ΤΑΜΙΩΛΑΚΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ - Η ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΠΑΤΕΡΩΝ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟ (13)

Συνέχεια από Σάββατο, 22 Αυγούστου 2020

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ

ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΟΡΟΥ

« ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΣ »,

ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ.

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 
Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΧΡΙΣΤΟΥ

6) Τα σημεία τών καιρών (τελευταίο)

θ) Η επιστροφή τού Ισραήλ στό Χριστό

Η επιστροφή τού Ισραήλ στο Χριστό έχει σαφή και στέρεη αγιογραφική βάση και μαρτυρείται από πλήθος Πατέρων. Πιο συγκεκριμένα, η βιβλική βάση πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η σχετική πατερική διδασκαλία είναι τα Ησ. 59,20-21(423) – επαναλαμβάνεται και από τον Παύλο στην προς Ρωμαίους –, Μαλ. 4,4(424), Ρωμ. 11,25-27(425), και Απ. 14,1(426). Η επιστροφή του Ισραήλ στην αλήθεια τους έσχατους χρόνους στηρίζεται από κάποιους Πατέρες και στην αλληγορική ερμηνεία κάποιων λόγων του Κυρίου και στην τυπολογική θεώρηση και ερμηνεία κάποιων γεγονότων τού βίου του.

Ο χρόνος εκπλήρωσης αυτής της προφητείας τοποθετείται την εποχή που εξετάζουμε, την εποχή του τέλους τών καιρών. « Ἐν ἐσχάτοις καιροῖς »427 κατά τον Άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας, « κατά τόν καιρόν τῆς παρουσίας τῆς δευτέρας καί τῆς συντελείας »428 κατά τον ιερό Χρυσόστομο. Πιο συγκεκριμένα, όμως, ο χρόνος της επιστροφής του Ισραήλ εξαρτάται από δύο παραμέτρους. Η πρώτη από αυτές είναι η σωτηρία τού « πληρώματος των εθνών » και η δεύτερη είναι η έλευση τού Προφήτη Ηλία, ο οποίος θα συντελέσει στην αποκατάσταση τού Ισραήλ στην αρχική πνευματική του δόξα.

Η επιστροφή τού Ισραήλ στην αλήθεια θα επισυμβεί μετά τη σωτηρία τού πληρώματος τών εθνών. « Πώρωσις ἀπό μέρους τῷ Ἰσραήλ γέγονεν ἄχρις οὗ τό πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθη, καί οὕτω πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται »429, γράφει ο Απόστολος Παύλος. Ο Ισραήλ ήταν ο πρώτος λαός που κλήθηκε απ’ τον Θεό στη σωτηρία. Και επί αιώνες αυτός ήταν ο εκλεκτός τού Θεού λαός, ενώ τα έθνη είχαν αποκλείσει τον εαυτό τους απ’ τη σωτηρία. Με την έλευση τού Κυρίου στη γη οι όροι αντιστρέφονται. Ο Ισραήλ αποκηρύττει τον Κύριο, απορρίπτει την σωτηρία, και τίθεται μόνος του μακράν της χάριτος τού Θεού, με την εξαίρεση ενός « κατ’ εκλογήν χάριτος λείμματος »430. Το παράπτωμα τού Ισραήλ σήμανε τήν αρχή τής κλήσης τών εθνών. Οι εξ εθνών προερχόμενοι Χριστιανοί συναποτελούν πλέον τό « ἔθνος ἄγιον », τον εκλεκτό λαό τού Θεού. Όταν λήξει αυτή η πορεία τής κλήσης τών εθνών στη σωτηρία και τής ένταξής τους στο λυτρωτικό σχέδιο του Θεού, τότε, καί μόνο τότε, ο Ισραήλ στο σύνολό του θα επιστρέψει στην αλήθεια. « Μετά γάρ το καθίσαι τόν Χριστόν ἐπί τά ἔθνη, τότε ἥξουσι κακεῖνοι παραζηλοῦντες … »431, γράφει ο ιερός Χρυσόστομος. Όταν ο Ισραήλ δει τα είδωλα γκρεμισμένα και όλη την οικουμένη να έχει δεχθεί το ευαγγέλιο του Χριστού, όταν δει « κεκλημένην τήν ὑπ’ ουρανόν »432, τότε θα « παραζηλώσει » καί θα επιστρέψει. Ο Ισραήλ θα είναι ο τελευταίος λαός που θα δεχθεί τη λύτρωση που κήρυξε ο Χριστός. « Σωθήσεται δέ Ισραήλ έσχατος »433 γράφει ο Κύριλλος. Η φυλή τού Ισραήλ θα σωθεί « κατόπιν τρέχουσα των εθνών »434. Καί τότε, όλοι μαζί θα αποτελέσουν « μίαν πόλιν αγίαν »435.

Ένα άλλο σημείο το οποίο πρέπει να εξετάσουμε είναι τί ακριβώς εννοούν ο Παύλος και οι Πατέρες όταν λένε « το πλήρωμα των εθνών »· αν εννοούν όλα τα έθνη, ή την συντριπτική πλειοψηφία αυτών· και, αν το κάθε έθνος δεχτεί στο σύνολό του ή κατά ένα μόνο μέρος του την αλήθεια. Σχετική μ’ αυτό το θέμα είναι η φράση του Κυρίου « κηρυχθήσεται τό εὐαγγέλιον ἐν πᾶσι τοῖς ἔθνεσι », στην οποία ήδη αναφερθήκαμε. Σ’ αυτό το σημείο θα πρέπει να πούμε πως άλλο πράγμα είναι το κήρυγμα και άλλο η αποδοχή τού κηρύγματος. Αυτά τα δύο συνδέονται αλλά δεν ταυτίζονται. Σχετίζονται, πάντως, μεταξύ τους436.

Όπως, ήδη, αναφέραμε, η αποκατάσταση του Ισραήλ στην αλήθεια και τη σωτηρία συνδέεται άμεσα και με το πρόσωπο του Ηλία. Αυτός θα είναι το πρόσωπο που θα διαδραματίσει τον κύριο και πρωταγωνιστικό ρόλο σ’ αυτό το γεγονός. Αυτός θα φέρει εις πέρας την διαδικασία τής αποκατάστασης τής συμφωνίας μεταξύ τών Ιουδαίων και τών δικαίων προγόνων τους. Η επιστροφή τού Ισραήλ στον Χριστό θα είναι προσωπική του επιτυχία437.

Ένα εύλογο ερώτημα που δημιουργείται είναι πώς είναι δυνατόν να συμβούν τα δύο γεγονότα, η επιστροφή του Ισραήλ στο Χριστό και η στήριξη τού Ισραήλ στον Αντίχριστο την ίδια, περίπου, χρονική περίοδο.

Κατά τον Άγιο Κύριλλο Αλεξανδρείας, όπως δεν σώθηκαν όλοι οι εθνικοί, έτσι δεν θα σωθούν και όλοι οι Ισραηλίτες. Οι Ιουδαίοι που δεν θα πιστέψουν στον Χριστό θα είναι αυτοί που θα βοηθήσουν τον Αντίχριστο στην κατάληψη της εξουσίας438. Πάντως, θα πρέπει να τονιστεί πως οι περισσότεροι Πατέρες δεν αναφέρονται στη χρονική σειρά με την οποία θα συμβούν αυτά τα γεγονότα. Απλά, λένε πως θα συμβούν στους έσχατους χρόνους. Σύμφωνα, πάντως, με τον Άγιο Αυγουστίνο, πρώτα θα έλθει ο Ηλίας και θα επιτύχει την επιστροφή του Ισραήλ στον Χριστό και, κατόπιν, θα έρθει ο Αντίχριστος. Πάντως, είναι χαρακτηριστικό ότι και ο Αυγουστίνος που αναφέρεται σ’ αυτό το θέμα διευκρινίζει πως εκθέτει την προσωπική του άποψη439.

