Το Άγιον Όρος και η Παναγία

Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι το παρθενικό και “αλατόμητον όρος”, από το οποίο “αρρήτως ετμήθη λίθος”, ο Χριστός. Και ο Άθως, όρος αλατόμητο από ανθρώπους, αποτελεί το προσφιλέστερο ενδιαίτημα της Παναγίας και μετέχει στη χάρη της γόνιμης παρθενίας της.
Η Παναγία εκδηλώνει εναργέστερα τη μέριμνα και την αγάπη της για τον Άθωνα τον 9ο αιώνα. Έχει εμφανιστεί και προηγουμένως σε ασκητές και μονύδρια που υπήρξαν σ’ αυτόν τον τόπο. Έχουν διαλάμψει κι άλλα μοναστικά κέντρα στο παρελθόν. Όταν όμως και το τελευταίο πάει να σβήσει, η Παναγία παρουσιάζεται στον άγιο Πέτρο τον Αθωνίτη και του υπόσχεται: “Τούτο [το όρος] της γης απάσης απολεξαμένη, τω μοναχικώ πρέπον καταγώγιον προσκληρώσαι διέγνων έγωγε· ταύτ’ άρα, και ιδιαίτατον ενδιαίτημα τουτ’ αφιέρωσα εμαυτή· και άγιον τουντεύθεν κεκλήσεται· και των επ’ αυτού δε προς τον κοινόν ανθρώποις πολέμιον επαναιρομένων αγώνα, προπολεμήσω δια βίου παντός· και πάντως έσομαι τούτοις άμαχος σύμμαχος, των πρακτέων υφηγητής, των μη πρακτέων ερμηνευτής, κηδεμών, ιατρός, τροφεύς…”1. Έτσι ο χώρος αφιερώνεται αποκλειστικά στη λατρεία του Θεού και στην τιμή της. Είναι το “Περιβόλι της Παναγίας”.

