Άννα Λάζου - ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Ο ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΣ (13)

Συνέχεια από: Τετάρτη, 24 Μαρτίου 2021

iβ.iii Κριτική αξιοποίηση της πλατωνικής δυαρχίας από τον Cassirer

Με βάση το εύτακτο όλο των διπόλων του Τιμαίου έχουμε το καταλληλότερο εφαλτήριο για να προχωρήσουμε στη συζήτηση της αριστοτελικής ήπιας δυαρχίας σώματος και νου και νέων διπόλων, που επιτρέπουν να προσδιορίσουμε μια διαφορετική έννοια ανθρώπινης φύσης, καθώς προκύπτουν από την αριστοτελική ανθρωπολογία. Θα δούμε όμως εν συντομία, και για ιστορικοφιλοσοφικούς λόγους, πώς το πλατωνικό δυαρχικό κοσμοείδωλο αξιοποιήθηκε κριτικά από τη φιλοσοφική ανθρωπολογική σύνθεση του Cassirer, ο οποίος αναζητούσε την ενότητα μεταξύ των πεδίων ανθρώπινης δράσης και γεφύρωσε τις σχολές και τις διαφορετικές εποχές στην ιστορία της φιλοσοφίας πραγματοποιώντας το δελφικό παράγγελμα του γνῶθι σαυτόν, μέσα από τον νεότερο πλατωνισμό του Gambridge, στον οποίο αφιέρωσε μία από τις σημαντικότερες μελέτες του.175

O Cassirer είδε στην πλατωνική ανθρωπολογία κυρίως την υπόθεση ότι η μαθηματική γνώση των αμετάβλητων μορφών που εκδηλώνονται στην ολότητα της φύσης, αποτελεί την μοναδική αποκλειστική προϋπόθεση μιας επιστημονικής θεώρησης του ανθρώπου. Ταύτιζε τη γνώση της φυσικής και της αστρονομίας με την ιδέα του αγαθού ως την αρχή που διέπει τον κόσμο, με την ενσωμάτωση του ανθρώπου σε αυτόν176. Θεωρεί ότι στο στάδιο αυτό δεν έχει συλληφθεί η έννοια του καθολικού ανθρώπου, καθώς ο άνθρωπος νοείται ως ο ατομικός άνθρωπος που υπάγεται στην κοσμική τάξη και στο μέτρο που – άνθρωπος και κόσμος – συνιστούν κοινή αρχή τόσο για τον φυσικό όσο και για τον χώρο της ηθικής. Φύση και πολιτική προέχουν στη φιλοσοφική οπτική του Πλάτωνα, καθώς θεωρούσε ότι παρείχαν το αντικειμενικό κριτήριο αλήθειας και δικαιοσύνης, που μπορεί να εφαρμοσθεί στον μικρόκοσμο του ανθρώπου.

Από την σκοπιά της κασσιρεριανής φιλοσοφίας του πολιτισμού, ο πλατωνικός άνθρωπος εκφράζει ένα μεταφυσικό – ορθολογικό ιδεώδες που πρακτικά δύσκολα μπορεί να πραγματωθεί και συλλαμβάνεται μόνο sub specie aeternitatis177: το κρυμμένο νόημα της πλατωνικής Πολιτείας είναι ο προσδιορισμός του ανθρώπου μέσω του κοινωνικού και πολιτισμικού όλου, η οντολογική διάσταση του ανθρώπου και οι ψυχολογικές εκδηλώσεις της είναι διακριτές από τον παροδικό χαρακτήρα του πολιτεύματος.

Μεταξύ των δύο επιπέδων – ατομικής ψυχής και κοινωνικής δικαιοσύνης – στον μεν Πλάτωνα ισχύει μια σχέση γεωμετρικής αναλογίας, ενώ ο Cassirer επιχειρεί μια αναγωγή, σύμφωνα με την οποία η κοινωνική διάρθρωση της πολιτείας προκύπτει από την μετα–ψυχολογική θεωρία των αμετάβλητων σταθερών νόμων της ανθρώπινης φύσης, των συλλειτουργιών των μερών της ψυχής. Και κατά κάποιον τρόπο η αντίστροφη εξάρτηση της ψυχολογίας από την πολιτική θεωρία που επίσης επικαλείται, μένει εξηγητικά μετέωρη.

Μεταξύ πολιτείας και ατόμου υφίστανται δύο είδη σχέσεων προτεραιότητας: πολιτισμικής προτεραιότητας της κοινωνίας και οντολογικής προτεραιότητας του ατόμου. Την ασυμβατότητα ή αδυναμία λογικού συσχετισμού μεταξύ των δύο, φαίνεται να επιλύει ο Πλάτωνας προσδιορίζοντας τη γνωσιολογική διάκριση εμπειρικής και αναγκαίας αλήθειας, δόξας και επιστήμης – μια διάκριση που επισημαίνει ο Cassirer αναγνωρίζοντας την σημασία της στην αποτίμηση της πλατωνικής σκέψης. Το αίτημα για μια ιδεατή πολιτεία είναι ασύμβατο με την αναγνώριση φυσικών ορίων στην ανθρώπινη πραγματικότητα και τούτο αποτελεί μοχλό κριτικής όχι μόνο της πλατωνικής, αλλά και της αριστοτελικής πολιτικής θεωρίας.178

ΤΟ ΣΩΜΑ ΔΕΝ ΥΠΗΡΞΕ ΠΟΤΕ ΑΡΧΗ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ Ή ΣΤΟΝ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗ.

Η ΔΥΑΡΧΙΑ ΓΕΝΝΑΤΑΙ ΜΕ ΤΟΝ ΚΑΡΤΕΣΙΟ.

Σημειώσεις

175. Πρβλε Die Platonische Renaissance in England und die Schule von Cambridge, Studien der Bibliothek Warburg, XXIV, B. G. Teubner, Leipzig, 1932, σελ. 141.

176. Αναφέρεται στην μελέτη του F. S. C. Northrop, «The Mathematical Background and Content of Greek Philosophy», στο Philosophical Essays for Alfred North Whitehead, New York, 1936, σελ. 1 - 40. 

177. An Essay on Man, ό.π., σελ. 68 κ.ε. Στην οπτική αυτή αντιτίθεται ο κοινωνιολογικός θετικισμός της νεότερης εποχής, όπως στην θεωρία του Comte, όπου η εμπειρική μελέτη των κοινωνικών δεδομένων αποκαλύπτει αυτόματα τους νόμους της κοινωνικής δομής κι εξέλιξης. Ο Comte υιοθετεί ένα κοινωνιολογικό σημείο αναφοράς, σύμφωνα με το οποίο ο προς μελέτη άνθρωπος εκπροσωπεί το καθολικό υποκείμενο και όχι κατά το ψυχολογιστικό πρότυπο η ατομική συνείδηση: αυτό το καθολικό υποκείμενο το καλεί ανθρωπότητα και είναι η έννοια μέσω της οποίας προσδιορίζεται και εξηγείται ο άνθρωπος.

178. Πρβλε Αριστοτέλους, Πολιτικά και Πλάτωνος, Πολιτικός, 262, σε σχέση με την προέλευση της δουλείας ως έκφρασης μιας φυσικής διαφοράς μεταξύ των ανθρώπων έναντι μιας διαφοράς πολιτισμικής ταυτότητας.