Ο ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ (1999) (2)

 Συνέχεια από: Tρίτη 23 Μαρτίου 2021

Ο ΝΙΤΣΕ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΥΣΙΚΗ (1999) 

Τού HANS GEORG GADAMER.

Κάποιες εβδομάδες μετά την απελευθέρωση της Λειψίας το 1945 απο τους Αμερικανούς, έκανα βόλτα με το ποδήλατο γύρω από το Naumburg, προσπαθώντας να βγάλω από την φυλακή των Αμερικανών τον μαθητή μου Volkmann’Schluck. Το διηγούμαι διότι μ’αυτή την ευκαιρία έτυχε να περάσω από το Rocken, τον τόπο που γεννήθηκε ο Νίτσε, και έτσι μάλιστα επισκέφθηκα και τον τάφο του: απλές σιδερένιες πλάκες στις άκρες τής εκκλησίας, περιτριγυρισμένες από τους τάφους των οικείων. Επιστρέφοντας με το ποδήλατο σκέφθηκα: Τί παράξενο: Αυτός ήταν ένας άνθρωπος ο οποίος είπε για τον εαυτό του, εγώ είμαι δυναμίτης και ήταν πράγματι. Πώς είναι τα πράγματα όταν ένας λέει για τον εαυτό του: εγώ είμαι δυναμίτης; Αλλά αυτός ήταν στ’αλήθεια δυναμίτης. Αργότερα αρχίσαμε να το καταλαβαίνουμε, και όχι μόνον από το μέρος του φασισμού. Ο Manfred Riedel θυμήθηκε μία συζήτηση με την ευκαιρία των 50 χρόνων από τον θάνατο του Νίτσε που έκανα στο ράδιο της Φρανκφούρτης μαζί με τον Χορκχάιμερ και τον Αντόρνο, οι οποίοι είχαν μόλις επιστρέψει από την Αμερική, μέσω της μεσολαβήσεως μου. Αυτή η συζήτηση εκδόθηκε πάντως, αλλά σε ένα σημείο της εγγραφής υπάρχει μία βλάβη. Είναι το σημείο στο οποίο ο Χορκχάιμερ προσπαθούσε να πει ότι ο Νίτσε είχε χάσει την εμπιστοσύνη του στην δύναμη τής αλληλεγγύης, της ηθικής και την πνευματική δύναμη των άστρων και γι’αυτό δεν είχε διακρίνει το έργο του στην διάδοση των μεγάλων προοδευτικών ιδανικών των κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Οπότε εγώ απάντησα: “Αλλά κύριε Χορκχάιμερ δεν θα θέλατε να κάνετε τον Νίτσε έναν κοινωνικό μεταρρυθμιστή!” Αυτό ήταν το σημείο της βλάβης!

          Πάντως όμως σφάλλουμε εάν απορρίπτουμε τον Χορκχάιμερ και τον Αντόρνο σαν μαρξιστές. Τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Υπήρχε σ’αυτούς και μία κριτική του μαρξισμού και του τρόπου σκέψης ο οποίος κατευθύνεται αποκλειστικώς στην οικονομία. Θυμάμαι την συζήτηση που είχα μαζί τους το 1950 για να διευκρινίσουμε σ’αυτή την συζήτηση πως άρχιζε αργά να γίνεται κατανοητό τί μεγάλος στοχαστής υπήρξε ο Νίτσε. Ο Martin Heidegger, αφού άρχισε να καταλαβαίνει το λάθος αξιολογήσεως που έκανε με τον Χίτλερ, έκανε με την σειρά του Μαθήματα πάνω στον Νίτσε στο πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ, τα οποία στην συνέχεια εκδόθηκαν στις αρχές του 60.

          Τί πράγμα έχουμε εδώ σαν θέμα μας; Αυτό το θέμα είναι το αντικείμενο μιας μεγάλης συζήτησης στην Ευρώπη και ιδιαιτέρως στην Γαλλία. Καθότι εκεί, μετά την ανακάλυψη του Χέγκελ, και μία Χάιντεγκεριανή φάση, έγινε ο Νίτσε το κυριότερο θέμα της συζητήσεως. Δεν μπορώ και δεν θέλω να εξετάσω εδώ αυτές τις διαμάχες. Το έκανα στα τελευταία μου έργα και επι πλέον εμφανίστηκαν πιο νεαρές δυνάμεις που έχουν κληθεί σ’αυτό, οι οποίες μπορούν να δουν τα πράγματα καλύτερα από μένα! Εγώ θέλω μόνο να θυμίσω για τί πράγμα πρόκειται : “Πρόκειται για το ερώτημα περί του ξεπεράσματος της μεταφυσικής”. Αυτή είναι στην πραγματικότητα η προβληματική για την οποία ο Νίτσε ο ίδιος δεν μπορεί πλέον να απαντήσει, καλούμαστε όλοι μας στο έργο της προσπάθειας να σκεφθούμε με τον Νίτσε και μαζί να σκεφθούμε με τον Χάιντεγκερ.

