Εγώ. Το παιχνίδι της ζωής (34)

Συνέχεια από Πέμπτη 20 Αυγούστου 2020

Εκλογή α

Τον καιρό τού «λυκόφωτος τής εθνικής κυριαρχίας», οι εξουσίες επιστρέφουν στον άνθρωπο τήν δύναμη

Είναι προς το παρόν το τελευταίο update τού καπιταλισμού τής πληροφορίας: ο εγκέφαλος, η αγορά και το κράτος έχουν γίνει υπολογιστές, και έχουν το ίδιο Software. Η κοινωνία αποδέχεται πως αυτό το δεδομένο είναι πολύ πιθανό, αφού σχεδόν ο καθένας ζει ήδη στα έγκατα της μηχανής. Σήμερα πιστεύουμε ότι γνωρίζουμε τον μηχανισμό και τα γρανάζια του, που κινούν τον κόσμο, όπως κάποτε γνωρίζαμε πως κινούνται τα αυτόματα του Friedrich του μεγάλου.

Σήμερα όμως δεν έχουμε πια την μηχανή που σηματοδότησε μια νέα εποχή μεγάλης προόδου, όπως την δεκαετία του ’90, που υποσχόταν την ουτοπία τής απεριόριστης επικοινωνίας, διαφάνειας, και φιλικών σμηνών (όπως τα σμήνη των πουλιών που έχουν μια χαρακτηριστική, κοινή συμπεριφορά), που γίνονται όλο και πιο έξυπνα. Η αντίληψη περί μιας οικονομίας τής γνώσης, όπου οι άνθρωποι επωφελούνται ο ένας από τον άλλο δια της συνεργασίας και του αλτρουισμού, είναι ακόμα ζωντανή. Αυτός ο τύπος ανθρώπου όμως, επειδή είναι αδύνατον να πραγματοποιηθεί «τεχνικά», δεν έχει προγραμματισθεί (ως λογισμικό). Είναι δυο διαφορετικά πράγματα η παραδοχή πως όλοι οι άνθρωποι ωθούνται από καθαρή ιδιοτέλεια, και ο προγραμματισμός ενός πλήθους με τέτοιο τρόπο ώστε να γίνουν έτσι οι άνθρωποι.

Η αυτόματη αγορά αναλύει προτιμήσεις. Αν ο καταναλωτής επιλέγει βιβλία ή κυβερνήσεις, είναι για την αγορά αδιάφορο. Αυτή βλέπει μόνο διαφορά στις τιμές. Η επιχειρηματολογία είναι πάντα ίδια: ο καπιταλισμός τής πληροφορίας εκχέει το γενετικό υλικό τού συνθετικού homo oeconomicus σε όλα τα συστήματα-από τον άνθρωπο ως το άτομο μέχρι και τις παγκόσμιες οικονομίες. Με τον τρόπο αυτό κινδυνεύει όλο και περισσότερο να δημιουργήσει αυτοεκπληρούμενες προφητείες.

Το 1992, ο Walter Wriston, διευθυντής της Citibank, και ο ισχυρότερος τραπεζίτης της εποχής του, είχε με χαιρεκακία ανακοινώσει το «λυκόφως τής εθνικής κυριαρχίας», ένα κόσμο δηλαδή στον οποίο το κράτος θα παραδοθεί στην γνώση των αγορών και την λογική τού homo oeconomicus. Προέβλεψε αυτό που επενδυτές τραπεζίτες τής «William Blair» είχαν διαπιστώσει το 2012. Τα κράτη παίζουν μόνο «παιχνίδια κυριαρχίας». «Οι αγορές είναι υπολογιστές εκλογικών κέντρων. Είναι ένα διαρκές δημοψήφισμα»²⁰², έγραψε ο Wriston.

Αυτό είχε γραφτεί πριν την ανατολή του εμπορικού ίντερνετ, σε μια εποχή που η έννοια World Wide Web δεν υπήρχε ακόμα. Ο Wriston επαινεί την αγορά με τα ίδια λόγια που επαινείται σήμερα το εμπορικό ίντερνετ: Οι «πληροφορίες» που παράγουν οι αγορές, «είναι μια αδιάκοπη καταμέτρηση ψήφων, που αποδίδουν την γνώμη που έχει ο κόσμος για την διπλωματική, νομισματική και οικονομική πολιτική ενός κράτους.» Με άλλα λόγια: οι αγορές «επιστρέφουν στον άνθρωπο την δύναμη.²⁰³»

Η αγορά ως σύμβολο δημοκρατικής συμμετοχής, ήταν η αρχική ιδέα τών πατέρων τού «νούμερο 2», όπως ήταν οι οικονομολόγοι Kenneth Arrow και Milton Friedman. Από αυτή προέκυψε συνεπώς το εξής: το κράτος θα γίνει αγορά ή θα πάψει να υπάρχει.

