Στις ρευστές συνθήκες της σύγχρονης επικοινωνίας και εργασίας, η ταυτότητα είναι ενοχλητική, επειδή απαιτεί αξιοπιστία, η οποία σήμερα δεν είναι πια εγγυημένη. Όπως έδειξε ο ανθρωπολόγος Joseph Tainter στο έργο του «Κατάρρευση πολύπλοκων κοινωνιών», από την εξειδικευμένη ταχεία εκπαίδευση επωφελείται μόνο ένας μικρός κλάδος της κοινωνίας, ενώ το κόστος διαμοιράζεται σε όλη την κοινωνία.
H κατάρρευση είναι μια επαναλαμβανόμενη διαδικασία μέσα στην ανθρώπινη ιστορία, παρουσιάζει παγκόσμιες διαστάσεις και επηρεάζει ένα ευρύ φάσμα κοινωνιών, ήτοι από τις κοινωνίες των τροφοσυλλεκτών μέχρι και εκείνες των μεγάλων αυτοκρατοριών. Η κατάρρευση είναι ένα γεγονός μεγάλης σπουδαιότητας για κάθε μέλος μιας πολύπλοκης κοινωνίας, και φαίνεται να αφορά ένα μεγάλο μέρος του σημερινού πληθυσμού της γης. Η αποκέντρωση της πολιτικής εξουσίας έχει αντίχτυπο στον οικονομικό τομέα, στις τέχνες, στα γράμματα και σε άλλα πολιτισμικά φαινόμενα, αλλά δεν είναι αυτή η ουσία της. Η κατάρρευση είναι κυρίως μια ξαφνική και άμεσα αντιληπτή απώλεια ενός εγκαθιδρυμένου επιπέδου κοινωνικοπολιτικής πολυπλοκότητας.
Ένα μικρό απόσπασμα από το Κεφάλαιο 6, του βιβλίου του Joseph Tainter: The Collapse of the complex societies.1988 (Cambridge University Press)
Τέσσερεις βασικές ιδέες μας οδηγούν στο να κατανοήσουμε την διαδικασία της κατάρρευσης, εκ των οποίων οι πρώτες τρεις αποτελούν τις προϋποθέσεις της τέταρτης.
- Οι ανθρώπινες κοινωνίες είναι οργανισμοί οι οποίοι επιλύουν προβλήματα.
- Τα κοινωνικοπολιτικά συστήματα απαιτούν ενέργεια για την διατήρησή τους.
- Η αυξανόμενη πολυπλοκότητας μιας κοινωνίας συμβαδίζει με ένα αυξανόμενο κατά κεφαλήν κόστος, και
- Η ροή των επενδύσεων σε ένα πολύπλοκο κοινωνικοπολιτικό σύστημα, προκειμένου να επιλυθούν τα αναφυόμενα προβλήματα, συχνά φτάνει στο σημείο της φθίνουσας οριακής απόδοσής του.
Η διαδικασία αυτή έχει γίνει ορατή κατά την πρόσφατη ιστορία σε τομείς, όπως είναι η γεωργία και η εκμετάλλευση των πρώτων υλών, η διαδικασία της πληροφόρησης, ο κοινωνικοπολιτικός έλεγχος, ο τομέας της ειδίκευσης και εν γένει η παραγωγικότητα της οικονομίας. Σε κάθε ένα από τους τομείς αυτούς έχει γίνει ευρέως γνωστό πλέον ότι οι βιομηχανικές κοινωνίες δοκιμάζονται από φθίνουσες οριακές αποδόσεις λόγω των διαρκώς αυξανόμενων δαπανών τους.
Οι λόγοι που οδηγούν σε αυτήν την κατάσταση είναι περιληπτικά οι εξής:
Κατά την έκταση που το επιτρέπει η πληροφόρησή τους, οι λογικά ενεργούντες ανθρώπινοι πληθυσμοί κατά πρώτον κάνουν χρήση των πηγών της τροφής τους, της ενέργειας και των πρώτων υλών τα οποία είναι αρχικά πιο εύκολο να αποκτηθούν, να εξαχθούν, να επεξεργασθούν και στη συνέχεια να διανεμηθούν. Όταν αυτού του είδους οι πόροι δεν είναι πλέον διαθέσιμοι, η εκμετάλλευση κατευθύνεται προς εκείνους οι οποίοι είναι πιο δαπανηροί για να αποκτηθούν, να εξαχθούν, να υποστούν την κατάλληλη επεξεργασία και να διανεμηθούν, την ίδια στιγμή όμως που η παραγωγικότητα δεν μπορεί να αυξηθεί περαιτέρω. Το κόστος της επεξεργασίας των πληροφοριών τείνει να αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου, καθώς οι απαιτήσεις των πιο σύνθετων κοινωνιών γίνονται όλο και πιο πολλές, πράγμα που απαιτεί όλο και μεγαλύτερη εξειδίκευση και αύξηση του υψηλά εκπαιδευμένου προσωπικού. Αυτή η διαδικασία όμως με τη σειρά της οδηγεί σε αύξηση των κρατικών δαπανών. Και ενώ το όφελος από μια εκπαίδευση η οποία παράγει προσωπικό υψηλής ειδίκευσης στηρίζεται εν μέρει σε ένα καθολικό εκπαιδευτικό σύστημα το οποίο πρέπει να προηγηθεί πολύ καιρό πριν για να αποδώσει καρπούς πολύ αργότερα, δυστυχώς αυτό το εκπαιδευτικό σύστημα θα οδηγήσει την οικονομία δια μας σε μια φθίνουσα οριακή απόδοση.