          Τί πράγμα σημαίνει ξεπέρασμα της μεταφυσικής; Οφείλουμε στον Χάιντεγκερ το όραμα τής εσωτερικής ενότητος ή του ενδότατου δεσμού ανάμεσα στις βασικές έννοιες τής “Βούλησης για δύναμη” και τής “αιώνιας επιστροφής του ιδίου”. Και οι δύο αυτές βασικές τάσεις ήρθαν στην έκφραση με τον Ζαρατούστρα, τον δάσκαλο τού υπερανθρώπου. Και τα δύο δόγματα-ο λεγόμενος υπεράνθρωπος και η αιώνια επανάληψη του ιδίου, είναι τόσο δεμένα μεταξύ τους που δεν διαχωρίζονται. Καθότι ο υπεράνθρωπος (πέραν του ανθρώπου) είναι αυτός που μπορεί να ζήσει ακόμη και κάτω από το βάρος της ακραίας έλλειψης προοπτικών, και δεν θέλει να σωθεί από την απελπισία λέγοντας “όλο αυτό θα περάσει”. Όχι, δεν περνά απλώς, αλλά επιστρέφει πάντοτε εκ νέου-αυτό είναι το δόγμα της αιώνιας επιστροφής του ιδίου, του ίσου. Και αυτό το δόγμα, εάν βλέπω καλά, έχει μία απέραντη δύναμη καλέσματος. Αυτό σημαίνει προφανώς: δεν πρέπει να τείνουμε στην πραγματοποίηση των αξιών τού ανθρώπου, όπως την ανθρώπινη αλήθεια, τιμιότητα, ευγένεια, ντροπή, σεβασμό κ.τ.λ. μόνον για μία ανταπόδοση σε κάποιο επέκεινα, ή σαν μία καθαυτή ανταπόδοση και έτσι παρομοίως δεν πρέπει να αποφεύγουμε της μη-αξίες φοβούμενοι μία τιμωρία στο επέκεινα. Ακόμη και αν τα πάντα επιστρέφουν, ακόμη και αν τα πάντα χάνονται, θα υπάρχει πάντοτε μία κατηγορική προστακτική (κατηγορική προσταγή) χωρίς την οποία, ή χωρίς την πρακτική νόηση η οποία την υποστηρίζει, εμείς δεν μπορούμε να υπάρξουμε! Σ’αυτό ο Κάντ συνεχίζει να έχει δίκαιο.

          Μία από τις μεγαλύτερες αξίες του Χάιντεγκερ υπήρξε η φανέρωση αυτού του πράγματος και στην περίπτωση του Νίτσε. Η βούληση για δύναμη ζει μέσα μας στην ενδυνάμωση της θελήσεως της εξουσίας, χωρίς να γνωρίζει για τί πράγμα και πάνω σε τί θέλει να έχει δύναμη και εξουσία. Και αυτή ακριβώς είναι η ουσία της βουλήσεως για δύναμη, την οποία ο Νίτσε μας φανερώνει σε όλα όσα κάνει ο άνθρωπος αλλά τί σημαίνει “δύναμις”;

          Εάν λέω όλα όσα λέω για να πείσω, τότε και αυτό είναι φυσικά θέληση για δύναμη! Αυτό μπορούμε να το πούμε πάντοτε! Και παρ’όλα αυτά είναι προφανές ότι όλο αυτό στέκει πάντοτε κάτω από την μεγάλη επιφύλαξη ότι η ζωή δεν κυλά μόνον στην φόρμα μιας τυφλής επανάληψης των γεγονότων, αλλά ότι εννοούμε και λένε ένα πράγμα και όχι ένα άλλο. Και αυτό σημαίνει: δεν πρόκειται για την αλήθεια με την υπερηθική σημασία της λέξεως. Η επιφυλακτικότητά μου αφορά επίσης και αυτό που ο Χάιντεγκερ ονόμασε την αλήθεια του Είναι. Αυτά είναι δύσκολα ερωτήματα τα οποία συνδέονται με την ανανέωση ή με την επανάληψη του αρχαίου ερωτήματος περί του Είναι και με την απάντηση που έδωσε η μεταφυσική. Είναι μία μεγάλη θέαση του όλου αυτή, στην οποία το όλον της ευρωπαϊκής μας μοίρας έρχεται εδώ αντιμέτωπο, στα μάτια του Χάιντεγκερ, με τις νέες σχέσεις του Είναι και με τα νέα εννοιολογικά μέτρα μιας παγκόσμιας ανθρωπότητος. Ξαφνικά η Ευρώπη εμφανίζεται σ’έναν νέο φως. Ξαφνικά η Ευρώπη είναι η Δύση και εμείς πρέπει να πάμε με την σκέψη μας πέραν αυτού!

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.