ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ (1)

ΧΡΟΝΟΣ ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ 

ΤΟΥ MARTIN HEIDEGGER.

Σάν Εισαγωγή.

                                               

Είχαν περάσει πάνω από σαράντα χρόνια από το Είναι και Χρόνος το κύριο έργο του, τού 1927, όταν ο Χάιντεγκερ αποφάσισε να εκδώσει αυτό το βιβλίο, χωρίς αμφιβολία το πιο σημαντικό κείμενο τής τελευταίας φάσης τής σκέψης του! Εκδόθηκε τον Σεπτέμβριο του 1969 με τον τίτλο “Για το «κάτι», το πράγμα τής σκέψης”. Ο τόμος συγκεντρώνει τέσσερα βασικά κείμενα, τα οποία γεννήθηκαν το πρώτο μισό τών 60. Την διάσημη διάλεξη “Χρόνος και Είναι”, το πρωτόκολλο, αδημοσίευτο κείμενο ενός σεμιναρίου αφιερωμένου στη διάλεξη αυτή, την διάλεξη “Το τέλος της φιλοσοφίας και το χρέος της σκέψης”, η οποία εμφανίσθηκε μόνον στα Γαλλικά κατ’αρχάς και τέλος το αυτοβιογραφικό δοκίμιο, “Η πορεία μου στην φαινομενολογία”.

          Μετά το Είναι και Χρόνος ο Χάιντεγκερ δεν δημοσίευσε κανένα έργο που να θυμίζει πραγματεία. Όμως γνωρίζουμε ότι από την άνοιξη του 1932 αφού είχε εγκαταλείψει το σχέδιο του Είναι και Xρόνος, είχε αρχίσει να εργάζεται σε μία δεύτερη μεγάλη εργασία την οποία έγραψε ανάμεσα στο 1936 και το 1938 με τον τίτλο "Συμβολή στην φιλοσοφία (του συμβάντος)". Στην βάση αυτής τής πραγματείας, η οποία παρέπεμπε στο στυλ του Νίτσε, με σύντομους αφορισμούς, ο Χάιντεγκερ ανέπτυσσε για πρώτη φορά την λέξη κλειδί τής ύστερης σκέψης του : Ereignis, “συμβάν”! Μετά το σκάνδαλο τού Ναζισμού το οποίο κόστισε πολύ στον Χάιντεγκερ, αποφάσισε να αναβάλλει την έκδοση των πραγματειών του, για να προετοιμάσει την παρουσίασή του ώστε να γίνει γνωστό το βάθος από το οποίο γεννήθηκαν. Έτσι πέρασε μία δεκατετία μαθημάτων τα οποία χαρακτηρίστηκαν από την διαμάχη του με την ιστορία τής μεταφυσικής. Η συλλογή Χρόνος και Είναι εκδόθηκε με την ευκαιρία τού εορτασμού των ογδοηκοστών γενεθλίων του και είναι η τελευταία και η μοναδική η οποία μοιάζει να τολμά κάτι νέο στην φιλοσοφία: Ακόμη μέχρι σήμερα όμως οι ποιο κατάλληλες λέξεις για τον εορτασμό τής φιλοσοφικής φιγούρας τού Χάιντεγκερ είναι αυτές που του αφιέρωσε η Hannah Arendt στον ραδιοφωνικό της λόγο : “O Mάρτιν Χάιντεγκερ είναι ογδόντα ετών”. "Η καταιγίδα που φυσά ορμητικά στην σκέψη τού Χάιντεγκερ-παρόμοια με εκείνη που ακόμη μετά από χιλιετίες μάς έρχεται σε συνάντηση από το έργο του Πλάτωνος-δεν προέρχεται από τούτον τον αιώνα. Προέρχεται από τις πρωταρχές, είναι αρχέγονη και αυτό που αφήνει πίσω της είναι κάτι πλήρες, και όπως κάθε πλήρες πράγμα, ολοκληρωμένο, επιστρέφει στις πρώτες αρχές”.