Η έρευνα και η ανάπτυξη ξεκινούν από μια θεωρητική γνώση στην οποία η πρόσβαση γίνεται με σχετικά εύκολο τρόπο και με μικρό κόστος, ενώ τα εξειδικευμένα και συγκεκριμένα ζητήματα τα οποία αφορούν στα άμεσα προβλήματα της πραγματικότητας, είναι πιο δύσκολο να επιλυθούν και όταν επιλύονται, επιλύονται με μεγάλο κόστος. Η σύγχρονη ιατρική μας δίνει ένα πολύ καλό παράδειγμα πάνω στο ζήτημα αυτό.
Οι κοινωνικοπολιτικοί οργανισμοί συνέχεια αντιμετωπίζουν προβλήματα, τα οποία απαιτούν αυξημένες επενδυτικές δαπάνες, προκειμένου να διατηρήσουν το υπάρχον status quo. Οι δαπάνες αυτές φτάνουν σε δυσθεώρητα ύψη, προκειμένου να διατηρηθεί η γραφειοκρατία και να καλυφθούν οι ανάγκες για το όλο και πιο εξειδικευμένο προσωπικό της, επίσης και για να επιλύονται τα όλο και πιο ογκούμενα οργανωτικά της προβλήματα, το όλο και πιο διευρυνόμενο κόστος της νομιμοποίησης των πολιτικών της και επίσης τα έξοδα για την εσωτερική ασφάλεια και εξωτερική άμυνά της.
Όλα αυτά τα μέτρα θα πρέπει να λαμβάνονται χρηματοδοτώντας παράλληλα όλο και πιο πολλά μέτρα για την χειραγώγηση του πληθυσμού, συχνά χωρίς να προκύπτει κανένα πραγματικό όφελος. Τώρα, καθώς αυξάνεται το κόστος των επενδύσεων που κατευθύνονται προς τις οργανωτικές αναδιαρθρώσεις της κρατικής μηχανής, αναγκαστικά θα πρέπει να οδηγείται σε μείωση το ποσοστό των κεφαλαίων που κατευθύνονται στον καθαρά παραγωγικό τομέα. Έτσι, ενώ οι αρχικές επενδύσεις που γίνονται από μια κοινωνία αυξάνουν την πολυπλοκότητά της, πράγμα που μπορεί να αποτελεί μια λογική κίνηση προκειμένου να αντιμετωπίσει τα διάφορα προβλήματα που ανακύπτουν, όλη αυτή η ευτυχής κατάσταση δεν μπορεί να συνεχίσει για πολύ. Καθώς οι φτηνές παραγωγές, ορύξεις, διαδικασίες πληροφόρησης και οργανωτικές λύσεις βαθμηδόν εξαντλούνται, κάθε καινούργια ανάγκη για τη συντήρηση αυτού του πολύπλοκου συστήματος πρέπει να καλυφθεί με πολύ πιο δαπανηρές λύσεις.
Στη συνέχεια, λοιπόν, καθώς το κόστος επίλυσης των οργανωτικών ζητημάτων αυξάνεται, φτάνουμε σε ένα σημείο, όπου οι συνεχιζόμενες επενδύσεις για τη διατήρηση των πολύπλοκων συστημάτων της κοινωνίας, δεν δίδουν μια ανάλογη αύξηση της παραγωγικότητας και οι οριακές αποδόσεις αρχίζουν να οδηγούνται σε μείωση. Το προστιθέμενο όφελος ανά επενδυτική μονάδα αρχίζει να πέφτει. Εφ` εξής, όσο περισσότερα κεφάλαια επενδύονται για την αύξηση της παραγωγικότητας, τόσο περισσότερη φθίνουν οι οριακές αποδόσεις.
Μια κοινωνία που έχει φτάσει σε αυτό το σημείο, δεν μπορεί να αναπαύεται στις δάφνες των επιτευγμάτων της, και απλά να επιδιώκει να διατηρεί τις συνήθεις οριακές της αποδόσεις, χωρίς να υποψιάζεται ότι θα υπάρξει αιφνίδια επιδείνωση της κατάστασης. Η πολυπλοκότης απαιτεί μια στρατηγική επίλυσης των προβλημάτων.
Τα προβλήματα τα οποία μπορεί να αντιμετωπίσει μια κοινωνία είναι σε πρακτικό επίπεδο άπειρα και ποικίλα. Καθώς σε μια κοινωνία εμφανίζονται σχεδόν κατά τρόπο αναγκαστικό διάφορα οξυμμένα προβλήματα, νέες λύσεις επί των θεσμικών και οικονομικών ζητημάτων πρέπει να δοκιμαστούν, οι οποίες όμως απαιτούν όλο και μεγαλύτερο κόστος και παρουσιάζουν μια φθίνουσα οριακή απόδοση των κεφαλαίων. Η οριακή απόδοση των επενδύσεων που απευθύνονται στην επίλυση των προβλημάτων των σύνθετων κοινωνιών στην αρχή οδηγούν τα πράγματα σε μια βραδεία επιδείνωση, και ύστερα σε μια πολύ πιο ταχεία και κατακλυσμιαία. Σε αυτή τη φάση μια σύνθετη κοινωνία φτάνει στο σημείο να έχει γίνει πολύ ευάλωτη στην κατάρρευση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου