Καθώς τα Άγια Θεοφάνεια πλησιάζουν, βρισκόμαστε ενώπιον του σημείου τομής χρόνου και αιωνιότητας. Στο απολυτίκιο της εορτής ψάλλουμε: «Ἐν Ἰορδάνῃ βαπτιζομένου σου, Κύριε, ἡ τῆς Τριάδος ἐφανερώθη προσκύνησις…»
Υπάρχει μια ιστορία στο βιβλίο Δ΄ Βασιλειών (κεφ. 6) σύμφωνα με την οποία, οι άνθρωποι είπαν κάποιαν ημέραν στον Ελισαίο· «Ιδού, ο τόπος στον οποίον μένουμε είναι στενός για μας. Δος μας την άδεια να μεταβούμε στον Ιορδάνη. Εκεί ο καθένας από ημάς ας πάρει κανένα δοκάρι και ας κατασκευάσουμε για τον εαυτό μας κατοικίες». Ο Ελισαίος τους είπε· «Πηγαίνετε». Πολύ συνετά, οι άνδρες ζητούν από τον προφήτη να τους συνοδέψει και εκείνος συμφωνεί. Καθώς κάποιος από αυτούς κόβει ένα δέντρο, η σιδερένια κεφαλή του τσεκουριού αποχωρίζεται από το ξύλινο χερούλι και πέφτει στο ποτάμι. Ο άνθρωπος αμέσως φώναξε: «Ω, όχι!». Το τσεκούρι ήταν δανεικό. Συνειδητοποίησε αμέσως ότι ήταν χρεώστης στον ιδιοκτήτη του τσεκουριού και θα έπρεπε να τον αποζημιώσει.
Ο προφήτης τον ρώτησε: «Πού έπεσε;» Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πού οφείλουμε το χρέος. O Eλισσαίος έκοψε καινούργιο ξύλο και το έρριξε στον Ιορδάνη στο συγκεκριμένο σημείο. Το σίδερο επέπλευσε και ο Ελισσαίος του είπε: «Πάρ’το απ’ το νερό». Το χρέος είχε τώρα αποπληρωθεί. Βεβαίως ο λόγος εδώ δεν είναι απλώς για ξύλα και σίδερα…
Ο Ιορδάνης ποταμός είναι το όριο που αρχικά χώριζε τον Ισραήλ από την Γη της Επαγγελίας. Ιστορικά εν χρόνω και τόπω πρέπει να «διαβαθεί» για να μπορέσουν οι Ισραηλίτες να εισέλθουν στην Γη της Επαγγελίας. Με την βάπτιση του Κυρίου, ο Ιορδάνης αποκαλύπτεται ως το όριο που κάθε ένας μας πρέπει να διαβεί, το όριο που χωρίζει τα θνητά έγχρονα σώματά μας από την υπεσχημένη αιώνια ζωή. Σαν το δανεικό τσεκούρι που ο Ελισσαίος ανέκτησε από τον Ιορδάνη, μόλις έρριξε ένα καινούργιο ζωντανό κομμάτι ξύλο στο νερό, έτσι και η ύπαρξή μας έχει δανειστεί χρόνο, ή όπως γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής «η ίδια μας η ύπαρξη είναι δάνειο προς εμάς». Έτσι, όταν «αποχωριστούμε από το χερούλι» ή διασκορπίσουμε το δυναμικό μας, αξιοποιώντας περιορισμένα τη ζωή που μας δίνει ο Θεός, αμαυρώνοντας την ειρήνη του Κυρίου με μικροπρεπή παράπονα και γρίνιες, τότε σωρεύουμε χρέη που πρέπει να αποπληρωθούν. Τα ξεπληρώνει ο Χριστός αντί για μας, εξ αγάπης, θανατούμενος δια του ξύλου του Σταυρού και εξαγοράζοντας για μας αυτό πού δεν μπορούμε να εξαγοράσουμε εμείς για τον εαυτό μας.
