Η ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ (6)

 Συνέχεια από: Τετάρτη 2 Δεκεμβρίου 2020

Η ΕΠΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ 

Πώς (να συνεχίσουμε ) νά σκεφτόμαστε στην ψηφιακή εποχή!

Του Frank Schirrmacher. (Payback, 2009).

 Κεφ.3! Ο γνωσιακός μας μηχανισμός μεταμορφώνεται!(συνέχεια)    

Αυτή η καθίζηση τής ικανότητος τής ανάγνωσης την οποία συνειδητοποιούμε σήμερα, δεν σημαίνει ότι δεν διαβάζουμε πλέον με την απόλυτη σημασία. Αλλά, όπως ισχυρίζεται για παράδειγμα ο νεαρός συγγραφέας, ο Αμερικανός Caleb Crain στο “New Yorker”, όσοι διαβάζουν βιβλία και κάθε είδος τυπωμένου κειμένου για την ευχαρίστηση τους θα γίνουν, μελλοντικά, σπάνιοι όπως αυτοί που συλλέγουν στρατιωτάκια. Και ο Crain επίσης δέχεται ανοιχτά την ενόχλησή του τής προσοχής του: “Στο Internet πιστεύω ότι ψάχνω πληροφορίες πίσω από τις οποίες κρύβεται κάποια κοινωνική επαφή. Αλλά η σπασμωδική μου επιθυμία δεν ικανοποιήθηκε ποτέ. Και όμως όταν είμαι Online συνεχίζω να ψάχνω, χωρίς να ξέρω στ’ αλήθεια τί πράγμα ψάχνω. Είναι σαν να με έχει τσιμπήσει μία μύγα και όσο ξύνω το σημείο τόσο χειροτερεύει.

          Ίσως τα πρόσωπα τα οποία λόγω τής δουλειάς τους έχουν να κάνουν με τον κόσμο τού Gutenberg, και ζούν προσωπικά τις αλλαγές στην πράξη τής ανάγνωσης, συνειδητοποιούν αυτές τις προόδους πριν και με πιο επώδυνο τρόπο, σε σχέση με τους πληροφορικούς ή τους στατιστικούς. Όμως δεν μπορούμε πλέον να αρνηθούμε ότι σήμερα όλα τα τμήματα τής κοινωνίας που διδάσκουν, παράγουν, τυπώνουν και διοχετεύουν γνώση (σχολεία, πανεπιστήμια, μέσα και εκδοτικοί οίκοι) βρίσκονται σε κρίση!

          Για να αποφύγουμε παρεξηγήσεις, ας πούμε ότι η κατάστασή μας δεν έχει σχέση με την επάρκειά μας στα μαθηματικά ή με την κατανόηση τής ποιήσεως τού Heinrich Heine. Πρόκειται ακριβώς για το ότι δεν είμαστε πλέον στο ύψος τών πραγμάτων. Και τίποτε δεν το φανερώνει καλύτερα από τις μάταιες κοινωνικές συζητήσεις στο πρόγραμμα PISA, στην δίκη τής Μπολόνια και στην διαρκή μάθηση. Όλο μας το σύστημα μορφώσεως είναι ασταθές  σήμερα πλέον και οι υπεύθυνοι τής μεταδόσεως τής γνώσης, απελπισμένοι, ψάχνουν να βρουν μία διέξοδο στις “πιστοποιήσεις”, δηλαδή, σε σκληρούς κανόνες για κάθε καθηγητή ή φοιτητή, σαν να ήταν προμηθευτές γυμνασμάτων για κομπιούτερ.

          Σ’αυτή τήν κρίση δεν μπορεί να δοθεί η εξήγηση, πολύ εύκολη εξάλλου, ότι η Google ή το Ίντερνετ μάς καθιστούν βλάκες. Θα σήμαινε να υποτιμήσουμε πλήρως το επαναστατικό μέγεθος που φανέρωσαν αυτά τα συστήματα, αλλά κατά ένα μέρος, για την ώρα. Μετά από πενήντα χρόνια τηλεόρασης μπορούμε ακόμη να αναρωτηθούμε εάν η οθόνη μάς κάνει βλάκες. Μετά από πενήντα χρόνια Ίντερνετ μπορεί να συμβεί να μην κατανοούμε πλέον ούτε την ερώτηση! Όχι επειδή γίναμε βλάκες, αλλά διότι η νοημοσύνη μας άλλαξε. Αντικειμενικά, εδώ η παλαιά κριτική στα μέσα φτάνει στο όριό της : ακόμη και τα χειρότερα κείμενα τού Ιντερνέτ ίσως δεν έχουν την ίδια καταστροφική επίδραση που έχει το σοκ τής ιδιωτικής τηλεόρασης ή τα διαθέσιμα βίντεο. Εάν πρόκειται για τον ακρωτηριασμό τών νοητικών μας ικανοτήτων όπως και των συναισθηματικών, μέχρι αποδείξεως τού εναντίου η τηλεόραση ακόμη και η φθηνότερη δεν έχει αντιπάλους.