Συναφές ζήτημα με το προηγούμενο είναι το ποσοστό, ο αριθμός των Ιουδαίων που θα πιστέψουν στον Χριστό, ο προσδιορισμός του « πᾶς Ἰσραήλ ». Κατά τους Αγίους Διονύσιο Αλεξανδρείας, Ιωάννη Χρυσόστομο, Θεοδώρητο Κύρου και Κύριλλο Αλεξανδρείας ο « πᾶς Ἰσραήλ » που θα σωθεί στα έσχατα αντιδιαστέλλεται προς το « λεῖμμα κατ’ ἐκλογήν χάριτος » των Εβραίων που έχει ήδη πιστέψει στον Χριστό. Η έκφραση « πας Ισραήλ » σημαίνει την πλειοψηφία, την πλειονότητα των Ιουδαίων, το εβραϊκό έθνος στο σύνολό του440.

Οι ίδιες απόψεις αναφέρονται και στην ευρύτερη Χριστιανική γραμματεία. Ο Οικουμένιος επισημαίνει πως, ήδη απ’ την εποχή της Καινής Διαθήκης, οι Ιουδαίοι που πίστεψαν στον Χριστό ήταν « πολλοί καί ἀριθμόν ὑπερβάλλοντες », και επικαλείται γι’ αυτό καί τους σχετικούς λόγους τών πρεσβυτέρων τών Ιεροσολύμων προς τον Απόστολο Παύλο: « Θεωρεῖς, ἀδελφέ, πόσαι μυριάδες εἰσί τῶν πεπιστευκότων Ιουδαίοι; »441. Και αν τους πρώτους Χριστιανικούς χρόνους πίστεψαν μυριάδες Ιουδαίων στον Χριστό, είναι προφανές πως στα έσχατα αυτό θα συμβεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό.

Κατά τον Αρέθα οι 144.000 Ιουδαίοι που αναφέρονται στην Αποκάλυψη442 δηλώνουν τους Ιουδαίους που θα πιστέψουν κατά την εποχή των εσχάτων. Βεβαίως, ο αριθμός δεν ερμηνεύεται κατά κυριολεξίαν αλλά κατά μεταφοράν. Ο αριθμός 144.000 που προκύπτει από’ τον πολλαπλασιασμό του αριθμού 12 επί τον εαυτό του και στην συνέχεια επί τον αριθμό 1000, δηλώνει « τον πολλαπλασιασμό τού αποστολικού σπόρου »443.

Στην σύγχρονη βιβλιογραφία επισημαίνεται πως σχετικά με την επιστροφή των Ισραηλιτών στο Χριστιανισμό υπάρχει μια κινητικότητα. Ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Χριστόδουλος Παρασκευαΐδης αναφέρεται στην προσχώρηση των Εβραίων στο Χριστιανισμό λόγω των μικτών γάμων Εβραίων της Διασποράς με Χριστιανούς. Από 3% που ήταν το ποσοστό αυτών των γάμων το 1940, ξεπέρασε το 52% το 2001. Στις Η.Π.Α. το ποσοστό φτάνει το 72%, ενώ υπολογίζεται ότι 700.000 τέκνα τέτοιων γάμων ηλικίας μικρότερης των 18 ετών, τελικά, ασπάστηκαν τον Χριστιανισμό444. Ο π. Σεραφείμ Rose αναφέρεται σε μια γενικότερη επιστροφή των Ιουδαίων στον Χριστιανισμό445.

ι) Η έλευση τού Αντιχρίστου

Η έλευση του Αντιχρίστου είναι το σημαντικότερο σημείο της συντελείας. Αναφέρεται κι απ’ τον ίδιο τον Κύριο. Με μεγαλύτερη, όμως, έμφαση τονίζεται στην Β΄ προς Θεσσαλονικείς. Σ’ αυτήν την επιστολή ο Απόστολος Παύλος φανέρωσε στους ανήσυχους Θεσσαλονικείς που περίμεναν την Β΄ παρουσία μια προϋπόθεση που, αν δεν υπάρχει, η Β΄ παρουσία δεν θα έλθει. Αυτή η προϋπόθεση είναι η έλευση του Αντιχρίστου. Ο Θεοδώρητος την χαρακτηρίζει ως το « μέγιστον τῆς τοῦ Κυρίου παρουσίας σημεῖον »446.

Η έλευση του Αντιχρίστου είναι, πράγματι, το σημαντικότερο σημείο της συντελείας. Με την εμφάνιση τού Αντιχρίστου, η ανθρωπότητα θα γνωρίζει ότι έχει, πια, μπει στην τελική ευθεία για την Β΄ παρουσία του Κυρίου447.

ια) Η έλευση τού Προφήτη Ηλία

Η έλευση του προφήτη Ηλία είναι, όπως και η έλευση του Αντιχρίστου, το ασφαλέστερο, ίσως, « σημείο » της συντελείας, η εκπλήρωση του οποίου θα σηματοδοτήσει την έναρξη των γεγονότων τού τέλους των καιρών448. Θα αναφερθούμε σ’ αυτό το θέμα με περισσότερες λεπτομέρειες στην σχετική ενότητα.

ιβ) « Σημεία » στον ουρανό και τη γη και γενικότερη αναστάτωση τού σύμπαντος

Τα « σημεία » στον ουρανό και τη γη αλλά και μια γενικότερη αναστάτωση του σύμπαντος αναφέρονται απ’ τους Ευαγγελιστές Ματθαίο, Μάρκο και Λουκά449. Ο Λουκάς αναφέρει σημεία στον ήλιο, την σελήνη και τα άστρα, ενώ οι Μάρκος και Ματθαίος είναι πιο συγκεκριμένοι και μιλούν για συσκότιση τού ηλίου και τής σελήνης, πτώση των άστρων απ’ τον ουρανό και σάλευση τών δυνάμεων τών ουρανών.

Στα ευαγγέλια τών Ματθαίου και Μάρκου αναφέρεται πως αυτά τα γεγονότα θα συμβούν « μετά τήν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων »450. Ή ταυτίζονται με την συντέλεια ή, το πιθανότερο, θα συμβούν ελάχιστα πριν απ’ αυτήν, προς το τέλος της εποχής τών εσχάτων. Πάντως, μετά τα σημεία που αναφέρονται πρωτύτερα στον εσχατολογικό λόγο451. Σε αυτά τα « σημεία » στον ουρανό και τη γη θα αναφερθούμε πιο αναλυτικά στην ενότητα την σχετική με την « μεγάλη θλίψη »452.

ιγ) Σημεία τών καιρών που αναφέρονται μόνο στήν σύγχρονη βιβλιογραφία.

i ) Η δημιουργία συνθηκών που αναφέρεται στήν διδασκαλία τής Εκκλησίας πως θα υπάρχουν στούς έσχατους χρόνους.

Σ’ αυτήν την κατηγορία ανήκουν σημεία που δεν αναφέρθηκαν ρητά από τον Κύριο ή τους Αποστόλους ως σημεία των καιρών αλλά αναφέρθηκαν ως συνθήκες που θα υπάρχουν την εποχή των εσχάτων στα πλαίσια της περιγραφής των εσχάτων χρόνων· σαν στοιχεία απαραίτητα για την εκπλήρωση του εσχατολογικού σεναρίου της Αγίας Γραφής.