Με το βάπτισμα μπαίνουμε ελεύθερα στον θάνατο του Χριστού μέσα στον ιστορικό χρόνο με την ελπίδα να αναδυθούμε στην δωρεά της αιώνιας ζωής, ως μέλη του Αναστημένου και Αναληφθέντος Σώματος του Χριστού, της Εκκλησίας. Συναινούμε σ’ ένα θάνατο τον οποίον πράγματι δεν μπορούμε να αποφύγουμε, ακριβώς όπως ο Θεός συναίνεσε στον δικό Του θάνατο, παρότι θα μπορούσε να τον έχει αποφύγει. Δέχθηκε ελεύθερα το βάπτισμα από έναν συνηθισμένο θνητό, σε συνηθισμένο νερό, εν χρόνω και εν τόπω, παρότι ως Θεός δεν περιέχεται σε χρόνο και χώρο και δεν έχει ανάγκη βαπτίσματος. Βαπτίστηκε για χάρη μας, κάτι που δίνει μεγάλο νόημα στην προσευχή «Ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν». Μαθαίνουμε να αγαπάμε τους άλλους, επειδή έχουμε πρώτα ἀγαπηθεί από τον Χριστό.
Η Σάρκωση και η γέννηση του Χριστού ήταν από μόνα τους ένα «βάπτισμα» σ’ αυτό που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να Τον περιέχει. Εισερχόμενος στη ανθρώπινη μήτρα της μητέρας Του, αυτή έγινε, όπως ψάλλει η Εκκλησία «πλατυτέρα ουρανών». Ούτε θα μπορούσε η Δημιουργία να φωτιστεί από την Θεία Χάρη αν δεν προθυμοποιούνταν ο Λόγος να ενωθεί με την κτιστή τάξη∙ να γίνει «πλήρως άκτιστος» και «πλήρως κτιστός» ταυτοχρόνως, ασυγχύτως και αδιαιρέτως, εν τω προσώπω Του. Όπως υποδεικνύει ο Μέγας Αθανάσιος, η Σάρκωση του Χριστού ήταν ανώτερη από την κατ’ άνθρωπον γέννησή Του σε ιστορικό χρόνο. Η Σάρκωσή Του ήταν μια δεύτερη Δημιουργία, που έδωσε στην ανθρωπότητα την δυνατότητα να κοινωνήσει μετά του Θεού, γεννώμενη από την Νέα Εύα, την Εκκλησία Του, και να ανακαινίσει όλη την κτίση.
Το βάπτισμα στα ύδατα του Ιορδάνη από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, ο οποίος βαπτίζει με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος, μας αποκαλύπτει πως ό,τι πραγματοποιούμε σε ιστορικό χρόνο μεταμορφώνεται και οδηγείται στο πλήρωμά του Άνωθεν κατά τρόπους που εμείς δεν συνειδητοποιούμε. Δεν άκουσαν όλοι οι παρόντες την φωνή του Πατρός, «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὀ ἀγαπητός ἐν ᾦ εὐδόκησα». Δεν είδαν όλοι το Άγιο Πνεύμα με μορφή περιστεράς να κατέρχεται και να παραμένει στον Ιησού. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, ως Πρόδρομος Χριστού, το είδε (Ιω. 1, 32) και μας έδωσε την μαρτυρία του.
Η ίδια αυτή σύμμιξη χρόνου και αιωνιότητας εν Χριστώ συμβαίνει και σε κάθε πτυχή της Θείας Λειτουργίας την οποία τελούμε. Ό,τι διεξάγουμε εμείς εν χρόνω κατακυρώνεται στην αιωνιότητα. Πρόκειται για συγκατάβαση αγάπης προς εμάς την οποία ο Χριστός επιβεβαιώνει εν Αγίω Πνεύματι. Μπορεί να μην είναι δικό μας βίωμα το γεγονός ότι οι άγγελοι δοξάζουν και αινούν τον Θεό εν μέσω ημών περιβαλλόμενοι από τους Αγίους, αλλά αυτό γίνεται, και από καιρού εις καιρόν υπάρχουν μαρτυρίες που μας είναι αρκετές για να γνωρίζουμε πως ό,τι κάνουμε έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ όσο είμαστε ικανοί να συνειδητοποιήσουμε. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή είμαστε τόσο πολύ αποξενωμένοι από την πραγματικότητα της ενότητάς μας με την ίδια την κτίση, πόσο μάλλον με τον αόρατο πνευματικό κόσμο. Τα Θεοφάνεια μάς βοηθούν να ανοίξουμε τα μάτια μας στον αόρατο σύνδεσμο μεταξύ των δύο κόσμων και να γεμίσουν τις καρδιές μας με ευγνωμοσύνη.