          Ακόμη και ο Caleb Crain δεν μιλά για παραμόρφωση! Μιλά για μεταμόρφωση! Το έντομο που μία φορά ήταν ο Gregor Samsa (Κάφκα), δεν είναι μία παραμόρφωση : διαδέχθηκε και υποκατέστησε το προηγούμενο Εγώ : Είναι ένα όν το οποίο ξαφνικά πρέπει να ανοίξει τόν δρόμο του στον κόσμο με πόδια, ισχυρή πανοπλία και μέ τις κεραίες. Το “διάβασμα” δηλώνει ο Caleb “τροποποιεί τον νου, αλλά εδώ ενεργεί κάτι το οποίο τροποποιεί όλο το σώμα”.

          Τί συμβαίνει πραγματικά κατά την διάρκεια της ανάγνωσης; Τί μεταδίδει για την ανάπτυξη τών ανθρώπων; Το διάβασμα δεν είναι μόνον μία τεχνική πράξη, ούτε μία διανοητική πρόοδος, αλλά ας πούμε, ένα πρόγραμμα συστάσεως (οικοδομής) τού εγκεφάλου. Η επιστημονική έρευνα απέδειξε πώς πλευρές και περιοχές τού εγκεφάλου, οι οποίες στην πραγματικότητα προορίζονται για εργασίες εντελώς διαφορετικές-για παράδειγμα η όραση, η ακοή, ακόμη και η γεύση-κατά την διάρκεια τής ανάπτυξης τού νέου αναγνώστη αρχίζουν να συνδυάζονται μεταξύ τους με νέο τρόπο. Έτσι ο εγκέφαλος, κατά κάποιο τρόπο, υπερβαίνει τα όριά του. Όποιος έχει μάθει να διαβάζει θυμάται πώς η ανάγνωση, μετά από μία αρχική περίοδο κατά την διάρκεια τής οποίας έριχνε άγκυρα πίσω από κάθε λέξη, σιγά-σιγά όχι μόνον γινόταν πιο εμπνευσμένη, αλλά ξαφνικά ελευθέρωνε χώρο και για την φαντασία και την αντίληψη τού εαυτού.Η Maryanne Wolf, συγγραφέας τού “Ο Προύστ και το καλαμάρι: Ιστορία και επιστήμη τού μυαλού που διαβάζει”, το βασικό κείμενο στην βιολογία τής ανάγνωσης, γράφει για το “μυστικό που βρίσκεται στην καρδιά τής ανάγνωσης: τον χρόνο που προσφέρει στο μυαλό για να σκεφθεί και να συλλάβει σκέψεις πιο βαθιές από πριν”.

          Αυτός ο κερδισμένος χρόνος δεν είναι μόνον μία ποιητική ιδέα την οποία φαντάστηκε μία παθιασμένη αναγνώστρια. Στο μυαλό μας βρίσκονται “νευρώνες χαλαρωμένοι”, των οποίων η μόνη λειτουργία είναι να επιβραδύνουν λίγα χιλιοστά του δευτερολέπτου την μετάδοση των νευρώνων από άλλα νευρικά μόρια. Πολύτιμες στιγμές, διότι εισάγουν ακολουθία και τάξη στην αντίληψη μας τής πραγματικότητος-επιτρέποντας μας να σχεδιάσουμε και να συγχρονίσουμε”.

          Με άλλα λόγια, αυτή η μικρή καθυστέρηση ακριβώς κυβερνά την γραμμική μας σκέψη και μας επιτρέπει να διαβάσουμε ένα βιβλίο. Η καθυστέρηση επιτρέπει το όραμα τού όλου και τον στοχασμό, και κατά κάποιο τρόπο είναι κάρτα και όχι οθόνη, επομένως ουσιαστικώς το αντίθετο αυτού που ζούμε σήμερα. Όχι επειδή οι σκέψεις χάνονται: αντιθέτως είναι περισσότερες από ποτέ. Μάλλον διότι σε έναν κόσμο όπου όλα γίνονται ταυτόχρονα, αυτό το τόσο μικρό, ο τόσο λίγο εντυπωσιακός διακόπτης της καθυστέρησης είναι υπερφορτωμένος και καίγεται σαν ένα εύφλεκτο! “Το μυαλό που διαβάζει με επάρκεια”, εξηγεί η Wolf, “έχει έτσι, σχεδόν κατά γράμμα, περισσότερο χρόνο για να σκεφτεί. Αλλά είναι ακριβώς ο χρόνος αυτό που οι τεχνολογίες τής πληροφορικής (με την τάση τους στο περισσότερο, γρηγορότερο, καλύτερο) μας κλέβουν. Στην εποχή των ανανεώσεων των ειδήσεων σε πραγματικό χρόνο, προ των πυλών, δεν θα έχουμε καθόλου!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.