Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ – Ignace de la Potterie (41)

Συνέχεια από Τετάρτη, 24 Φεβρουαρίου 2021     

             IGNACE  DE LA POTTERIE, S. J.

           Η ΑΛΗΘΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΙΩΑΝΝΗ

                            ΤΟΜΟΣ  1^ος

   Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ. ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

                         ΔΕΥΤΕΡΟ ΜΕΡΟΣ

                ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΚΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

5^ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ :  Ο ΠΑΡΑΚΛΗΤΟΣ, ΤΟ ΠΝΕΥΜΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

ΙΙ. Οι πέντε υποσχέσεις

Ε. Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ

Η πέμπτη και τελευταία υπόσχεση είναι αυτή που παρουσιάζει, σε σχέση με τις προηγούμενες, τα περισσότερα νέα στοιχεία. Κύριο θέμα της είναι η διδασκαλία του Πνεύματος της αληθείας. Επαναλαμβάνει επομένως το δόγμα της δεύτερης υπόσχεσης (14,26 διδάξει πάντα), αποδίδοντάς του μεγαλύτερο θεολογικό βάθος:

 «Ἔτι πολλὰ ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ' οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι. ὅταν δὲ ἔλθῃ ἐκεῖνος, τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας, ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν· οὐ γὰρ λαλήσει ἀφ' ἑαυτοῦ, ἀλλ' ὅσα ἂν ἀκούσει λαλήσει, καὶ τὰ ἐρχόμενα ἀναγγελεῖ ὑμῖν. ἐκεῖνος ἐμὲ δοξάσει, ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν. πάντα ὅσα ἔχει ὁ πατὴρ ἐμά ἐστι· διὰ τοῦτο εἶπον ὅτι ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται καὶ ἀναγγελεῖ ὑμῖν». (16,12-15).

     Συγκρίνοντας την ορολογία αυτών των στίχων με αυτήν των τεσσάρων προηγουμένων υποσχέσεων, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Είναι η μόνη υπόσχεση στην οποία δεν αναφέρεται πουθενά η λέξη παράκλητος· δεν υπάρχουν επίσης οι δικανικοί όροι που συναντάμε στην τρίτη και την τέταρτη υπόσχεση (μαρτυρήσει, ἐλέγξει)· επίσης δεν γίνεται πλέον αναφορά στο μίσος του κόσμου ή στις διώξεις (όπως στους στ. 14,27.30· 15,18-25·  16,1-4). Η δικανική μορφή της ενέργειας του Πνεύματος μοιάζει να έχει απαλειφθεί. 

     Είναι εξ άλλου το μοναδικό από τα πέντε αποσπάσματα που ερμηνεύουμε, στο οποίο προσδιορίζεται με ευκρίνεια ο ρόλος του Πνεύματος σε σχέση με την αλήθεια, δηλαδή ο ρόλος του «αποκαλύπτοντος»: ὁδηγήσει ὑμᾶς  ε ἰ ς  π ᾶ σ α ν  τ ὴ ν  ἀ λ ή θ ε ι α ν. Επιπλέον οι λειτουργίες του Πνεύματος της αληθείας περιγράφονται εδώ με περισσότερα ρήματα από ότι προηγουμένως· δύο από αυτά μας αποκαλύπτουν την προέλευση των εξαγγελιών του Πνεύματος.

«ἀκούσει, στ. 13

«ἐκ τοῦ ἐμοῦ λήψεται, στ.14

Τα υπόλοιπα ρήματα, όλα σε μέλλοντα χρόνο, προσδιορίζουν αυτές τις εξαγγελίες:

«ὁδηγήσει ὑμᾶς εἰς πᾶσαν τὴν ἀλήθειαν, στ.13

«λαλήσει, στ. 13γδ, δύο φορές

«ἀναγγελεῖ, τρείς φορές: στ. 13^ε, 14γ, 15γ

«ἐμὲ δοξάσει, στ.14^α

Όλοι αυτοί οι όροι συνδέονται στον ένα ή τον άλλο βαθμό με την έννοια της αποκάλυψης. Μπορούμε επομένως να συμπεράνουμε από τώρα ότι αυτή η τελευταία υπόσχεση φωτίζει ουσιαστικά την αποκαλυπτική ενέργεια του Πνεύματος: ιδιαίτερη αποστολή του είναι να οδηγήσει τους μαθητές του Ιησού στην πληρότητα της αλήθειας· αποκαλύπτεται δηλαδή εδώ με την πλήρη έννοια του όρου ως τὸ Πνεῦμα τῆς ἀληθείας (στ.13).