Όταν ο αρχηγός της φυλής Ονοντάγκα, Oren Lyons, μίλησε στα Ηνωμένα Έθνη, το 1977, είπε: «Δεν βλέπω αντιπροσωπεία των τετραπόδων. Δεν βλέπω κάθισμα για τους αετούς.» Ο Oren υπήρξε ο πρώτος από τον λαό του που φοίτησε σε κολλέγιο. Περιγράφει πώς, όταν επισκέφθηκε μια φορά την πατρίδα του, στο διάλειμμα δύο εξαμήνων, ο θείος του τον πήρε και πήγαν για ψάρεμα. Όταν ξανοίχτηκαν στη λίμνη, του είπε, «Πήγες στο κολλέγιο, άρα θα πρέπει να είσαι πολύ έξυπνος. Να σε ρωτήσω, ποιος είσαι;»
«Τι εννοείς, θείε; Είμαι ο ανηψιός σου!»
O θείος ξαναρώτησε: «Ποιος είσαι;»
«Είμαι ο Orens Lyons.»
«Όχι!»
«Είμαι ένας Ονοντάγκα.»
«Όχι!»
«Είμαι άνθρωπος.»
«Όχι!»
Αφού δεν είχε άλλες απαντήσεις πια να δώσει και άρχισε να νιώθει την ταπείνωση εκείνη της συνειδήσεως που έρχεται μετά την αυθάδεια των εύκολων μηχανικών απαντήσεων, μια κατάσταση στην οποία «δεν ήξερε», και ήταν δεκτικός στην αγάπη του μεγαλυτέρου, ο θείος του τού έδειξε την ακτογραμμή και τον ρώτησε:
«Βλέπεις εκείνη την απότομη πλαγιά εκεί πέρα; Εσύ είσαι αυτή η πλαγιά. Κι εκείνο το γιγάντιο πεύκο στην απέναντι ακτή; Εσύ είσαι αυτό το πεύκο! Και το νερό που υποστηρίζει τη βάρκα; Εσύ είσαι αυτό το νερό».
Με αυτόν τον προσωπικό τρόπο, ως ηλικιωμένος και τηρητής των Παραδόσεων του λαού του, ο θείος του Oren βοήθησε τον ανηψιό του να δει πέρα από τον αφελή και θρασύ ατομικισμό του «πολιτισμένου» που ήταν τυφλός στην ενότητα της ζωής την οποία ο λαός του γνώριζε επί χιλιετίες. Τον προσγείωσε στις ουσιώδεις σχέσεις που έχουμε με κάθε μορφή ζωής. Είναι δυνατόν να έχει κάποιος και σύγχρονη εκπαίδευση αλλά και να μη χάνει την επαφή του με τη Γη και με τον Θεό, χρειάζεται, όμως, να επαγρυπνούμε και να αναζητούμε αυτή την ενότητα που βρίσκουμε μέσα στην πληρότητα της σχέσης μας με τον Χριστό ο Οποίος είναι ένα με όλη την Δημιουργία.
Ένας φίλος ιερομόναχος μού έλεγε ότι κάποιοι Γηγενείς Αμερικανοί στην περιοχή του παρευρίσκονταν σε μια Ορθόδοξη ακολουθία των Θεοφανείων και είδαν τον Σταυρό να πέφτει μέσα στο νερό… κατανόησαν την σημασία της ενέργειας αυτής ως καθαρτική όλης της φύσεως και εξέφρασαν νέα εκτίμηση για τον Χριστιανισμό.