          Βαδίζοντας προς το “Είναι και Χρόνος”.

          Η διάλεξη Χρόνος και Είναι δεν μπορούσε πλέον να επανασυνδεθεί άμεσα με όσα άφησε σε εκκρεμότητα τριανταπέντε χρόνια πριν. Ας περιοριστούμε όμως να θυμηθούμε ότι η ιδέα του Είναι και Χρόνος ανάγεται από το 1922, όταν ο Χάιντεγκερ αντιμετωπίζοντας για πρώτη φορά την ελληνική κατανόηση του Είναι, εννοημένου σαν “Είναι παρόν” (ουσία) ανακάλυψε στον Αριστοτέλη έναν πρώιμο φαινομενολόγο. Για πέντε χρόνια όταν έμενε για λίγο ελεύθερος από τις ακαδημαϊκές του υποχρεώσεις εργαζόταν στο εν λόγω χειρόγραφο. Από την αντιπαράθεση με τον Αριστοτέλη ανακάλυψε τον δεσμό ανάμεσα στο Είναι και τον Χρόνο, όπως αντιμετωπίστηκε στην παράδοση σαν χρόνος και αιωνιότης ή φύσις και πνεύμα. [Μόνο που η αιωνιότης των αρχαίων ήταν ο Νους, το Θεϊκό στοιχείο, το φως στον άνθρωπο, κάτι απαράδεκτο για τον Γερμανικό αθεϊσμό ο οποίος είχε ήδη, με τον Χέγκελ εκκοσμικεύσει τον Χριστιανισμό]. Αλλά ο Αριστοτέλης κατέληξε να είναι όλο και πιο ακατάλληλος να ικανοποιήσει τις φιλοσοφικές διαισθήσεις του νεαρού Χάιντεγκερ, για τον οποίο δεν είναι δυνατόν να ερμηνευθεί η “χρονικότης” τού ανθρώπου σαν ένα πράγμα τής φύσεως! Το παρόν, καθότι προέρχεται από τα “υπήρξε” και είναι εκτεθειμένο στο “μέλλον” δεν είναι το “τώρα” ίσο με κάθε άλλο τώρα της απείρου ροής τού χρόνου, αλλά ούτε η αιωνιότης αντιτιθέμενη στην χρονική διάσταση όπως θα ήθελε η θεολογικό-μεταφυσική παράδοση! Τον Δεκέμβριο τού 1923 ο Χάιντεγκερ διαβάζει την αλληλογραφία ανάμεσα στον Wilhelm Dilthey και τον κόμη York Von Waltenburg, χάρις στην οποία κατάλαβε ότι η χρονικότης τού ανθρώπου είναι ακριβώς “ιστορικότης”. Έτσι λοιπόν στην συνέχεια ανακαλύπτει ότι η χρονικότης η ατομική κατανοείται στο βάθος τής πιο γενικής χρονικότητος του Είναι. Επομένως και στην σχέση με τους άλλους ανθρώπους η οποία ερμηνεύεται πλέον βάσει του χρόνου, όχι μέσω της εντροπάθειας, αλλά αφαιρώντας από την έννοια του γένους τους απλούς βιολογικούς χαρακτήρες, και σκεπτόμενοι επομένως τον κόσμο του (ο άνθρωπος, il Man) όχι σε αρνητικούς όρους όπως έκανε η νόηση απέναντι στην κοινή γνώμη, αλλά σαν τον κόσμο τής παραδόσεως στην οποία βρίσκεται να ζεί.

          Τον Ιούλιο του 1924 με την διάλεξη, “Η έννοια του χρόνου”, έδειχνε τα όρια των παραδοσιακών εννοιολογήσεων του χρόνου όπως μαρτυρούνται στον Αυγουστίνο και τον Αριστοτέλη, και όπως συμπεριλήφθηκαν στο Είναι και χρόνος.