1.Ο εισαγωγικός στίχος (στ.12)

     Ο Ιησούς δηλώνει στους μαθητές: «Ἔτι πολλὰ ἔχω λέγειν ὑμῖν, ἀλλ' οὐ δύνασθε βαστάζειν ἄρτι» (στ.12)

     Στους επόμενους τρείς στίχους περιγράφει την διδακτική αποστολή  του Πνεύματος. Ακριβώς όπως και στην δεύτερη υπόσχεση (14,25-26), η ενέργεια του Πνεύματος της αληθείας, συνδέεται άμεσα με τους λόγους του Ιησού. Αλλά η ακριβής φύσης αυτής της σχέσης είναι πολύ πιο λεπτή.

     1. Ο εισαγωγικός στίχος της πέμπτης υποσχέσεως μοιάζει να αντικρούει ρητά αυτά που ο Ιησούς είπε στον στ. 15,15: «πάντα ἃ ἤκουσα παρὰ τοῦ πατρός μου ἐγνώρισα ὑμῖν». Πώς μπορεί τώρα να δηλώνει ότι έχει ακόμη πολλά να τους πει;

     Ορισμένοι πιστεύουν ότι αυτά τα πολλά είναι «νέες αποκαλύψεις» που ο Χριστός θα τους παραδώσει δια του Πνεύματος, μετά τον δοξασμό του. Αυτή η ερμηνεία δεν κρίνεται επαρκής: αποδίδει στην αποκάλυψη έναν ιδιαίτερα διανοητικό χαρακτήρα, σαν να επρόκειτο ουσιαστικά για την εξαγγελία νέων δογματικών θέσεων· και μοιάζει να προϋποθέτει ότι η αποκάλυψη του Πνεύματος που υπόσχεται στους μαθητές είναι της ίδιας ακριβώς φύσεως με την αποκάλυψη του ίδιου του Ιησού. Θα δούμε εξ άλλου ότι και σε καθαρά ερμηνευτικό επίπεδο, αρκετές λεπτομέρειες των στ. 13-15, καθιστούν αυτή την ερμηνεία ελάχιστα πιθανή.

     Θα πρέπει μάλλον, όπως και η πλειοψηφία των συγγραφέων, να ερμηνεύσουμε διαφορετικά την συμπληρωματική αυτή αποκάλυψη του Αγίου Πνεύματος: αποστολή του δεν είναι να εισάγει εντελώς νέα δόγματα, αλλά να προσφέρει την δυνατότητα μιας «βαθύτερης κατανόησης των μυστηρίων του Ιησού, της ζωής του, των εκδηλώσεών του, των λόγων του». Με το ίδιο τρόπο ασφαλώς, όπως είδαμε, θα πρέπει να ερμηνεύεται το παράλληλο κείμενο της δεύτερης υπόσχεσης (14,25-26), κατά την οποία το Πνεύμα θα «υπενθυμίσει» όλα όσα είπε ο Ιησούς. Αλλά το νόημα αυτό δεν είναι εξίσου εμφανές στο 16,12-15. Και θα ήταν μια κακή μέθοδος το να αποδώσουμε αυτόματα το νόημα της δεύτερη υπόσχεσης στο κείμενο της πέμπτης, η οποία εξ’ άλλου περιλαμβάνει αρκετά νέα στοιχεία. Αφ’ ετέρου η δικαιολογημένη απόρριψη της διανοητικής ερμηνείας που μόλις αναφέραμε θα κινδύνευε μας οδηγήσει στο αντίθετο αποτέλεσμα: να παραβλέψουμε το βάθος και την πρωτοτυπία της ενέργειας του Πνεύματος. Θα πρέπει να αποφύγουμε έναν διπλό σκόπελο: είτε να μεγιστοποιήσουμε τον ρόλο του Πνεύματος καθιστώντας το έναν ανεξάρτητο από τον Ιησού παράγοντας αποκάλυψης, είτε να τον περιορίσουμε σε βαθμό που να καταστεί ανύπαρκτος.