Ο Ρουμάνος θρησκευτικός ανθρωπολόγος, φιλόσοφος και ιστορικός Μircea Eliade υποστήριζε ότι οι λεγόμενοι «πρωτόγονοι» είναι με τον τρόπο αυτόν πιο προχωρημένοι πνευματικά από τους πολιτισμένους ομολόγους τους∙ εμείς έχουμε χάσει την επίγνωση της σχέσης μας με τη γη και τα πλάσματά της, και είμαστε μονόπλευρα αιχμάλωτοι σε μια τεχνητή κοσμοθεωρία που προωθεί τον συλλογικό ατομικισμό, ο οποίος δεν συνειδητοποιεί ότι όλη η γη και τα πλάσματά της είναι μέρος της μιας και μοναδικής ζωής. Εμείς είμαστε το σώμα της γης και η Σάρκωση και η βάπτιση του Χριστού είναι μαρτυρίες της ενότητάς Του με αυτή τη ζωή. Εν Αυτώ, καλούμαστε να διαβούμε τον Ιορδάνη στο σταυροδρόμι μεταξύ χρόνου και Αιωνιότητας.
«Ίδού γάρ ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ.» Όχι μόνο στους ανθρώπους. Στο Σώμα του Χριστού κάθε πρόσωπο ανακεφαλαιώνει ολόκληρη την Δημιουργία όπως κάνει και ο Χριστός. Είμαστε ενσωματωμένοι στο Σώμα Του και γινόμαστε υπεύθυνοι, όχι μόνον ο ένας για τον άλλον αλλά για κάθε πτυχή της Δημιουργίας: για τα τετράποδα, για τους αετούς, για την βιόσφαιρα. Η Δημιουργία, με όλη της την μοναδικότητα, εκφράζει τη θεία Αγάπη και δημιουργικότητα η οποία φανερώνει πλήθος πνευματικών ουσιών σε φυσική μορφή, όπως τα χρώματα του ουρανίου τόξου είναι όλα μέρος του ενός φωτός.
Τα Θεοφάνεια φανερώνεται η σχέση της Αγίας Τριάδος με όλη τη γη, εν Χριστώ. Μπαίνουμε σ’ αυτή τη σχέση δια του Σταυρού. Το βάπτισμα του Χριστού είναι δικό μας βάπτισμα με το οποίο δίνουμε την συγκατάθεσή μας να πεθάνουμε για την φιλαυτία μας και την απασχόληση με το εγώ μας που μας παγιδεύει και μας τυφλώνει ως προς αυτή τη σχέση. Μπαίνουμε σ’ έναν νέο κόσμο, έναν Τριαδικό κόσμο με όλα όσα αυτό σημαίνει για τα κτίσματα, τα ποτάμια, τους ωκεανούς, τα αστέρια, το διάστημα. Τα Θεοφάνεια είναι η απελευθέρωση της ζωής μας ώστε να ενωθεί με κάθε ζωή εν Χριστώ και δια Χριστού, την Σάρκωση του Οποίου θα έχουμε μόλις γιορτάσει.
Τις συνέπειες του να ζούμε αφυπνισμένοι ως προς αυτό τις βλέπουμε σε ένα περιστατικό από τη ζωή του αγίου Σωφρονίου, ο οποίος συνεχίζει να με εμπνέει και να αναπροσανατολίζει. Περπατούσε κάποτε με τον πνευματικό του πατέρα, τον άγιο Σιλουανό, σ’ ένα δάσος του Αγίου Όρους. Ο πατήρ Σωφρόνιος τράβηξε κι έκοψε ένα φύλλο από ένα δέντρο… Ο Σιλουανός αντέδρασε αμέσως.
«Η καρδιά σου δεν είναι εντάξει.»
Φανταστείτε το! Πόσο ευαίσθητη, άμεση και δυνατή θα ήταν γι’ αυτόν η συνάντηση αυτή. Σκεφθείτε τι μας αποκαλύπτει, πόσο απέχουμε από το να είμαστε αληθινά «πολιτισμένοι», όντως ώριμοι εν Χριστώ.
Κάποτε, σ’ ένα συνέδριο ποιμαντικής ψυχοθεραπείας μου ζητήθηκε να δώσω την θεολογική απάντηση στον κεντρικό ομιλητή. Μετά, ανέβηκα με τα πόδια σ’ ένα μικρό βουνό, στoν ιδανικό τόπο όπου μπορούσα να μείνω ήσυχος, καθισμένος στην προεξοχή ενός βράχου, και να βλέπω από ψηλά μια σειρά μικρά υψώματα να κατηφορίζουν στο βάθος.