Δεν πρέπει να αντιληφθούμε την σύμφωνη με την αγορά πολιτική ενός κράτους τής πληροφορίας-πράγμα που ο Bobbitt τονίζει έντονα-όπως την πολιτική του Reagan ή τηςThatcher. Κάτι τέτοιο είναι αθώωση. Αυτό που το «νούμερο 2» πράγματι θέλει, θα προκαλούσε τρόμο σε οπαδούς τού καθαρού νεοφιλελευθερισμού. «Το κράτος-αγορά είναι αταξικό. Δεν το ενδιαφέρουν οι ράτσες, η καταγωγή ή το φύλο. Αλλά και οι αξίες όπως σεβασμός, αυτοθυσία, πιστότητα ή οικογένεια, του είναι αδιάφορες.»204

Οι εκλογές είναι στην περίπτωση αυτή κατά κάποιο τρόπο συνάξεις τού λαού που αντικείμενο έχουν το αφηρημένο όλο. Το θέλημα των καταναλωτών εκφράζεται μέσω της μαζικής επικοινωνίας στο ίντερνετ και στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και στις «αγορές». Επειδή όμως, τόσο η επικοινωνία στο διαδίκτυο όσο και αυτή στα μέσα, δυστυχώς αξιολογούνται και επιλέγονται από αλγόριθμους βάσει του αριθμού των κλικ που κάνουν οι καταναλωτές, κλείνει έτσι ένας κύκλος αυτοεκπληρούμενης προφητείας.

Όποιος αμφιβάλλει, ας δει τις πρώτες εφαρμογές: ο τρόπος με τον οποίο εκτελέστηκε η ενεργειακή στροφή στην Γερμανία (κλείσιμο πυρηνικών σταθμών παραγωγής ηλεκτρισμού και αντικατάσταση με ανανεώσιμες πηγές), το γεγονός πως ως «επιλογή» στις εκλογές προτάθηκε ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που εφαρμόστηκε στην πράξη (μεταρρυθμίσεις στον στρατό, κατώτατος μισθός), ο τρόπος με τον οποίο χειρίστηκαν όχι μόνο το ελληνικό δημοψήφισμα, αλλά και τους Έλληνες, που τους δικαιολόγησαν την καθυστέρηση των εκλογών λέγοντας ότι πρέπει να λάβουν υπόψη και τις «αγορές». Όλα αυτά είναι τα πρώτα βρεφικά κλάματα του νέου κράτους τής αγοράς της πληροφορίας.

Εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μεμονωμένα φαινόμενα. Ότι συμβαίνει είναι αποτέλεσμα τής εξάπλωσης τού «νούμερο 2» στον κόσμο τής κοινωνίας και πολιτικής. Σύμφωνα με ένα στρατηγικό παράγοντα από παλιά, που έδρασε στο πρόγραμμα RAND, που σχετίζεται στενά με την ιστορία μας, ένα κράτος βρίσκεται εκεί που πρέπει, μόνο όταν παράγει την αλήθεια του μέσω του υπολογιστή της αγοράς, ο οποίος αναλύει τα δημοψηφίσματα των καταναλωτών²⁰⁵.

Το «θεώρημα του αδύνατου»(με την έννοια ότι δεν είναι δυνατόν να λάβει χώρα) του «αριστερόφρονος» νομπελίστα καθηγητή Kenneth Arrow, έχει αποδείξει μαθηματικά, ότι οι επιθυμίες όλων των καταναλωτών δεν είναι δυνατόν να συμψηφιστούν σε μια κοινή επιθυμία, η οποία να αποδίδει και την πραγματικότητα. Αυτό σημαίνει επίσης: οι εκλογές, σε αντίθεση με τις αγορές, δεν είναι μέσο με το οποίο μπορούν να εκφρασθούν οι ατομικές επιθυμίες.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.

Σημειώσεις

202. Thomas Frank, One Market under God: Extreme Capitalism, Market Populism and the End of Economic Democracy, σ. 55.

203. Thomas Frank, One Market under God: Extreme Capitalism, Market Populism and the End of Economic Democracy.

204. Bobbitt, Terror and Consent, σ. 90.

205. Mirowski, Machine Dreams, σ. 505.