          3. “Είναι και Χρόνος” ένα μονοπάτι σταματημένο.

          Όπως είπαμε ο Χάιντεγκερ εργαζόταν από χρόνια σε ένα συστηματικό έργο, αλλά η απόφαση πάρθηκε και εκδόθηκε προκειμένου να καταλάβει την θέση του Nicolai Hartmann, στο Μαρβούργο, ο οποίος είχε μετακινηθεί στην Κολωνία!

          Αλλά να εξακριβωθούν οι λόγοι που τον οδήγησαν να το αφήσει ατελείωτο, παραμένει ακόμη ένα άλυτο μυστήριο. Δεν είναι εξ’άλλου εύκολο να παρακολουθήσουμε ούτε την εντύπωση που προκάλεσε στην εποχή του η έκδοση τού Είναι και Χρόνος. Σταμάτησε πολλές σύγχρονες συζητήσεις στο εσωτερικό της φαινομενολογίας, αλλά και τις προσπάθειες ανανέωσης της οντολογίας από μέρους του Νεοθωμισμού του Nicolai Hartmann. Αφού ερμήνευσε στα δύο πρώτα μέρη την σημασία τής ανθρώπινης υπάρξεως σαν χρονικότητος, στο τρίτο μέρος το έργο έπρεπε να αντιμετωπίσει το ερώτημα της σημασίας τού Είναι γενικώς. Αλλά η ύπαρξη, σημαδεμένη από το πεπερασμένο, δεν μπορεί να γνωρίζει τίποτε από την καταγωγή της και για το τέλος της. Η σημασία του Είναι αποτραβιέται από την ανθρώπινη κατανόηση, εμφανιζόμενη μόνον σαν ο ίδιος ο Χρόνος, σαν η σκοτεινή και αβυσσαλέα χρονικότης τού Είναι που θεμελιώνει την ύπαρξη. Αλλά μία αληθινά “θεμελιώδης” σκέψη θα έπρεπε να αναρωτηθεί για την προέλευση της υπάρξεως, για το “ρίξιμο” που βρίσκεται στο θεμέλιο της ανθρώπινης υπάρξεως εννοημένης σαν ένα “ριγμένο σχέδιο”, προσφέροντας τοιουτοτρόπως μία ερμηνεία χρονική του ιδίου του Είναι!

          Επειδή όμως το εκδοθέν μέρος του Είναι και Χρόνος περιοριζόταν στην ύπαρξιακή χρονικότητα, πολύ γρήγορα ξεχάστηκε ότι το έργο στόχευε στην γενική σημασία τού Είναι, συμπεριλαμβάνοντας την ανάμεσα στις αναγγελίες της Υπαρκτικής φιλοσοφίας και στην συνέχεια του Υπαρξισμού.  Ξεχάστηκε επίσης και η προσπάθεια εγκατάλειψης του “υποκειμενισμού”. Ο κόσμος που ακολουθεί την φιλοσοφία άκουσε να γίνεται για μία “στροφή” μόνον στο “Γράμμα στον ανθρωπισμό”, όπου ο Χάιντεγκερ δηλώνει ότι στο “Χρόνος και Είναι” όλα έπρεπε να ανατραπούν.

          Μόνον η διάλεξη “περί της ουσίας της αλήθειας” (1930 αλλά εκδοθείσα το 1943) επέτρεπε να φανερωθεί μία ιδέα αυτής της στροφής, η οποία δεν ήταν απλώς η αλλαγή οπτικής του Είναι και χρόνος, αλλά σ’αυτή η σκέψη έβρισκε για πρώτη φορά “τον τόπο από την διάσταση του οποίου ξεκινώντας είχε βιωθεί η εμπειρία του Είναι και Χρόνος σαν θεμελιώδης εμπειρία της λήθης του Είναι”.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.