Ανεβαίνοντας, είχα χαρά και μια αίσθηση παρουσίας σε κάθε τι γύρω μου, τόσο πολύ ώστε ένιωθα ανάξιος για κάθε βήμα μου πάνω στη γη. Όλα ήταν δοξολογικά, χαρούμενη τρυφερή απάντηση σε μια χειροπιαστή αίσθηση της αόρατης παρουσίας του Θεού. Κάθισα εν σιωπή στα βράχια για αρκετή ώρα και η προσευχή έβγαινε από τον τόπο εκείνο όπου, μες στην ησυχία, διψάς για να πιεις και δεν θές να σταματήσεις. Όλα γύρω σου πολύτιμα, φορτισμένα με μεγαλύτερη σημασία λες και διαμεσολαβούν την ησυχία και την επέκεινα αυτής αόρατη ζωή, και σε κάνουν να θεωρείς τη ζωή σου μέρος αυτού του συνόλου.
Μετά από ώρα, σηκώθηκα. Τώρα, αντί να «είμαι προσευχή» είχα «τελειώσει την προσευχή». Στο κατέβασμα, οι αισθήσεις απολάμβαναν το γρήγορο κατηφόρισμα στο μονοπάτι, κάτι που μ’ αρέσει να κάνω όταν κατεβαίνω από βουνά: είναι η ευχαρίστηση να νιώθεις σωματικά δυνατός –θυμάμαι που μπορούσα να το κάνω κι όταν ήμουν έφηβος. Και τότε ξαφνικά άφησα μια πνιχτή κραυγή καθώς μέσ’ στη χαρά μου, απρόσεκτα τράβηξα ένα φύλλο από ένα δέντρο.
Κάτι μέσα μου ξύπνησε και προσπάθησα να εντοπίσω πού ήταν η προσοχή μου εκείνη τη στιγμή σε αντίθεση με όσα είχα βιώσει πιο πριν. Εκτός του ότι είχε μετατοπιστεί στην σωματική ευχαρίστηση και στις αναπολήσεις της νεανικής ζωτικότητας, συνειδητοποίησα ότι η προσοχή μου είχε τη στιγμή εκείνη αιχμαλωτιστεί από την εξής ματαιόδοξη φαντασίωση: «Θα σχολιάσει άραγε ο ομιλητής, στο δεύτερο μισό της συνεδρίασης, την προηγούμενη εμπνευσμένη απάντηση που πήρε από μένα;»
Ήταν μια πολύτιμη ματιά στην προσωπική μου ασυνέπεια και στη δύναμη του ατομικιστικού ναρκισσισμού που κλέβει από τη γη αυτή καθ’ εαυτή την αξία της. Αστόχαστα την αφαίρεσα απ’ αυτήν και την πρόσφερα στον εαυτό μου από μια απρόσεκτη συνειδησιακή κατάσταση: μπορώ να κάνω ό,τι θέλω στα δέντρα χωρίς να σκέπτομαι τη σχέση τους με το ευρύτερο όλον. Η γη δεν ήταν πια ιερή. Ήταν απλώς ένα σκηνικό. Αυτό είναι αμαρτία. Ανωριμότητα. Πενιχρή προσοχή. Φρεναπάτη. Μονόλογος και όχι διάλογος. Και κάνουμε το ίδιο ο ένας στον άλλον, όλη την ώρα, και δεν το συνειδητοποιούμε.
Όταν γιορτάζουμε τα Θεοφάνεια, συνειδητά «προσέχουμε» πόσο πολύτιμη είναι όλη η Δημιουργία και μαζί της κάθε ένας από μας, ως αναπόσπαστο μέρος του Σώματος της γης, την οποία «οὕτως ἠγάπησεν ὁ Θεός, ὥστε τόν Υἱόν αὐτοῦ τόν Μονογενή ἔδωκεν», παρόλο που γνωρίζει ότι κατά καιρούς θα Του κάνουμε ό,τι κάνουμε και στη γη. Ακόμη κι έτσι, μας υπομένει μέχρι θανάτου και με μια δεκτικότητά που δεν κρίνει κανέναν, δίνει την δυνατότητα να μάθουμε σιγά σιγά να αγαπάμε τον κόσμο όπως Εκείνος αγαπά εμάς. Με τον τρόπο αυτό, δοξάζουμε τον Θεό παρρησιαστικά ακόμη και κατά τους πιο ταπεινούς τρόπους, όπως ο άγιος Σιλουανός προσπάθησε να διδάξει τον άγιο Σωφρόνιο.