     2.  Ας ανατρέξουμε κατ’ αρχήν σε κάποια παράλληλα κείμενα. Ο στ.12 έχει άμεση σχέση με τον επόμενο, (ἄρτι- ὅταν δὲ). Το νόημά τους μπορεί να ερμηνευτεί ως εξής: ο Ιησούς έχει ακόμη πολλά να πει στους μαθητές του· αλλά παραιτείται προς το παρόν, διότι αυτοί δεν είναι σε θέση να αντέξουν αυτές τις αποκαλύψεις. Σύντομα όμως θα έλθει το Πνεύμα της αληθείας: αυτό θα τους αποκαλύψει αυτά τα πράγματα, διότι αυτό θα ολοκληρώσει την διδασκαλία του Ιησού. Οι δύο αυτοί στίχοι, από κοινού, λένε καθαρά ότι η αποκάλυψη βρίσκεται σε εξέλιξη· ο Ιωάννης διακρίνει εδώ δύο στάδια της αποκάλυψης: του Ιησού και του Πνεύματος. [ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΠΟΣΤΟΛΟ ΠΑΥΛΟ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ. ΔΥΟ ΣΤΑΔΙΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΥ ΙΣΩΣ, ΟΧΙ ΔΥΟ ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ ΟΠΩΣ ΤΟ ΣΥΝΕΛΑΒΕ Ο ΝΤΑ ΦΙΟΡΕ]

  

 

  Ας συγκρίνουμε αυτό το απόσπασμα με τρία παρόμοια κείμενα στα οποία επανεμφανίζεται η ίδια διάκριση της αποκάλυψης σε δύο διαφορετικούς χρόνους. Η διδασκαλία του Ιησού προσδιορίζεται κάθε φορά με τους όρους ταῦτα λελάληκα ὑμῖν:

«Ταῦτα λελάληκα ὑμῖν παρ' ὑμῖν μένων· ὁ δὲ παράκλητος, τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον,… ἐκεῖνος ὑμᾶς διδάξει πάντα καὶ ὑπομνήσει ὑμᾶς πάντα ἃ εἶπον ὑμῖν» (14,25-26

« ταῦτα λελάληκα ὑμῖν ἵνα ὅταν ἔλθῃ ἡ ὥρα, μνημονεύητε αὐτῶν ὅτι ἐγὼ εἶπον ὑμῖν» (16,4)

«Ταῦτα ἐν παροιμίαις λελάληκα ὑμῖν· ἀλλ' ἔρχεται ὥρα ὅτε οὐκέτι ἐν παροιμίαις λαλήσω ὑμῖν, ἀλλὰ παρρησίᾳ περὶ τοῦ πατρὸς ἀπαγγελῶ ὑμῖν» (16,25).

     Η σύγκριση αυτών των τριών κειμένων φαίνεται να μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι «αυτά τα πράγματα» το (ταῦτα) που λέγει ο Ιησούς δεν αναφέρεται μόνο στους λόγους του προς του μαθητές κατά την διάρκεια του Μυστικού Δείπνου· αφορούν γενικότερα ολόκληρη την διδασκαλία του Δασκάλου, όταν «ήταν μαζί με τους μαθητές του» (14,25), δηλαδή καθ’ όλη την διάρκεια του δημόσιου βίου του: αυτή την περίοδο, που προηγείται της αναστάσεως, ο Ιησούς μιλούσε στους μαθητές του συγκαλυμμένα, ἐν παροιμίαις· μετά όμως από την ανάσταση θα ακολουθήσει η ανοιχτή αποκάλυψη, παρρησίᾳ.