Ένα τέτοιο σημείο είναι η ανοικοδόμηση τού ναού τού Σολομώντος. Σε διάφορα χωρία τής Αγίας Γραφής και, κυρίως, στην Β΄ προς Θεσσαλονικείς453 προφητεύεται ότι ο Αντίχριστος θα ενθρονιστεί στο ναό τού Θεού, το ναό των Ιεροσολύμων. Όμως, κανείς δεν μπορεί να ενθρονιστεί σ’ ένα ναό που δεν υπάρχει. Επομένως, ο ναός του Σολομώντος θα ξαναχτιστεί. Αν χτιστεί πριν ή μετά την έλευση του Αντιχρίστου, αυτό είναι ένα ζήτημα. Πάντως, θα ξαναχτιστεί454.

Ένα άλλο χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι μια ερμηνευτική άποψη που διατυπώθηκε σχετικά με τους στίχους Απ. 11,9-10. Οι εισηγητές της υποστηρίζουν πως αυτοί οι στίχοι είναι και μια έμμεση προφητική αναφορά στην εφεύρεση τής τηλεόρασης και τής ανάπτυξης τού ποικίλου ( έντυπου ή ηλεκτρονικού ) τύπου. Ο στίχος αναφέρει πως άνθρωποι απ’ όλα τα έθνη θα βλέπουν τη θανάτωση των δύο προφητών επί τρεισήμισι ημέρες. Την εποχή που ο Ευαγγελιστής Ιωάννης έγραφε την Αποκάλυψη η μεταφορά τών ειδήσεων ή η αναγγελία ενός γεγονότος επιτυγχάνονταν με εξαιρετικά βραδύ ρυθμό, είτε δια ακοής, είτε δια γραπτού λόγου, και σπανιώτατα, δι’ εποπτικών μέσων. Κι όμως, σε μια τέτοια εποχή ο Ιωάννης ο Θεολόγος αναφέρεται σε ταυτόχρονη θέαση για ένα χρονικό διάστημα τρεισήμισυ ημερών ενός γεγονότος από ανθρώπους όλων των φυλών και εθνοτήτων. Κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί π.χ. το 1800 μ.Χ.. Μετά την εφεύρεση τής τηλεόρασης αυτό που περιγράφεται στους εν λόγω στίχους είναι πραγματοποιήσιμο455.

Η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών για την εγκαθίδρυση μιας παγκόσμιας κυβέρνησης και ο θρησκευτικός συγκρητισμός, επίσης, θεωρήθηκαν ως σημεία των καιρών καθώς ο Αντίχριστος πιστεύεται πως θα είναι οικουμενικός πολιτικός και θρησκευτικός ηγέτης. Η ανάπτυξη της τεχνολογίας εγχάραξης πληροφοριών στο ανθρώπινο σώμα θεωρήθηκε και αυτή ως ένα σημείο τών καιρών456.

ii) Η αύξηση τής γνώσης και τής δυνατότητας μετακίνησης τών ανθρώπων από το ένα σημείο στο άλλο

Αναφέρεται στη σύγχρονη βιβλιογραφία ως σημείο τών καιρών. Ως αγιογραφική βάση αυτής τής θέσης αναφέρεται το Δαν. 12,4. Η γραφή τού χωρίου που αναφέρουν συνήθως οι Έλληνες εισηγητές αυτού τού σημείου είναι η εξής: « Κι εσύ Δανιήλ σφράγισε τούς λόγους αυτού του βιβλίου μέχρι το τέλος τού χρόνου. Τότε πολλοί θέλουσι περιτρέχει, και η γνώσις θέλει πληθυνθή »457. Αυτό το κείμενο δίνει και μια μετάφραση απ’ το εβραϊκό κείμενο που εκδόθηκε το 1840 και ήταν αποτέλεσμα συνεργασίας των Leeves, Lowndes, Νεοφύτου Βάμβα, Γεωργίου Τυπάλδου Ιακωβάτου και Χ. Νικολαΐδου458. Παρόμοιο κείμενο δίνει και η αγγλική έκδοση της Βίβλου459.

Πάντως, η « septuaginta » της Βιβλικής Εταιρείας δίνει δύο διαφορετικές εκδοχές τού δεύτερου μέρους τού στίχου, που είναι και αυτό που μας ενδιαφέρει. Η πρώτη είναι « ἕως ἄν ἀπομανῶσιν οἱ πολλοί καί πλησθῇ ἡ γῆ ἀδικίας » ( μετάφραση των Ο΄ ) και η δεύτερη « ἕως διδαχθῶσιν οἱ πολλοί καί πληθυνθῇ ἡ γνῶσις » ( μετάφραση Θεοδοτίωνος ). Καμία από τις δύο δεν συμφωνεί απόλυτα με την μορφή πού προαναφέραμε. Η μετάφραση απ’ το εβραϊκό κείμενο τών καθηγητών τού πανεπιστημίου που εξέδωσε η Βιβλική εταιρεία, αποδίδει το στίχο ως εξής. « Κλείσε το βιβλίο με αυτά τα λόγια και κράτησε μυστικό το περιεχόμενό του μέχρι τον καιρό του τέλους. Πολλοί θα θελήσουν να το διερευνήσουν για να αυξήσουν τις γνώσεις τους »460. Αυτή η μετάφραση συμφωνεί και με την ερμηνεία του Αγίου Ιερωνύμου σ’ αυτό το χωρίο461.

Η μια εκδοχή τής « septuaginta » θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να στηριχθεί αυτή η άποψη, τουλάχιστον όσον αφορά το μέρος τής πλήθυνσης τής γνώσης, αν και στο χωρίο δεν διευκρινίζεται για τί είδους γνώση πρόκειται, θεολογική, τεχνολογική ή άλλη462. Πάντως, όσοι αναφέρουν αυτό το χωρίο ως προφητεία για το τέλος τού κόσμου επισημαίνουν ότι η γνώση άρχισε ν’ αυξάνεται μ’ εκπληκτικούς ρυθμούς απ’ τον 19ο αιώνα και μετά. Και τονίζουν πως η αύξηση τής επιστημονικής γνώσης αφορά τόσο στο μέγεθος αυτής καθαυτής της γνώσης όσο και στον αριθμό των ανθρώπων που μετέχουν σ’ αυτήν463.

Αλλά και το στοιχείο τής αύξησης τών μετακινήσεων τών ανθρώπων δεν είναι, βιβλικά, αθεμελίωτο. Υποστηρίζεται από όλες σχεδόν τις αγγλικές μεταφράσεις τής Βίβλου και θα μπορούσε να στηριχθεί και στο εβραϊκό κείμενο464 και την « Vulgata »465. Το « pertransibeo » μπορεί να ερμηνευτεί με κυριολεκτική ή μεταφορική έννοια466. Πάντως, ο Άγιος Ιερώνυμος προτιμά την μεταφορική έννοια, που ταιριάζει και με την συνάφεια του κειμένου. Αυτά, όσον αφορά την χειρόγραφη παράδοση του στίχου.

Στην πατερική παράδοση δεν συναντάται κάποια τέτοια άποψη. O Άγιος Ιερώνυμος, που εκπόνησε την « Vulgata » δίνει στο « pertransibunt » την έννοια τής διερεύνησης μέσω τής ανάγνωσης και θεωρεί πως το χωρίο σημαίνει πως πολλοί θα διαβάσουν το βιβλίο τού Δανιήλ467. Κατά τον Θεοδώρητο Κύρου η προφητεία αναφέρεται σε αύξηση τής θεολογικής γνώσης και έχει, ήδη, εκπληρωθεί με την έλευση του Χριστού. Γράφει χαρακτηριστικά: « Ἔπιθες, φησί, τῷ βιβλίῳ τάς τῆς ἀσαφείας σφραγίδας, καί μή δεῖλα ἅπασι καταστήσης, ἕως ἄν πληθυνθῇ ἡ γνώσις και πληρωθῇ ἡ σύμπασα γῆ τοῦ γνῶναι τόν Κύριον, ὡς ὕδωρ πολύ κατακαλύψαι θαλάσσας κατά τήν προφητείαν. Ταύτας ἡ τοῦ Θείου Πνεύματος χάρις μετά τήν τοῦ Σωτῆρος ἡμῶν ἐπιφάνειαν ἀφελοῦσα τάς σφραγίδας, σαφῆ τά ἀσαφῆ πεποίηκε τοῖς πιστεύουσι »468.

Σημειώσεις

423. Ησ. 59,20-21, « Καί ἥξει ἔκ Σιών ὁ ρυόμενος καί ἀποστρέψει ἀσεβείας ἀπό Ιακώβ. Καί αὕτη αὐτοῖς ἥ παρ’ ἐμοῦ διαθήκη, εἶπεν κύριος. Τό πνεῦμα τό ἐμόν, ὅ ἐστιν ἐπι σοῖ, καί τα ρήματα, ἅ ἔδωκα εἰς τό στόμα σου, οὐ μή ἐκλίπη ἐκ τοῦ στόματός σου καί ἐκ τοῦ στόματος τοῦ σπέρματός σου, εἶπεν γάρ κύριος ἀπό τοῦ νῦν καί εἰς τόν αἰῶνα ».

424. Μαλ. 4,4, « Καί ἰδού ἐγώ ἀποστέλλω ὑμῖν Ἠλίαν τόν Θεσβίτην πρίν ἐλθεῖν ἡμέραν Κυρίου τήν μεγάλην καί ἐπιφανῆ ὅς ἀποκαταστήσει καρδίαν πατρός προς υἱόν καί καρδίαν ἀνθρώπου πρόν τόν πλησίον ἀυτοῦ μή ἔλθω καί πατάξω τήν γῆν ἄρδην ».

425. Ρωμ. 11,25-7, « Οὐ γάρ θέλω ὑμᾶς ἀγνοεῖν, ἀδελφοί, τό μυστήριον τοῦτο, ἵνα μή ἦτε παρ’ ἑαῦτοῖς φρόνιμοι, ὅτι πώρωσις ἀπό μέρους τῷ Ἰσραήλ γέγονεν ἄχρις οὗ τό πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθη, καί οὕτω πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται, καθώς γέγραπται. Ἥξει ἐκ Σιών ὁ ρυόμενος καί ἀποστρέψει ἀσεβείας ἀπό Ἰακώβ. Κάι ἀὕτη αὐτοῖς ἡ παρ’ ἐμοῦ διαθήκη, ὅταν ἀφέλωμαι τάς ἁμαρτίας αὐτῶν ».

426. Απ. 14,1, « Καί εἶδον, καί ἰδού τό ἀρνίον ἑστηκός ἐπί τό ὄρος Σιών, καί μετ’ αὐτοῦ ἑκατόν τεσσαράκοντα τέσσαρες χιλιάδες, ἔχουσαι τό ὄνομα αὐτοῦ καί τό ὄνομα τοῦ πατρός αὐτοῦ γεγραμμένον ἐπί τῶν μετώπων αὐτῶν ».

427. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν πνεύματι και αληθείας προσκυνήσεως και λατρείας λόγος επτακαιδέκατος , Περί εορτών αγίων, P.G. 68, 1084, « Ἐπιζητηθήσεται γάρ ἐν ἐσχάτοις καιροῖς παρά τῶν ὑπολελειμμένων ἐξ Ἰσραήλ, ὁ ἐκ σπέρματος Δαβίδ κατά σάρκα Χριστός ».

428. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις την προς Ρωμαίους, Ομιλία ΙΘ΄, Β, P.G. 60, 585.

429. Ρωμ. 11,25-26.

430. Ρωμ. 11,5.

431. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις το κατά Ματθαίον, Ομιλία ΞΣΤ΄, Β΄, P. G. 58, 628.

432. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Σχόλια εις τον Ησαΐαν, P.G. 70, 604. Βλ. και 665. Την ίδια άποψη εξέφρασε και ο Ωριγένης. Κατά τον αλεξανδρινό ερμηνευτή « ἡ κλήσις τῶν ἐθνῶν ἀρχήν ἔσχεν ἐκ τοῦ παραπτώματος τοῦ Ἰσραήλ » ( Ωριγένους, Εις τον Ιερεμίαν ομιλία Δ΄, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 11, σελ. 28 ). Ο Ισραήλ θα επιστρέψει όταν δεί « τόν δούλον τετιμημένον και τόν αγενή προσεληλυθότα » ( Ομιλία Δ΄ εις τον Ιερεμίαν, Β.Ε.Π.Ε.Σ. 11, σελ. 31 ).

433. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Σχόλια εις την προς Ρωμαίους, Clarendon Press, Oxford, 1872, p. 242. Βλ. και Μ. Βασιλείου, Εις τον Προφήτην Ησαΐαν, Basilio Commento al Profeta Isaia, Turin, 1939, vol.1, E, σελ. 140, και Νικοδήμου του Αγιορείτου, Ερμηνεία εις τας ΙΔ΄ επιστολάς του Αποστόλου Παύλου, τ. 1ος, Η προς Ρωμαίους και η πρώτη προς Κορινθίους, Εκδόσεις Ορθόδοξος Κυψέλη, Θεσσαλονίκη, Α΄ ανατύπωση, Θεσσαλονίκη 1999, σελ. 243- 262.

434. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Περί της εν πνεύματι και αληθεία προσκυνήσεως και λατρείας, Λόγος 10ος, P.G. 68, 704, « μενεῖ δέ ὥσπερ ἔρημος τέκνων, τόν τελευταῖον καί ἐν ἐσχάτοις περιμένουσα καιρόν, καθ’ ὅν καί αὐτή σωθήσεται κατόπιν τρέχουσα τῶν ἐθνῶν ».

435. Βλ. Ευσεβίου Kαισαρείας, Σχόλια εις τον Ησαΐαν, Ν΄, Berlin 1975, σελ. 277.

436. Ενδιαφέρουσες απόψεις σχετικά μ’ αυτό το θέμα συναντάμε και στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία. Αξίζει να σημειωθεί πως ο Ωριγένης προτρέπει τρόπον τινά τους Χριστιανούς στην άσκηση των αρετών ώστε να εισέλθει το πλήρωμα των εθνών στην Εκκλησία για να δυνηθεί στη συνέχεια και ο Ισραήλ να σωθεί. Βλ. Ωριγένους, Σχόλια εις το κατά Λουκάν, 125, Origenes Werke, vol. 9, 2nd ed, Akademie-Verlag pla Berlin, 1959, σελ. 227-336, Die griechischen christlichen Schriftsteller, ed. Rauer, M., « ἀλλ’ ὅμως τό κράσπεδον θεραπεύει ἡμᾶς καί ποιεῖ ἡμᾶς ἀκούειν ἀπό τοῦ Ἰησοῦ: “ Θύγατερ, ἡ πίστις σου σέσωκέ σε ”: Καί ἐάν θεραπευθῶμεν, καί ἡ θυγάτηρ ἀναστήσεται τοῦ ἀρχισυναγώγου: “ Ὃταν ” γαρ φησί “ τό πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσέλθη, τότε πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται ». Η προτροπή του Ωριγένη υπενθυμίζει τους λόγους του Κυρίου προς τον Άγγελο της Φιλαδελφείας ( Απ. 3,8-10 ) όπου αναγγέλει την επιστροφή της τοπικής συναγωγής των Ιουδαίων στην Εκκλησία, ως ανταμοιβή διότι « ἐτήρησε τόν λόγον τῆς ὑπομονής τοῦ Κυρίου ». Βλ. και Οικουμενίου, Ε.Α., σελ. 98 και Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., σελ. 227.