Γιατί, όπως είπε ο Κύριος στους μαθητές Του, ο Θεός έχει καταμετρημένη κάθε τρίχα της κεφαλής μας και κάθε σπουργίτι που πέφτει απ’ το κλαδί (Ματθ. 10, 29-30). Και εκείνος που θα δώσει ένα ποτήρι κρύο νερό σε κάποιον από έγνοια γι’ αυτόν σαν να έχει την αξία εν δυνάμει μαθητή του Χριστού, δεν θα χάσει τον μισθό του (Ματθ. 10, 42).
Mετάφραση: Πολυξένη Τσαλίκη
Υπάρχει μια ιστορία στο βιβλίο Δ΄ Βασιλειών (κεφ. 6) σύμφωνα με την οποία, οι άνθρωποι είπαν κάποιαν ημέραν στον Ελισαίο· «Ιδού, ο τόπος στον οποίον μένουμε είναι στενός για μας. Δος μας την άδεια να μεταβούμε στον Ιορδάνη. Εκεί ο καθένας από ημάς ας πάρει κανένα δοκάρι και ας κατασκευάσουμε για τον εαυτό μας κατοικίες». Ο Ελισαίος τους είπε· «Πηγαίνετε». Πολύ συνετά, οι άνδρες ζητούν από τον προφήτη να τους συνοδέψει και εκείνος συμφωνεί. Καθώς κάποιος από αυτούς κόβει ένα δέντρο, η σιδερένια κεφαλή του τσεκουριού αποχωρίζεται από το ξύλινο χερούλι και πέφτει στο ποτάμι. Ο άνθρωπος αμέσως φώναξε: «Ω, όχι!». Το τσεκούρι ήταν δανεικό. Συνειδητοποίησε αμέσως ότι ήταν χρεώστης στον ιδιοκτήτη του τσεκουριού και θα έπρεπε να τον αποζημιώσει.
Ο προφήτης τον ρώτησε: «Πού έπεσε;» Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε πού οφείλουμε το χρέος. O Eλισσαίος έκοψε καινούργιο ξύλο και το έρριξε στον Ιορδάνη στο συγκεκριμένο σημείο. Το σίδερο επέπλευσε και ο Ελισσαίος του είπε: «Πάρ’το απ’ το νερό». Το χρέος είχε τώρα αποπληρωθεί. Βεβαίως ο λόγος εδώ δεν είναι απλώς για ξύλα και σίδερα…
Ο Ιορδάνης ποταμός είναι το όριο που αρχικά χώριζε τον Ισραήλ από την Γη της Επαγγελίας. Ιστορικά εν χρόνω και τόπω πρέπει να «διαβαθεί» για να μπορέσουν οι Ισραηλίτες να εισέλθουν στην Γη της Επαγγελίας. Με την βάπτιση του Κυρίου, ο Ιορδάνης αποκαλύπτεται ως το όριο που κάθε ένας μας πρέπει να διαβεί, το όριο που χωρίζει τα θνητά έγχρονα σώματά μας από την υπεσχημένη αιώνια ζωή. Σαν το δανεικό τσεκούρι που ο Ελισσαίος ανέκτησε από τον Ιορδάνη, μόλις έρριξε ένα καινούργιο ζωντανό κομμάτι ξύλο στο νερό, έτσι και η ύπαρξή μας έχει δανειστεί χρόνο, ή όπως γράφει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής «η ίδια μας η ύπαρξη είναι δάνειο προς εμάς». Έτσι, όταν «αποχωριστούμε από το χερούλι» ή διασκορπίσουμε το δυναμικό μας, αξιοποιώντας περιορισμένα τη ζωή που μας δίνει ο Θεός, αμαυρώνοντας την ειρήνη του Κυρίου με μικροπρεπή παράπονα και γρίνιες, τότε σωρεύουμε χρέη που πρέπει να αποπληρωθούν. Τα ξεπληρώνει ο Χριστός αντί για μας, εξ αγάπης, θανατούμενος δια του ξύλου του Σταυρού και εξαγοράζοντας για μας αυτό πού δεν μπορούμε να εξαγοράσουμε εμείς για τον εαυτό μας.