     Ο παραλληλισμός ανάμεσα σε αυτά τα τρία αποσπάσματα μας βοηθά να κατανοήσουμε καλύτερα το νόημα αυτής της «καθαρής» αποκάλυψης. Δεν συνίσταται σε μια εντελώς νέα αποκάλυψη, αλλά σε μια «μνημόνευση» των λόγων του Ιησού (16,4), σε μια «υπόμνηση» από το Πνεύμα όλων αυτών που ο Ιησούς είπε (14,26). Σύμφωνα με το τρίτο κείμενο, ο ίδιος ο Ιησούς είναι αυτός που θα αναγγείλει αυτή την «καθαρή» αποκάλυψη (16,25). Αλλά το περίγραμμα των κειμένων δείχνει ότι δεν μπορεί να είναι αυτό το νόημα: διότι αυτή η νέα αποκάλυψη θα γίνει «ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ» στ.23.26), «όταν έλθει η ώρα» (στ.25), σε όλη την διάρκεια των έσχατων χρόνων. Και οι χρόνοι αυτοί δεν περιορίζονται στις σαράντα ημέρες μετά την ανάσταση· υποδεικνύουν το σύνολο της περιόδου που αρχίζει με τον δοξασμό του Ιησού, δηλαδή την εποχή του Πνεύματος. Επομένως, η κατά τον στ. 16,25 παρρησίᾳ ομιλία του Ιησού προς τους δικούς του, σημαίνει ότι η καθαυτό αποκάλυψη που θα τους προσφέρει θα γίνει «δια της σιωπηράς οδού του Αγίου Πνεύματος». Το κείμενο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία διότι δείχνει ότι η μελλοντική αποκάλυψη δια του Πνεύματος τελείται με τρόπο που να φαίνεται ωσάν να προέρχεται κατ’ ευθείας από τον ίδιο τον Ιησού.

     Κατά τον ίδιο ακριβώς τρόπο θα πρέπει να ερμηνεύσουμε και τον στ. 16,12, διότι αποτελεί την εισαγωγή σε μια υπόσχεση του Παρακλήτου: ο Ιησούς λέγει στους μαθητές του ότι έχει ακόμη «πολλά να τους πει», αλλά αυτά τα πολλά περιλαμβάνονται σε όσα θα τους μεταδώσει εσωτερικά το Πνεύμα. Είναι όμως αναγκαίο να παρουσιάσουμε περισσότερο άμεσα επιχειρήματα.

         3. Δύο στοιχεία που περιλαμβάνονται στον ίδιο το στίχο επιβεβαιώνουν αυτή την ερμηνεία.

    α) Πρώτα, η έντονη αντιπαράθεση ανάμεσα σε δύο εποχές: … ἄρτι και ὅταν δὲ ἒλθη…· στην παρούσα συνθήκη στην οποία οι μαθητές δεν είναι σε θέση να αντέξουν αυτή την συμπληρωματική αποκάλυψη, αντιπαρατίθεται σθεναρά η εποχή την έλευσης του Πνεύματος της αληθείας. Η έμφαση που δίνεται στο ἄρτι, χαρακτηρίζει ολόκληρη την εσχατολογία του Ιωάννη. Ο ευαγγελιστής διαιρεί τον χρόνο της σωτηρίας σε δύο μεγάλες περιόδους, με επίκεντρο τον Χριστό: ἒως ἄρτι, υποδεικνύει, με συγκλονιστική συντομία, την εποχή που προηγείται των μεσσιανικών χρόνων, δηλαδή την περίοδο που προηγείται του Ιησού, και ιδιαίτερα της «ώρας» του· ἀπ’ ἄρτι, αντιθέτως, προσδιορίζει ένα σημείο εκκίνησης και προσανατολίζει στο μέλλον, στους εσχατολογικούς χρόνους, που θα εγκαινιαστούν από την «ώρα» του Ιησού, από τον θάνατο και την ανάστασή του· αλλά όταν το άρτι χρησιμοποιείται χωρίς πρόθεση και αναφέρεται στον Ιησού, προσδιορίζει τον παρόντα χρόνο του επίγειου βίο του· αυτός ο ενεστώτας χρόνος όμως θεωρείται από την σκοπιά του μέλλοντος και τοποθετείται στην προοπτική της εποχής που έπεται του Πάσχα.

     Η χρήση του από τον Ιωάννη μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα την απόχρωση του νοήματος του επιρρήματος στον στ. 16,12: ο Χριστός θα είχε πολλά να πει ακόμη αλλά οι μαθητές του δεν είναι σε θέση να τα βαστάξουν τώρα» (ἄρτι)· τούτο υπονοεί ότι θα τους τα πει αργότερα, δηλαδή εσωτερικά, δια του Πνεύματος.