437. Βλ. Αυγουστίνου, Η πολιτεία του Θεού, Κ΄, ΚΘ΄, σελ. 146-147.

438. Βλ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις την προς Ρωμαίους, P.G. 74, 849, « Ἔφη μέν γάρ ὅτι τό πλήρωμα τῶν ἐθνῶν εἰσελεύσεται καί πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται. Ἀλλ’ εἴ τις ἕλοιτο πρός τοῦτο εἰπεῖν. Καίτοι πολλοί τῶν ἐθνῶν ἐν ἀπιστία τεθνήκασι, πῶς οὖν εἰσβέβηκε τό πλήρωμα τῶν ἐθνῶν; Ἀλλ’ οὐδέ πᾶς Ἰσραήλ σωθήσεται, εἴπερ ἐστιν ἀληθές ὅτι τόν τῆς ἀνομίας υἱόν παραδέξονται οἱ Ἰουδαίοι, τῆς εἰς Χριστόν ἀγάπης ἠφειδηκότες. Τοῦτο γάρ αὐτός ἔφασκεν: “ Ἐγώ ἐλήλυθα ἐν τῷ ὀνόματι τοῦ Πατρός Μου καί οὐκ ἐδέξασθέ με … ” ».

439. Αυγουστίνου, Η πολιτεία του Θεού, σελ. 153, « Ιδού τα τεκμήρια: η άφιξις Ηλία του Θεσβίτου, η μεταστροφή των Ιουδαίων, ο διωγμός του Αντιχρίστου, η κρίσις του Χριστού, η ανάστασις των νεκρών, ο χωρισμός των αγαθών από τους κακούς, η ανάφλεξις και η ανακαίνισις του κόσμου. Ας πιστεύσωμεν, ότι όλα αυτά θα συμβούν. Αλλά πώς; Κατά ποίαν τάξιν; Τούτο θα διδάξει η πείρα περισσότερον παρά η νόησις των ανθρώπων. Πάντως, φρονώ ότι ταύτα θα συμβούν καθ’ ήν τάξιν εξέθεσα ».

440. Βλ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου, Εις την προς Ρωμαίους, Ομιλία ΙΘ΄, Γ΄, P.G. 60, 587, « Εἰ γάρ ὅτε, φησί, προσέκρουσαν, τοσοῦτοι σωτηρίας ἀπήλαυσαν, καί ἐν τῷ ἐκβληθῆναι ἐκείνους, τοσοῦτοι ἐκλήθησαν, ἐννόησον, τί ἔσται, ὅταν ἐπιστρέψωσιν. Οὐ γάρ εἶπε, πόσω μᾶλλον ἡ ἐπιστροφή αὐτῶν, οὐδέ ἡ μεταβολή αὐτῶν, οὐδέ τό κατόρθωμα αὐτῶν, ἀλλά, πόσω μᾶλλον τό πλήρωμα αὐτῶν, τουτέστιν, ὅτε πάντες εἰσιέναι μέλλουσι », Θεοδωρήτου Κύρου, Ερμηνεία εις την προς Ρωμαίους, P.G. 82, 180, « Τό ἀπό μέρους τέθεικε, διδάσκων ὣς οὐ πάντες ἠπίστησαν: πολλοί γάρ καί ἐξ ἐκείνων ἐπίστευσαν. Παρεγγυᾷ δέ μή τῶν ἄλλων ἀπαγορεῦσαι τήν σωτηρίαν: Τῶν γάρ ἐθνῶν δεξαμένων τό κήρυγμα, πιστεύσουσι κἀκεῖνοι, Ἠλία τοῦ πάνυ παραγενομένου, καί τῆς πίστεως αὐτοῖς τήν διδασκαλίαν προσφέροντος. Τοῦτο γάρ καί ὁ Κύριος ἐν τοῖς ἱεροῖς Εὐαγγελίοις ἔφη … τέθεικε δέ καί τήν προφητικήν μαρτυρίαν … », Κυρίλλου Αλεξανδρείας, Εις την Προς Ρωμαίους, P.G. 74, 849. Στην ευρύτερη χριστιανική γραμματεία βλ. Ολυμπιοδώρου, Σχόλια εις τον Εκκλησιαστήν, P.G. 93, 616.

441. Βλ. Πρ. 21,20. Βλ. και Οικουμενίου, Ε.Α, IV και Χ, σελ. 133 και 236.

442. Βλ. Απ. 7,4.

443. Βλ. Αρέθα Καισαρείας, Ε.Α., ΙΘ΄, σελ. 287.

444. Χριστοδούλου, Αρχιεπισκόπου Αθηνών, Η Δευτέρα Παρουσία, Χρυσοπηγή, 3η Έκδοση, Αθήνα 2007, σελ. 73. Αξίζει να αναφέρουμε πως η επαφή των Εβραίων με Χριστιανούς λόγω της αναγκαστικής εξορίας τους είχε ως αποτέλεσμα να εξοικειωθούν με τις Χριστιανικές παραδόσεις, εορτές, έθιμα. Πολλοί απ’ αυτούς έγιναν Χριστιανοί ή διάκεινται φιλικά προς τον Χριστιανισμό. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ο Bob Dylan, ένας απ’ τους διασημότερους, αν όχι ο διασημότερος Εβραίος του 20ου αιώνα. Το 1979 εξέπληξε τους πάντες όταν ασπάστηκε τον Χριστιανισμό. Έδωσε μια δυνατή Χριστιανική μαρτυρία και μέχρι τώρα έχει κυκλοφορήσει 4 χριστιανικά άλμπουμς. Ένα παράδειγμα Εβραίου που δεν ασπάστηκε τον Χριστιανισμό, όμως φαίνεται πως είχε γοητευτεί απ’ αυτόν είναι ο Γουίλιαμ Γουάιλερ, ο σκηνοθέτης του γνωστού Χριστιανικού έπους « Μπεν Χουρ » των 11 βραβείων Όσκαρ. Και ο Άλμπερτ Αϊνστάιν ( Bλ. Brian Dennis, Einstein: A life, σελ. 278-9, όπου παρατίθεται και το κείμενο μιας συνέντευξης που έδωσε ο μεγάλος φυσικός στον George Sylvester Viereck και δημοσιεύτηκε στην ," The Saturday Evening Post, Oct. 26, 1929, σελ. 17 ).

445. Bλ. Seraphim Rose, Contemporary Signs of the end of the world. Δεν είναι άσκοπο να σημειώσουμε πως με την επιστροφή των Ιουδαίων στον Χριστιανισμό σχετίζεται και το κίνημα των Μεσσιανικών Ιουδαίων ( Αξιόλογη είναι η σχετική μελέτη του Sherbok Dan Cohn, Messianic Judaism, London 2000. Ειδικά για την σχέση Ιουδαϊσμού και Μεσσιανικών Ιουδαίων βλ. σελ. 172-178 ). Πρόκειται για Ιουδαίους που, ξαφνικά, μόνοι τους ανακάλυψαν πως ο Ιησούς είναι ο Μεσσίας. Χωρίς να προσχωρήσουν σε κάποια Χριστιανική Ομολογία διατηρούν τις Ιουδαϊκές τελετές και παραδόσεις δίνοντάς τους χριστιανικό χρώμα. Σήμερα, στην Ιερουσαλήμ υπάρχουν τουλάχιστον 10 συναγωγές Μεσσιανικών Ιουδαίων. Σε όλο το Ισραήλ υπάρχουν τουλάχιστον 200 κοινότητες με 15.000, περίπου, Μεσσιανικούς Ιουδαίους. Στην Αμερική είναι πολύ περισσότεροι. Και το κίνημα ολοένα και διευρύνεται, ώστε να φτάσει, σήμερα, να θεωρείται από κάποιους ως ένας από τους κλάδους του Ιουδαϊσμού.

Ειδικά, για την περιοχή του Ισραήλ πρέπει να σημειώσουμε πως σημαντικό ρόλο έχει παίξει το Θαύμα του Αγίου Φωτός και το θαύμα της μεταστροφής των υδάτων του Ιορδάνη. Αρκετοί Εβραίοι έχουν προσεγγίσει τον Χριστιανισμό εξ αιτίας αυτών των θαυμάτων.

Το σημαντικότερο, πάντως, στοιχείο είναι κατά τη γνώμη μας η μεταφορά ενός περίπου εκατομμυρίου ΡωσοΕβραίων στο Ισραήλ τη δεκαετία του 90. Οι Ρωσοεβραίοι αποτελούν, σήμερα, την μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα στο κράτος του Ισραήλ ( 20% του συνολικού πληθυσμού ) με δεύτερη αυτήν των Εβραίων που μετανάστευσαν απ’ το Μαρόκο ( 15% ). Στην πλειονότητά τους συνδέουν την ισραηλινή τους ταυτότητα με την καταγωγή και όχι με την θρησκεία. Πολλοί δεν είναι καν Εβραίοι ( Βλ. Ilan Greilsammer, Ο σιωνισμός, Τί γνωρίζω;, Μετάφραση Ευαγγελία Χιώτη, Εκδόσεις Το Βήμα γνώση, Αθήνα 2007, σελ. 130 και 140 ). Περίπου 30.000 από αυτούς είναι Χριστιανοί και 10.000 Μεσσιανικοί Ιουδαίοι. Οι υπόλοιποι δηλώνουν θρησκευτικά αδιάφοροι ( Βλ. http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_the_Jews_in_Russia , http://en.wikipedia.org/wiki/Jewish_ethnic_divisions , και Nurik Yaffe, Population, Statistilite 15, State of Israel Central Bureau of Statistics ). Όμως, πολλοί από αυτούς έχουν συνδεθεί με την Ορθόδοξη Παράδοση λόγω της μακρόχρονης επαφής τους με την Ρωσική Ορθοδοξία. Δεν δηλώνουν στις διάφορες κρατικές υπηρεσίες την πίστη τους από φόβο διακρίσεων εις βάρος τους. Δηλώνουν θρησκευτικά αδιάφοροι αλλά, συχνά, εκκλησιάζονται, βαπτίζουν τα παιδιά τους και τα καταχωρούν στα μητρώα ως Χριστιανούς. Έτσι, ο αριθμός των Χριστιανών στο Ισραήλ αυξάνεται. Αυτό έχει πολύ μεγάλη σημασία, ειδικά, αν σκεφτεί κάποιος πως το Ισραήλ, γενικά, δεν επέτρεπε την εγκατάσταση Χριστιανών ή Μεσσιανικών Ιουδαίων στα εδάφη του ( Σχετικά με τον τρόπο που αντιμετωπίζονται οι Μεσσιανικοί Ιουδαίοι απ’ την ισραηλινή νομοθεσία βλ. Sherbok Dan Cohn, Messianic Judaism, London 2000, σελ. 191-202 ).

Η στάση του Ισραηλινού κράτους, γενικά, φαίνεται πιο διαλλακτική τον τελευταίο καιρό. Σ’ αυτό συνετέλεσαν πολλοί παράγοντες. Κατ’ αρχήν, η αύξηση των Χασιδιστών Εβραίων που απειλούν τον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους αλλά και τη διατήρηση της ειρήνης στην περιοχή. Το Ισραήλ χρειάζεται νέους Ισραηλίτες ως αντίβαρο στην αύξηση του αριθμού τους. Επίσης, η πίεση απ’ την πλευρά του κινήματος του Χριστιανικού Σιωνισμού της Αμερικής ( Σχετικά με το κίνημα του Χριστιανικού σιωνισμού βλ. Κολοβοπούλου Μαρίνας, Οι Ιουδαίοι στις επιστολές του Παύλου και στα έργα του Ιερού Χρυσοστόμου, Πρακτικά Διεθνούς επιστημονικού Συνεδρίου, Από τον Απόστολο Παύλο στον Ιερό Χρυσόστομο, ΙΓ΄ Παύλεια, Βέροια 2007, σελ. 173 ). Το κίνημα του Χριστιανικού Σιωνισμού βοηθά μεν το Ισραήλ αλλά έχει και αυτό τα αιτήματά του. Το Ισραήλ χρειάζεται την στήριξή του και για να την εξασφαλίσει αναγκάζεται να δείχνει κάποια διαλακτικότητα. Τέλος, η ανασφάλεια που αισθάνεται το νεαρό κράτος λόγω του πλήθους των εξωτερικών εχθρών του φαίνεται πως έπαιξε και αυτή το ρόλο της.

Άλλωστε, το σκηνικό έχει τεθεί για την μεταστροφή και των υπολοίπων Εβραίων στον Χριστιανισμό. Παλαιότερα, μέχρι τον 19ο αιώνα, στους Εβραίους η θρησκεία ταυτιζόταν με το έθνος και το έθνος με την θρησκεία. Αυτό δεν ισχύει σήμερα. Οι εξελίξεις ξεκίνησαν από το ιδεολογικό επίπεδο. Ο Moses Hess επηρεασμένος από την ευρωπαϊκή αντίληψη περί έθνους και τα αντίστοιχα κινήματα θα συμβάλλει στην εδραίωση της θεωρητικής βάσης του νέου εκκοσμικευμένου Εβραϊσμού. Με τον Ahad Ha-am εισάγεται, εμμέσως πλην σαφώς, μια νέα αντίληψη για την εβραϊκή ιστορία, η οποία θα γίνει τελικά και η επικρατούσα αντίληψη στην εβραϊκή ιστοριογραφία και φιλοσοφία γενικότερα. Σ’ αυτήν την νέα αντίληψη η εβραϊκή θρησκεία δεν είναι το κύριο συστατικό του Εβραϊσμού αλλά είναι, απλά, μια έκφανσή του και ένα ακόμη όχημα μεταφοράς των αξιών του. Η μετάβαση από τον θρησκευτικό στον πολιτικό Σιωνισμό θα ολοκληρωθεί με τον Theodor Herzl. Η λέξη « Εβραίος » ή « Ισραηλίτης » δεν θα είναι πλέον μια αποκλειστικά θρησκευτική έννοια αλλά και ένας προσδιορισμός εθνικής ταυτότητας ( Βλ. Ιακώβου Χρήστου, « Σιωνισμός – Ο Εβραϊσμός σε μετάβαση. Ο ιδεολογικός μετασχηματισμός στην νεώτερη φάση της Εβραϊκής Ιστορίας », στο « Σύγχρονος Ιουδαϊσμός » [ επιμέλεια Ι Ροζάνη ], Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 1995, σελ. 107-156. Ειδικά για την ιδέα του πολιτικού Σιωνισμού και την ιδεολογική του εξέλιξη βλ. στις σελίδες 141-151 ). Στη νέα αντίληψη περί Εβραϊσμού οι όροι έχουν αντιστραφεί. Ο Εβραϊσμός, πλέον, είναι το περιέχον και η Εβραϊκή θρησκεία το περιεχόμενον. Η λέξη « Εβραίος » ή « Ισραηλίτης » δεν είναι πλέον μια, αποκλειστικά, θρησκευτική έννοια αλλά και ένας προσδιορισμός εθνικής ταυτότητας. Η Εβραϊκή θρησκεία είναι και αυτή που περισσότερο από κάθε άλλη θρησκεία επλήγη από τις ιδέες του αθεϊσμού και τον θεωρητικό υλισμό. Οι Εβραίοι, κουρασμένοι να περιμένουν για περισσότερους από 15 αιώνες έναν θρησκευτικό Μεσσία, ο οποίος δεν ερχόταν, αποφάσισαν, τελικά, να γίνουν οι ίδιοι ο Μεσσίας του εαυτού τους. Την απογοήτευση από την μή έλευση του Μεσσία εκφράζει τέλεια το τραγούδι του Γιώργου Μητσάκη « Τον Μεσσία προσμέναμε ». Παραθέτουμε τους πιο σημαντικούς στίχους. « Τον Μεσσία προσμέναμε / στων αιώνων το διάβα / πριν ρημάξει τη ράτσα μας / η φωτιά και η λάβα… / Κι ο Μεσσίας δεν ήρθε / Και το αίμα μας ρέει / Οι αιώνες διαβαίνουν / Κι είμαστε όλοι Εβραίοι » ( Βλ. Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου « Ο άλλος εν διωγμώ, Η εικόνα του Εβραίου στη λογοτεχνία, ζητήματα Ιστορίας και Μυθοπλασίας », εκδόσεις Θεμέλιο, Αθήνα 1998, σελ. 337 ). Το δίχως άλλο η γέννηση του πολιτικού και εκκοσμικευμένου Σιωνισμού συνδέεται στενά με την εισβολή των αθεϊστικών ιδεολογιών στις Εβραϊκές κοινότητες. Έκτοτε, ο θρησκευτικός Σιωνισμός παραγκωνίζεται από τον εκκοσμικευμένο Σιωνισμό με τον οποίο, μάλιστα, συχνά, συγκρούεται. Αυτή την στιγμή η συντριπτική πλειοψηφία των Εβραίων έχει μια μάλλον αθεϊστική αντίληψη για την ζωή και αντιμετωπίζει την θρησκεία περισσότερο σαν μια έκφραση των εβραϊκών ιδεών, απογυμνώνοντάς την απ’ τον μεταφυσικό της χαρακτήρα.

Αυτή η αθεϊστική αντίληψη περί Εβραϊσμού συνιστά στην ουσία έναν αφεβραϊσμό. Ο Ιουδαϊκός λαός είχε πάντα ως κύριο συστατικό στοιχείο του και κέντρο του κόσμου του το θρησκευτικό στοιχείο, το στοιχείο της επαφής με το Θείο. Αυτοευνουχιζόμενος θρησκευτικά και εξοστρακίζοντας αυτό ακριβώς το στοιχείο του αρνείται και ακυρώνει την βαθύτερη ουσία του « είναι » του. Σε τελική ανάλυση, έρχεται σε σύγκρουση με το παρελθόν και την ίδια την ουσία του. Αυτή η πραγματικότητα υπογραμμίζεται πρώτα και κύρια από τους ίδιους του Ιουδαίους. Ο Olivier Revault d’ allones γράφει: « Ο Ιουδαϊσμός στάθηκε πάντοτε ανίκανος να δημιουργήσει ένα Κράτος σαν εκείνα των μεγάλων Αυτοκρατοριών της Ανατολής ή σαν εκείνα του Ελληνισμού: Ο “ βασιλιάς ” είναι τουλάχιστον εξίσου και αρχιερέας, η αποστολή του αφορά περισσότερο στο Θεό παρά στους ανθρώπους. Περισσότερο από το να κινητοποιεί στρατεύματα, βρίσκεται εκεί για να επαναφέρει τους ανθρώπους στη δικαιοσύνη, κι οι προφητείες του το υπενθυμίζουν αν το ξεχνά. Όλες οι απόπειρες που κάνει για ν’ αυξήσει την ισχύ του σύμφωνα με τον χώρο κινδυνεύουν να τον καταστήσουν άπιστο σύμφωνα με το χρόνο. Όποτε θέλει να γίνει Κράτος, δηλαδή άδικος και βίαιος, αφεβραΐζεται. Τέλος : Απομακρύνεται από τον Ελοχίμ » ( Olivier Revault d’ allones, Μουσικές: Παραλλαγές πάνω στην εβραϊκή σκέψη, Εκδόσεις Γαβριηλίδη, Αθήνα 2005, σελ. 34 ). Απ’ την άλλη ο εθνικιστικός και υλιστικός Ιουδαϊσμός δεν μπορεί να ικανοποιήσει έναν εβραϊκό κόσμο που έχει γνωρίσει, έστω και επιφανειακά, τον Χριστιανισμό. Και όσο περισσότερο γίνεται κατανοητό πως οι έννοιες Εβραϊσμός και Χριστιανισμός δεν είναι έννοιες ασύμβατες, τόσο περισσότεροι Εβραίοι θα εντάσσονται στον Χριστιανισμό ή τον Μεσσιανικό Ιουδαϊσμό. Πολύ σωστά επισημαίνεται απ’ τους Μεσσιανικούς Ιουδαίους πως η αποδοχή του Ιησού ως Μεσσία δεν είναι σημάδι άρνησης της πίστης τους, αλλά μάλλον σημάδι ενίσχυσής της. Άλλωστε, στη διάρκεια των αιώνων εμφανίστηκαν περισσότεροι από σαράντα ιστορικά πρόσωπα που ισχυρίστηκαν ότι ήταν ο Μεσσίας και ποτέ κάποιος δεν κατηγόρησε τους οπαδούς τους ότι απαρνήθηκαν την πίστη τους ( Βλ. και BeauSeigneur James, Κατ’ εικόνα, ο.π., σελ. 96-7 ). Όπως και να ‘χει, κάτι φαίνεται ν’ αλλάζει στο Ισραήλ. Και όλη αυτή η αλλαγή ίσως είναι η αρχή της εκπλήρωσης ενός σημείου των καιρών, της επιστροφής των Εβραίων στο Χριστό.

446. Θεοδωρήτου Κύρου, Ερμηνεία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Β΄, Γ΄, P.G. 82, 664 Α. Βλ. και Ιωάννου Χρυσοστόμου, Εις τήν Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄, Α΄, P.G. 62,469, « Τόν μέν καιρόν ἀποκαλύπτων αὐτῷ, τό δέ τοῦ καιροῦ σημεῖον, τόν Ἀντίχριστον δηλῶν ».

447. Βλ. και Λκ. 21,28 « ἀρχομένων δέ τούτων γίνεσθαι ἀνακύψατε καί ἐπάρατε τάς κεφαλάς ὑμῶν, διότι ἐγγίζει ἡ ἀπολύτρωσις ὑμῶν » και Λκ 21,30.

448. Βλ. Ιωάννου Χρυσοστόμου, Ομιλία εις την Β΄ προς Θεσσαλονικείς, Ομιλία Α΄, P.G. 62, 470, « Καί τάς ἐπαλλήλους δέ καί ἀφάτους συμφοράς τεκμήριον εἶναι ἔλεγεν καί ὅτι Ἠλίαν δεῖ ἐλθεῖν ».

449. Λκ 21,11, « φόβητρά τε καί ἀπ΄ οὐρανοῦ σημεῖα μεγάλα ἔσται », 21,25, « Καί ἔσονται σημεῖα ἐν ἡλίῳ καί σελήνῃ καί ἄστροις καί ἐπί τῆς γῆς συνοχή ἐθνῶν ἐν ἀπορία ἠχούσης θαλάσσης καί σάλου ἀποψυχόντων ἀνθρώπων ἀπό φόβου και προσδοκίας τῶν ἐπερχομένων τῇ οἰκουμένῃ. Αἱ γάρ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται », βλέπε και Μθ. 24,29, « Εὐθέως δέ μετά τήν θλῖψιν τῶν ἡμερῶν ἐκείνων ὁ ἥλιος σκοτισθήσεται, καί ἡ σελήνη οὐ δώσει τό φέγγος αὐτῆς, καί οἱ ἀστέρες πεσοῦνται ἀπό τοῦ οὐρανοῦ, καί αἱ δυνάμεις τῶν οὐρανῶν σαλευθήσονται », και Μκ. 13, 24-5. Παρόμοιες προφητείες υπάρχουν στα Ησ. 13,10 και 34,4, Ιεζ. 32,7, Ιωήλ 2,10, 3,4 και 4,15 και ( διάφορα σημεία της Αποκάλυψης ) ;;; Απ. 6, 12 κ.εξ..

450. Μθ. 24,29 και Μρ. 13,24.

451. Ο π. Seraphim Rose τα χαρακτηρίζει « signs of the very end ».

452. Βλ. σελ. 284-290.

453. Β΄ Θεσσαλονικείς 3,4.

454. Σε αυτό το θέμα αναφερόμαστε πιο αναλυτικά στη σχετική ενότητα, σελ. 254-264.

455. Αυτή την άποψη αναλύει ο Νικόλαος Σωτηρόπουλος στον 1ο τόμο του έργου του « Ερμηνεία δυσκόλων χωρίων της Γραφής ». Αργότερα, την πέρασε σαν ερμηνευτικό σχόλιο και στην μετάφραση της Κ.Δ. που εξέδωσε. Βλ. Ν.Ι. Σωτηροπούλου, Θεολόγου-Φιλολόγου, Η Κ.Δ. στη δημοτική, Δ΄ Έκδοσις, Αθήναι 2006, Εκδόσεις Σταυρός, σελ. 1097, « Και άνθρωποι από τους λαούς και τις φυλές και τις γλώσσες και τα έθνη ( δια μέσου της τηλεοράσεως ) βλέπουν τη θανάτωσή τους επί τρεις ημέρες και μισή … ».

456. Εμείς, πάντως, οφείλουμε να επισημάνουμε πως η εξέταση της δημιουργίας των συνθηκών των εσχάτων χρόνων ως σημείου των καιρών πρέπει να γίνεται με σύνεση, χωρίς υπερβολές και με την επίγνωση ότι η δημιουργία αυτών των συνθηκών δεν σημαίνει, απαραίτητα, ότι έχουμε εισέλθει στην εποχή των εσχάτων.

457. Βλ. Ψαρουδάκη Νικολάου, « Αντίχριστος 666 καί ΕΚΑΜ », εκδόσεις Μήνυμα, Αθήνα 1987, σελ. 63-64.

458. Αυτή η μετάφραση επανεκδόθηκε απ’ τις εκδόσεις « Κέδρος » το 2003. Βλέπε « Της Παλαιάς Διαθήκης άπαντα εκ του εβραϊκού αρχετύπου εις κοινήν ελληνικήν διάλεκτον μεταφρασθέντα », Κέδρος, Αθήνα 2003, Ανατύπωση απ’ την 3η έκδοση της μεταφράσεως του εκ του εβραϊκού πρωτοτύπου κειμένου της Π.Δ. ( Κανταβριγία, 1849 ). Η πρώτη έκδοση αυτής της μετάφρασης έγινε το 1840. Η μορφή του Δαν. 12,4, (σελ. 950 ) που μας δίνει αυτή η έκδοση είναι η εξής: « Καί σύ, Δανιήλ, σφάλισε τους λόγους, και σφράγισε το βιβλίον, έως εις τον έσχατον καιρόν. [ Τότε ] πολλοί θέλουν περιτρέχει, και η γνώσις θέλει πληθυνθή ».

459. KJV Daniel 12:4 But thou, O Daniel, shut up the words, and seal the book, even to the time of the end: many shall run to and fro, and knowledge shall be increased.

460. Αγία Γραφή, Έκδοση Βιβλικής Εταιρείας, Μετάφραση απ’ τα πρωτότυπα κείμενα, σελ. 1459.

461. Βλ. Ιερωνύμου, Εις τον Δανιήλ, 727, P.L. 25, 577.

462. Οι μάρτυρες του Ιεχωβά αναφέρουν σε μετάφραση το μέρος του στίχου που μας ενδιαφέρει, ως εξής: « Η αληθινή γνώση θα γίνει άφθονη ». Και υποστηρίζουν πως η εξάπλωση της διδασκαλίας της οργάνωσής τους είναι αύξηση της αληθινής γνώσης, και, επομένως, σημείο των καιρών ( « Τί διδάσκει, πράγματι, η Αγία Γραφή; », Μάρτυρες του Ιεχωβά Ελλάδας, Εκτύπωση 2007, σελ. 92 ). Κατά τη γνώμη μας, η εξάπλωση της διδασκαλίας των μαρτύρων του Ιεχωβά θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εκπλήρωση της προφητείας του Δαν. 12,4 στην άλλη, όμως, μορφή με την οποία μας παραδίδεται απ’ τους Ο΄: « ἕως ἄν ἀπομανῶσιν οἱ πολλοί καί πλησθῇ ἡ γῆ ἀδικίας ».

463. Βλ. M.R. De Haan, Signs of the end times, Kregel Publications, Michigan, 1996, Ανατύπωση απ' την έκδοση του 1951, σελ. 42-45. O Soloviev επισημαίνει πως η πρόοδος είναι πάντα σημείο του τέλους. Απ’ την άλλη διαπιστώνει και μια σχετικότητα στην πρόοδο. Έτσι, σημειώνει πως, όπως αυξάνουν τα θετικά απ’ την πρόοδο της επιστήμης, έτσι αυξάνουν και τα αρνητικά, οπότε το τελικό αποτέλεσμα είναι περίπου μηδέν. Σαν παράδειγμα αναφέρει πως με την πρόοδο του τεχνικού πολιτισμού, πράγματι, καταπολεμήθηκαν οι ασθένειες αλλά αυξήθηκαν τα ψυχοπαθολογικά και τα νευροπαθολογικά νοσήματα. Βλ. ο.π., σελ. 124-5 και 144. Για την αύξηση της γνώσης και των μετακινήσεων των ανθρώπων ως σημείου του τέλους βλ. και Νewman, The patristic idea of Antichrist, No 83 of Tracts for the times, by members of the University of Oxford, vol. v, 1838-40, London, 1840 σελ. 17. Πάντως, φαίνεται πως το Δαν. 12,4 είχε συνδεθεί από πολύ νωρίς με την επιστημονική πρόοδο. Είναι χαρακτηριστικό πως στο εξώφυλλο του έργου του Francis Bacon « Novum Organum Scientarum » ( 1645 ) είχε τεθεί μέρος του στίχου ( Multi pertransibunt augebitur scientia ).

464. Και συ, Δανιηλ, εγκλεισον τους λογους και σφραγισον το βιβλιον, εως του εσχατου καιρου· τοτε πολλοι θελουσι περιτρεχει και η γνωσις θελει πληθυνθη (Τώρα εσύ, Δανιήλ, κλείσε το βιβλίο μ’ αυτά τα λόγια και κράτησε μυστικό το περιεχόμενό του μέχρι τον καιρό του τέλους. Πολλοί θα θελήσουν να το διερευνήσουν για ν’ αυξήσουν τις γνώσεις τους). WTT Daniel 12:4.

465. VUL Daniel 12:4 tu autem Danihel clude sermones et signa librum usque ad tempus statutum pertransibunt plurimi et multiplex erit scientia.

466. Βλ. Charlton Lewis and Charles Short, A Latin Dictionary, Oxford, λήμμα « pertranseo », σελ. 1359.

467. Βλ. Ιερωνύμου, Εις τον Δανιήλ, 727, P.L. 25, 577.

468. Ερμηνεία εις τον Δανιήλ, P.G. 81,1537.