Με το βάπτισμα μπαίνουμε ελεύθερα στον θάνατο του Χριστού μέσα στον ιστορικό χρόνο με την ελπίδα να αναδυθούμε στην δωρεά της αιώνιας ζωής, ως μέλη του Αναστημένου και Αναληφθέντος Σώματος του Χριστού, της Εκκλησίας. Συναινούμε σ’ ένα θάνατο τον οποίον πράγματι δεν μπορούμε να αποφύγουμε, ακριβώς όπως ο Θεός συναίνεσε στον δικό Του θάνατο, παρότι θα μπορούσε να τον έχει αποφύγει. Δέχθηκε ελεύθερα το βάπτισμα από έναν συνηθισμένο θνητό, σε συνηθισμένο νερό, εν χρόνω και εν τόπω, παρότι ως Θεός δεν περιέχεται σε χρόνο και χώρο και δεν έχει ανάγκη βαπτίσματος. Βαπτίστηκε για χάρη μας, κάτι που δίνει μεγάλο νόημα στην προσευχή «Ἄφες ἡμῖν τά ὀφειλήματα ἡμῶν ὡς καί ἡμεῖς ἀφίεμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν». Μαθαίνουμε να αγαπάμε τους άλλους, επειδή έχουμε πρώτα ἀγαπηθεί από τον Χριστό.
Η Σάρκωση και η γέννηση του Χριστού ήταν από μόνα τους ένα «βάπτισμα» σ’ αυτό που διαφορετικά δεν θα μπορούσε να Τον περιέχει. Εισερχόμενος στη ανθρώπινη μήτρα της μητέρας Του, αυτή έγινε, όπως ψάλλει η Εκκλησία «πλατυτέρα ουρανών». Ούτε θα μπορούσε η Δημιουργία να φωτιστεί από την Θεία Χάρη αν δεν προθυμοποιούνταν ο Λόγος να ενωθεί με την κτιστή τάξη∙ να γίνει «πλήρως άκτιστος» και «πλήρως κτιστός» ταυτοχρόνως, ασυγχύτως και αδιαιρέτως, εν τω προσώπω Του. Όπως υποδεικνύει ο Μέγας Αθανάσιος, η Σάρκωση του Χριστού ήταν ανώτερη από την κατ’ άνθρωπον γέννησή Του σε ιστορικό χρόνο. Η Σάρκωσή Του ήταν μια δεύτερη Δημιουργία, που έδωσε στην ανθρωπότητα την δυνατότητα να κοινωνήσει μετά του Θεού, γεννώμενη από την Νέα Εύα, την Εκκλησία Του, και να ανακαινίσει όλη την κτίση.
Το βάπτισμα στα ύδατα του Ιορδάνη από τον άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, ο οποίος βαπτίζει με τη φωτιά του Αγίου Πνεύματος, μας αποκαλύπτει πως ό,τι πραγματοποιούμε σε ιστορικό χρόνο μεταμορφώνεται και οδηγείται στο πλήρωμά του Άνωθεν κατά τρόπους που εμείς δεν συνειδητοποιούμε. Δεν άκουσαν όλοι οι παρόντες την φωνή του Πατρός, «Οὗτός ἐστιν ὁ υἱός μου ὀ ἀγαπητός ἐν ᾦ εὐδόκησα». Δεν είδαν όλοι το Άγιο Πνεύμα με μορφή περιστεράς να κατέρχεται και να παραμένει στον Ιησού. Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, ως Πρόδρομος Χριστού, το είδε (Ιω. 1, 32) και μας έδωσε την μαρτυρία του.