     β)  Μια ακόμη ένδειξη μας προσφέρουν οι λέξεις οὐ δύνασθε. Η αρνητική επίκληση του ρήματος «δύναμαι» σε σχέση με τους πιστούς είναι χαρακτηριστική της σκέψης του ευαγγελιστή: εκφράζει την εγγενή αδυναμία του ανθρώπου απέναντι στην αποκάλυψη. Οι Ιουδαίοι αδυνατούν να κατανοήσουν τον λόγο του Ιησού διότι βρίσκονται υπό την επιρροή του διαβόλου, του εχθρού της αλήθειας (8,43-44)· δεν μπορούν να πιστέψουν διότι δεν ζητούν την δόξα του Θεού (5,44). Αλλά αυτό το οὐ δύνασθε του ανθρώπου, δεν αντιπροσωπεύει μόνο μια αδυναμία που οφείλεται στην έλλειψη προαιρέσεως εκ μέρους του· εκφράζει επίσης και κυρίως την ριζική αδυναμία του ανθρώπου, όταν στερείται της βοήθειας του Χριστού, ή του Θεού: «χωρὶς ἐμοῦ οὐ δύνασθε ποιεῖν οὐδέν» (15,5)· «οὐδεὶς δύναται ἐλθεῖν πρός με, ἐὰν μὴ ᾖ δεδομένον αὐτῷ ἐκ τοῦ πατρός μου» (6,65)· «ἐὰν μή τις γεννηθῇ ἐξ ὕδατος καὶ Πνεύματος, οὐ δύναται εἰσελθεῖν εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Θεοῦ» (3,5). Αυτά τα κείμενα υποδεικνύουν με ποιες προϋποθέσεις ο άνθρωπος μπορεί να υπερβεί την αδυναμία του και να προσλάβει το αγαθό της σωτηρίας· οι προϋποθέσεις αυτές θα ισχύσουν μετά την ανάσταση. Η αδυναμία των μαθητών να βαστάξουν όλα αυτά που έχει ακόμη να τους πεί (στ. 16,12), αφορά στον παρόντα χρόνο, αυτόν κατά τον οποίο βρίσκονται ακόμη στο πλευρό του Ιησού· αλλά θα εξαλειφθεί με την έλευση του Πνεύματος.

     4. Ένα τελευταίο σημείο μένει να διευκρινιστεί: το ακριβές νόημα του ρήματος «βαστάζειν». Εκ πρώτης όψεως θα μπορούσε να θεωρήσει κανείς ότι πρόκειται για τις νέες αποκαλύψεις που θα κάνει το Πνεύμα στους μαθητές, οι οποίες αυτή την στιγμή είναι εξαιρετικά «δυσβάσταχτες» γι’ αυτούς. Το ρήμα βαστάζειν έχει συνήθως τις εξής σημασίες: φέρω ένα βαρύ αντικείμενο, για παράδειγμα πέτρες (10,31), ένα σταυρό (19,17), ένα νεκρό σώμα (20,15), ή ακόμη με την μεταφορική έννοια, έναν ζυγό (πρ. 15,10), ένα βάρος, ένα φορτίο (Γαλ. 6,2.5). Πώς μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η αλήθεια που θα αποκαλύψει το Άγιο Πνεύμα μπορεί να είναι για τους μαθητές ένα βάρος, ένα δύσκολο φορτίο;

