. Θέλει να ξεχωρίσει από το μοιραίο, το οποίο από αρχαιοτάτους χρόνους είχε μάθει να το πιστεύει σαν ανίκητο. Πώς συνέβη αυτό; Ποια επιρροή, ποιων αρχαίων αιτιών, με την σύμπραξη ποιων βοηθητικών συνθηκών; Δεν θα τις αναλύσουμε. Θα μας αρκέσει να ξεχωρίσουμε, πάνω στη βάση αυτής της μεταμορφώσεως, τρία συνειδησιακά γεγονότα ανάμεσα σε τόσα άλλα, τρία πολύ απλά γεγονότα, πολύ γενικά, μιας σχετικής καινοτομίας, η σπουδαιότητα των οποίων προέρχεται από το γεγονός πως η επέκτασή τους είναι όλο και πιο πλατειά και ο χαρακτήρας τους όλο και πιο συστηματικός.

Το πρώτο εξ’ αυτών των γεγονότων, το πιο γενικό και κοινότοπο, είναι η ΠΙΣΤΗ ΣΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΗ. Η θετική επιστήμη, οικοδομημένη μέσω της πειραματικής έρευνας και ικανή να φτάσει την ακρίβειά της χάρη στα μαθηματικά, δεν γεννήθηκε χτες. «Η μοντέρνα επιστήμη είναι η κόρη των μαθηματικών. Γεννήθηκε την ημέρα κατά την οποία η άλγεβρα απέκτησε δύναμη και ελαστικότητα τέτοιες που κατόρθωσε να αγκαλιάσει την πραγματικότητα και να την τυλίξει στο δίκτυο των υπολογισμών της»(Βergson). Μετά από μία μεγάλη έκλειψη που ακολούθησε το ξεκίνημά της την ελληνική και ελληνιστική περίοδο, ξαναγεννιέται τον μεσαίωνα, ιδιαιτέρως από τον 14ο αιώνα, για να θριαμβεύσει στα χρόνια του Γαλιλαίου, του Καρτέσιου και του Πασκάλ.

Παρ’ όλα αυτά όμως ακόμη και στον 17ο αιώνα η επιστήμη θεωρείται πολύ συχνά μόνον το όργανο για την ικανοποίηση μιας ευγενούς περιέργειας ή για την επίτευξη πρακτικών πλεονεκτημάτων. Παρά τον Καρτέσιο, η πίστη στην Επιστήμη, η οποία θα έπρεπε να εξασφαλίσει την ευτυχία ή το μεγαλείο της ανθρωπότητος και η λατρεία της έρευνας, θεωρούμενη το πιο υψηλό ιδεώδες που μπορεί να προτείνει, αυτές οι δύο πραγματικότητες είναι πολύ πρόσφατες. Επιπλέον, στο ξεκίνημά της, η θετική επιστήμη είχε κατακτήσει μόνον ένα μικρό πεδίο: μετά από εκείνο της αστρονομίας, εκείνο των φυσικών επιστημών.

Η Χημεία και η Βιολογία αρχίζουν να αποτελούν μέρος της Επιστήμης μόνον τον 18ο αιώνα. Στην συνέχεια έρχεται η σειρά των ανθρωπιστικών σπουδών: πολιτική οικονομία, κοινωνιολογία, ψυχολογία. Λιγότερο από έναν αιώνα πριν ο Auguste Comte, στο διάσημό του βιβλίο, Μαθήματα θετικής φιλοσοφίας, κήρυττε τον ερχομό της «θετικής εποχής» (η οποία παίρνει την θέση, καθώς ισχυρίστηκε, της θεολογικής και μεταφυσικής εποχής) με την θεμελίωση της κοινωνικής φυσικής ή την κοινωνιολογία. Αυτή ήταν η μεγάλη καινοτομία –απολύτως πραγματική σήμερα– : Ο άνθρωπος έγινε και αυτός, όπως η εξωτερική φύση, αντικείμενο της θετικής επιστήμης, η οποία τον υπέβαλλε στις ίδιες μεθόδους έρευνας και γι’ αυτό, προσθέτουμε με ευχαρίστηση, ικανού να γνωρίσει για πρώτη φορά τον εαυτό του, από την στιγμή που η θετική επιστήμη είναι ο μοναδικός τύπος γνώσεως, που απομακρύνει όλα τα όνειρα, όλες τις φαντασίες των θρησκειών και των αφηρημένων φιλοσοφιών. Και πάλι παρόλες τις απαιτήσεις του, ο θετικισμός του περασμένου αιώνος αντιπροσωπεύει ξανά μια συνθηκολόγηση της επιστήμης μπρος στον άνθρωπο. Ο Comte είχε κατηγορήσει κάθε “θεολογισμό” ότι υποστήριζε την υπεροχή του ανθρώπου πάνω στον κόσμο! Αλλά όμως φοβούμενος εκείνη που ονόμαζε «μια τυφλή και διαλυτική ειδικότητα» και υποτάσσοντας την ανάλυση στην σύνθεση και την πρόοδο στην τάξη, είχε φτάσει στο σημείο να απαιτεί από τους μαθητές του, τους ιερείς του μέλλοντος, να παραιτηθούν από το κυνήγι μιας αδύνατης αντικειμενικότητος, για να αποδεχθεί μερικές ιδεατές έννοιες, οι οποίες ανταποκρίνονταν στις ανάγκες της καρδιάς. Είχε φτάσει στο σημείο να επαναφέρει τον φετιχισμό των πρωτογόνων. Εξάλλου ακόμη και εκείνοι που δεν τον είχαν ακολουθήσει σ’ αυτόν τον δρόμο δεν είχαν αποκτήσει τον τέλειο θετικισμό. Ένας αόριστος μυστικισμός προστάτευε ακόμη την ανθρωπότητα από τις επιθέσεις της γνώσεως. Η ανθρωπότης συνιστούσε ένα είδος "συναισθηματικής οντότητος" στην οποία έπρεπε να παραδοθούν οι άνθρωποι της εποχής. Σήμερα που ο υποκειμενισμός αυτός επιτέλους καταργήθηκε, όλος ο άνθρωπος, λέγεται, πως βρίσκεται συγχωνευμένος στην επιστήμη...

Τώρα λοιπόν -και αυτό είναι το δεύτερο γεγονός- αυτή η Επιστήμη δεν είναι μόνον θεωρητική, μοντέρνο αντίστοιχο, πιο συνεπές και πιο ακριβές, εκείνου που θα μπορούσε να είναι για τους αρχαίους ο αισθητικός διαλογισμός του κόσμου. Είναι μια "επιχειρησιακή επιστήμη". Κατευθύνεται με όλες της τις δυνάμεις προς την κατάκτηση του κόσμου. Τέλειωσε ο καιρός, λέγεται ακόμη, των καθαρά κριτικών σκέψεων και των καθαρών απολογισμών, όπως επίσης και των συστημάτων που απαιτούν να είναι ανεξάρτητα, ουδέτερα. Ακόμη και οι επιστήμες του παρελθόντος δεν είναι τίποτε άλλο από έναν βατήρα. Ο άνθρωπος έχει έναν πρακτικό σκοπό και κοιτάζει μπρος. Δεν πρόκειται πλέον για την απόλαυση κάποιας στοχαστικής εμπνεύσεως, αλλά σύμφωνα με τον σκοπό που διείδε ήδη ο Βάκων και προσδιόρισε ακριβότερα ο Καρτέσιος, πρόκειται για την ανάδειξη του ανθρώπου σε "κύριο και δεσπότη των δυνάμεων της φύσεως".

(Συνεχίζεται)

Αμέθυστος