Στους αιώνες που περνούν, η Παναγία το φυλάγει από κάθε λογής καταιγίδες που χειμάζουν τη γύρω περιοχή. Η σκέπη της περιβάλλει τον χώρο όπου καλλιεργείται ο αγιασμός και διατηρεί πάντα τις συνθήκες κατάλληλες για να ευωδιάσουν τα μυρίπνοα άνθη του Παραδείσου και να ωριμάσουν οι καρποί των αρετών.
Η Παναγία εμφανίζεται σε πολλούς και αγιάζει τον τόπο με την παρουσία της. Φανερώνει άριστους ποιμένες και φωτισμένους θεολόγους (άγιοι Αθανάσιος ο Αθωνίτης, Γρηγόριος ο Παλαμάς…). Γεμίζει τη ζωή των Αγίων, και ξεπηδούν από μέσα τους ύμνοι δοξολογίας, ύδωρ κατανύξεως, φως ιλαρόν (άγιοι Ιωάννης Κουκουζέλης, Μάξιμος Καυσοκαλύβης, Σάββας Βατοπεδινός…). Αρχάγγελος διδάσκει σε ανώνυμο υποτακτικό το “Άξιόν εστιν” και το Όρος γεμίζει από τη χάρη του θεομητορικού ύμνου. Ο Χριστός, που έγινε άνθρωπος παίρνοντας σάρκα από αυτήν, καθιστά τους αφανείς μοναχούς θεούς κατά χάριν και ανεξάντλητες πηγές αγιασμού για την κτίση, τον συνάνθρωπο και τα έργα του. Έτσι, όποιος μπαίνει στο Όρος νιώθει ότι περιβάλλεται από ατμόσφαιρα αγιασμένη.
Κι η Παναγία κατοικεί μόνιμα στο περιβόλι της κι αγκαλιάζει με την ευλογία και τη χάρη της οικήματα και οικήτορες. Το μαρτυρούν οι τόσες θαυματουργές εικόνες της που παρέχουν την ίαση και τον αγιασμό: Πορταΐτισσα, Γοργοεπήκοος, Τριχερούσα, Γερόντισσα, Γλυκοφιλούσα, Αντιφωνήτρια, Παραμυθία, Εσφαγμένη, Φοβερά Προστασία… Το βλέπει κανείς και σε μοναστήρια όπου, εκτός από τις πνευματικές ανάγκες και τις σωματικές και ψυχικές ασθένειες, διακονεί και στις καθημερινές χρείες. Είναι η Πορτάρισσα, η Βηματάρισσα, η Οικονόμισσα, η Τραπεζάρισσα…
Είναι η μητέρα των μοναχών. Το άγρυπνο βλέμμα της Πλατυτέρας, αυστηρό και ιλαρό όπως του Παντοκράτορος, ακολουθεί παντού τα παιδιά της και ανάλογα, επιπλήττει, καθοδηγεί, νουθετεί ή επιδοκιμάζει. Κι οι μοναχοί σ’ αυτήν απευθύνονται για κάθε ζήτημά τους· τις καθημερινές, με τους Χαιρετισμούς, το Θεοτοκάριο, τους παρακλητικούς κανόνες και τους θεομητορικούς ύμνους με τους οποίους είναι κατάστικτες οι ιερές μας ακολουθίες· τις γιορτές και πανηγύρεις της -είναι πολλές στο Όρος- συγκεντρώνονται επί το αυτό, να την υμνήσουν, και παραδίδονται στη μητρική στοργή, καθώς ψάλλουν το “Θεοτόκε παρθένε”, ή “Λόγον αγαθόν” ή “Άνωθεν οι προφήται”.
Της χτίζουν ναούς και παρεκκλήσια, έτσι που να μην υπάρχει μοναστήρι ή συγκρότημα καλυβών χωρίς θυσιαστήριο στο όνομά της και μοναχικό κελλί χωρίς καντήλι μπροστά στην εικόνα της. Το όνομά της είναι στη σκέψη κάθε μοναχού, είναι η ελπίδα της σωτηρίας του, η πιο πρόχειρη επίκληση βοήθειας -“Παναγία μου”. Ένα μέρος της προσευχής, του μοναχικού κανόνα, είναι αφιερωμένο στην Παναγία -“Υπεραγία Θεοτόκε, σώσον ημάς”. Και η απάντησή της, η παράκληση που πλημμυρίζει σώμα και ψυχή, μένει κρυμμένη στην ευλαβή σιωπή των μοναχών.
Έτσι η χάρη της γεμίζει το Άγιο Όρος. Έτσι έχει διαποτίσει κάθε πέτρα, κάθε βράχο, κάθε ορμίσκο. Έτσι έχει αναδείξει το Όρος “τόπον αγιάσματος”, τον Άθωνα κλίμακα ουράνιας αναβάσεως. Έτσι έγινε άλλο όρος Σινά, όπου ο Θεός εμφανίζεται δια της ακατάφλεκτης βάτου και της φωτεινής νεφέλης, του μυστηρίου της παρθενίας της.
Το Άγιον Όρος και η Παναγία αλληλοπεριχωρούνται. Οι μοναχοί, όπως κι όλοι οι πιστεύοντες και μετανοούντες, γίνονται μητέρες Χριστού με το να τον συλλαμβάνουν μέσα τους “πνευματικώς μεν, ουσιωδώς δε”, κατά τον άγιο Συμεών τον Νέο Θεολόγο2. Κι όπως η Παναγία μετά τη μετάστασή της είναι κοντά σε κάθε πιστό, έτσι κι αυτός ο τόπος, με το να γίνει ουρανός που χωρά τον Αχώρητο, υπάρχει όπου ορθόδοξος χριστιανός που μετανοεί, αγωνίζεται και υπομένει. Κι η θάλασσα που τον περιβάλλει, άλλο μαφόριο της Πλατυτέρας που συγχέεται με τον ουρανό στις τοιχογραφίες, αγκαλιάζει την οικουμένη με την αγιορείτικη ευλογία. Έτσι δεν ξέρει κανείς αν απευθύνεται και στο Όρος ο χαιρετισμός προς την Παναγία:
“Χαίρε, άγιον όρος και θεοβάδιστον…”3.

Σημειώσεις

1. (Αυτό το βουνό το επέλεξα απ’ όλη τη γη κι αποφάσισα να το απονείμω στους μοναχούς, ως διαμονή κατάληλη γι’ αυτούς. Και λοιπόν, ως μια ιδιαίτερη κατοικία, την αφιέρωσα σε μένα· και στο εξής θα ονομάζεται άγιο. Κι όλους όσοι θα ζήσουν εκεί, αναλαμβάνοντας τον αγώνα εναντίον του κοινού εχθρού των ανθρώπων, θα τους υπερασπιστώ ισοβίως. Και θα είμαι βέβαια ανίκητη σύμμαχός τους, θα τους εισηγούμαι τι πρέπει να κάνουν, θα τους εξηγώ τι δεν πρέπει· θα είμαι προστάτις, ιατρός, τροφοδότης τους…) Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά, Λόγος εις τον βίον του οσίου Πέτρου του Αθωνίτου, ια΄, Άγιον Όρος 1991, σσ. 28-30.
2 Βίβλος των Ηθικών, λόγος α΄, κεφ. ι΄.
3 Παρακλητική, ήχος πλ. α΄, Κυριακή, Όρθρος, Κάθισμα μετά την α΄ στιχολογία.

Πρωτοδημοσιεύθηκε στο περιοδικό “Ορθόδοξη μαρτυρία”, τεύχος 15 (Σεπτέμβριος – Δεκέμβριος 1985), σσ. 30-31.

Εικόνα της Κοιμήσεως, έργο Θεοφάνους του Κρητός, Μονή Σταυρονικήτα Αγίου Όρους, 1546.

Αντίφωνο