   Ασφαλώς πρόκειται για μια πολύ παράξενη διαπίστωση. Εάν ο Ιησούς θέλει απλώς να πει ότι το Πνεύμα θα τους προσφέρει μια βαθύτερη κατανόηση των λόγων και των έργων του, δεν αντιλαμβανόμαστε γιατί αυτή η σε βάθος κατανόηση μπορεί να θεωρηθεί ένα βάρος, και όχι αντιθέτως ένα φως ή μια δύναμη. Ο G.-M. Behler δίνει την εξήγηση ότι, υπό την ενέργεια του Πνεύματος, οι μαθητές του Ιησού θα κατανοήσουν κάποια μέρα όλη την έκταση και την ακρίβεια των απαιτήσεών του. Αλλά αυτή η θεώρηση, που θα ήταν απόλυτα σωστή αν αναφερόμασταν στις διαρκώς αυξανόμενες απαιτήσεις του Πνεύματος στην διάρκεια της εξέλιξης του χριστιανικού βίου, ξεφεύγει από το παρόν πλαίσιο: οι αποχαιρετιστήριοι λόγοι δεν περιγράφουν τα στάδια της χριστιανικής ασκητικής, αλλά τα δύο στάδια της αποκάλυψης. Είναι επομένως κατανοητό γιατί ορισμένοι συγγραφείς οδηγούνται στην ακόλουθη εκδοχή: τα πράγματα που οι μαθητές αδυνατούν να βαστάξουν είναι οι νέες αποκαλύψεις του Πνεύματος, που είναι δυσκολότερες και βαθύτερες από την διδασκαλία του ίδιου του Ιησού κατά τον δημόσιο βίο του. Γιατί όμως παρόμοιες αποκαλύψεις να χαρακτηρίζονται φορτίο. Το ίδιο το περίγραμμα του στίχου αρνείται αυτή την ερμηνεία. Η αντιπαράθεση του ἄρτι με το ὅταν δὲ διακρίνει τους δύο χρόνους της αποκάλυψης, του Χριστού και του Πνεύματος· και στα παράλληλα κείμενα που εξετάσαμε, ο Ιωάννης περιγράφει τον ρόλο του Πνεύματος σαν ένα φωτισμό που θα βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν καλύτερα τον Χριστό και το μήνυμά του. Μια διαφορετική ερμηνεία επομένως θα έπρεπε να βασιστεί σε συγκεκριμένα επιχειρήματα.

     Για να λύσουμε το πρόβλημα θα πρέπει να θυμηθούμε την φιλολογική δομή του στίχου: αποτελεί απλώς την εισαγωγή στην πέμπτη υπόσχεση. Όπως θα δούμε προσεχώς, οι στ. 13-15 μας καλούν να ερμηνεύσουμε τον ρόλο του Πνεύματος στο ίδιο γενικό πνεύμα με αυτό της δεύτερης υποσχέσεως: το Πνεύμα θα προσφέρει στους μαθητές μια σε βάθος κατανόηση του προσώπου και του έργου του Ιησού.

     Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι ο στ. 12 από μόνος του, δεν μας προσφέρει αποδεικτικά στοιχεία εναντίον της ερμηνείας που θελήσαμε να απορρίψουμε, σύμφωνα με την οποία το πολλά θα υποδείκνυε νέες αποκαλύψεις. Αλλά δεν θα πρέπει να απομονώσουμε ένα στίχο από το υπόλοιπό κείμενο. Ο στίχος αυτό χρησιμεύει ως μετάβαση από την  τέταρτη στην πέμπτη υπόσχεση (16,7-11 και 16,13-15), και αποτελεί την άμεση εισαγωγή στην πέμπτη: η χαρακτηριστική σημασία του οὐ δύνασθε και του ἄρτι μας προσανατολίζει ήδη προς τους επόμενους στίχους και αποδεικνύει ότι το πολλά περιλαμβάνει την ενέργεια του Πνεύματος όπως περιγράφεται· επομένως  μοναδική λειτουργία αυτού του στίχου είναι να μας προετοιμάσει γι’ αυτά που θα ακολουθήσουν: η δήλωση του Ιησού αποβλέπει στον προσανατολισμό του πνεύματος των μαθητών στο μέλλον, αναδεικνύοντας την αδυναμία τους στο παρόν. Αλλά και τα παράλληλα ως προς τον στίχο 12 κείμενα, αποκλείουν την αναφερθείσα ερμηνεία. Θα πρέπει να συμπεράνουμε ότι ο στίχος αυτός έχει αποκλειστικά το νόημα την αντίθεσης ανάμεσα στους δύο χρόνους της αποκάλυψης, τον χρόνο του Ιησού και τον χρόνο του Πνεύματος. Θα αποτελούσε επομένως παραβίαση του κειμένου να αποδώσουμε στο πολλά το νόημα νέων αποκαλύψεων.

     Αποδίδοντας στον στ. 12 το φιλολογικό νόημα που του αναλογεί, καταλαβαίνουμε και το νόημα του βαστάζειν. Όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Bultmann ο στίχος βασίζεται στην συγκεκριμένη συνθήκη του αποχαιρετιστήριου λόγου. Ο Ιωάννης υπογραμμίζει εδώ την αντίθεση ανάμεσα στον παρόντα και τον μέλλοντα χρόνο. Δεν είναι επομένως η μελλοντική αποκάλυψη του Παρακλήτου που αποτελεί ένα φορτίο. Η παράξενη διατύπωση του στίχου αποβλέπει μόνο να αναδείξει την παρούσα αδυναμία κατανόησης των μαθητών. Θα έχουν πολλά ακόμη να μάθουν στο μέλλον· απέχουν πολύ από την πλήρη κατανόηση της διδασκαλίας και του έργου του Ιησού. Επομένως ο Χριστός «θα είχε πολλά ακόμη να τους πει». Υπονοώντας ότι θα έπρεπε αυτός ο ίδιος να τελειοποιήσει την διδασκαλία τους, ο Ιησούς προσθέτει ότι οι μαθητές δεν θα μπορούσαν να «βαστάξουν» τους λόγους του. Τούτο σημαίνει απλώς ότι θα ξεπερνούσαν τις δυνατότητες κατανόησής τους. Αυτό που λείπει εκείνη τη στιγμή από τους μαθητές δεν είναι πλέον μια μεταγενέστερη διδασκαλία με λόγους, αλλά μια κατανόηση δια της πίστεως, την οποία μόνο το Πνεύμα μπορεί να προσφέρει. Το ρήμα βαστάζειν αναφέρεται επομένως σε μια διδασκαλία που ενδεχομένως θα είχε την πρόθεση ο Ιησούς να τους προσφέρει: οι επιπλέον λόγοι δεν θα είχαν αποτέλεσμα, δεν θα μπορούσαν να τους «βαστάξουν». Το ρήμα βαστάζειν, δεν περιγράφει επομένως το βάρος των αποκαλύψεων του Πνεύματος, αλλά το φορτίο που θα αντιπροσώπευε η συμπληρωματική διδασκαλία του Ιησού.

     5.  Μ’ αυτές τις προϋποθέσεις, ουσιαστική λειτουργία αυτού του εισαγωγικού στίχου είναι να αναδείξει πόσο περιορισμένος είναι ο βαθμός κατανόησης από τους μαθητές του έργου και του μηνύματος του Ιησού, και σε ποιο βαθμό θα είναι αναγκαίο να εξελιχθούν. Αυτός θα είναι ο προορισμός του Πνεύματος. Ποια είναι λοιπόν ακριβώς η σχέση ανάμεσα στα δύο στάδια της αποκάλυψης; Υπό την προϋπόθεση ότι η ανωτέρω ερμηνεία αληθεύει, η σχέση αυτή δεν μπορεί προφανώς να συνίσταται στην διεύρυνση της διδασκαλίας του Ιησού με την εισαγωγή νέων αποκαλύψεων από το Πνεύμα, αλλά σε μια εμβάθυνση στο μυστήριο του Ιησού, στο πραγματικό νόημα του έργου του και της διδασκαλίας του, με την ενέργεια του Πνεύματος: ο ρόλος του συνίσταται στην εμβάθυνση και στην κατανόηση δια της πίστεως, αυτών που προηγουμένως δεν κατανοήθηκαν κατά ένα μεγάλο μέρος. Η διαφωτιστική αυτή αποστολή του Πνεύματος δεν μπορεί κατά κανένα τρόπο να περιοριστεί στους αποστολικούς χρόνους· επεκτείνεται χωρίς περιορισμούς στο σύνολο των έσχατων χρόνων, θα πρέπει να συνεχιστεί εἰς τὸν αἰῶνα (14,16). Τα «πολλά πράγματα» που ο Ιησούς θα είχε να πεί στους μαθητές – και τα οποία θα τους παραδωθούν δια του Πνεύματος – αντιπροσωπεύουν την πληρότητα της κατανόησης του Χριστού και του έργου του, που το Πνεύμα θα τους προσφέρει, μέχρι την συντέλεια του κόσμου.

(συνεχίζεται)