Η ίδια αυτή σύμμιξη χρόνου και αιωνιότητας εν Χριστώ συμβαίνει και σε κάθε πτυχή της Θείας Λειτουργίας την οποία τελούμε. Ό,τι διεξάγουμε εμείς εν χρόνω κατακυρώνεται στην αιωνιότητα. Πρόκειται για συγκατάβαση αγάπης προς εμάς την οποία ο Χριστός επιβεβαιώνει εν Αγίω Πνεύματι. Μπορεί να μην είναι δικό μας βίωμα το γεγονός ότι οι άγγελοι δοξάζουν και αινούν τον Θεό εν μέσω ημών περιβαλλόμενοι από τους Αγίους, αλλά αυτό γίνεται, και από καιρού εις καιρόν υπάρχουν μαρτυρίες που μας είναι αρκετές για να γνωρίζουμε πως ό,τι κάνουμε έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ όσο είμαστε ικανοί να συνειδητοποιήσουμε. Αυτό συμβαίνει εν μέρει επειδή είμαστε τόσο πολύ αποξενωμένοι από την πραγματικότητα της ενότητάς μας με την ίδια την κτίση, πόσο μάλλον με τον αόρατο πνευματικό κόσμο. Τα Θεοφάνεια μάς βοηθούν να ανοίξουμε τα μάτια μας στον αόρατο σύνδεσμο μεταξύ των δύο κόσμων και να γεμίσουν τις καρδιές μας με ευγνωμοσύνη.
Όταν ο αρχηγός της φυλής Ονοντάγκα, Oren Lyons, μίλησε στα Ηνωμένα Έθνη, το 1977, είπε: «Δεν βλέπω αντιπροσωπεία των τετραπόδων. Δεν βλέπω κάθισμα για τους αετούς.» Ο Oren υπήρξε ο πρώτος από τον λαό του που φοίτησε σε κολλέγιο. Περιγράφει πώς, όταν επισκέφθηκε μια φορά την πατρίδα του, στο διάλειμμα δύο εξαμήνων, ο θείος του τον πήρε και πήγαν για ψάρεμα. Όταν ξανοίχτηκαν στη λίμνη, του είπε, «Πήγες στο κολλέγιο, άρα θα πρέπει να είσαι πολύ έξυπνος. Να σε ρωτήσω, ποιος είσαι;»
«Τι εννοείς, θείε; Είμαι ο ανηψιός σου!»
O θείος ξαναρώτησε: «Ποιος είσαι;»
«Είμαι ο Orens Lyons.»
«Όχι!»
«Είμαι ένας Ονοντάγκα.»
«Όχι!»
«Είμαι άνθρωπος.»
«Όχι!»
Αφού δεν είχε άλλες απαντήσεις πια να δώσει και άρχισε να νιώθει την ταπείνωση εκείνη της συνειδήσεως που έρχεται μετά την αυθάδεια των εύκολων μηχανικών απαντήσεων, μια κατάσταση στην οποία «δεν ήξερε», και ήταν δεκτικός στην αγάπη του μεγαλυτέρου, ο θείος του τού έδειξε την ακτογραμμή και τον ρώτησε:
«Βλέπεις εκείνη την απότομη πλαγιά εκεί πέρα; Εσύ είσαι αυτή η πλαγιά. Κι εκείνο το γιγάντιο πεύκο στην απέναντι ακτή; Εσύ είσαι αυτό το πεύκο! Και το νερό που υποστηρίζει τη βάρκα; Εσύ είσαι αυτό το νερό».
Με αυτόν τον προσωπικό τρόπο, ως ηλικιωμένος και τηρητής των Παραδόσεων του λαού του, ο θείος του Oren βοήθησε τον ανηψιό του να δει πέρα από τον αφελή και θρασύ ατομικισμό του «πολιτισμένου» που ήταν τυφλός στην ενότητα της ζωής την οποία ο λαός του γνώριζε επί χιλιετίες. Τον προσγείωσε στις ουσιώδεις σχέσεις που έχουμε με κάθε μορφή ζωής. Είναι δυνατόν να έχει κάποιος και σύγχρονη εκπαίδευση αλλά και να μη χάνει την επαφή του με τη Γη και με τον Θεό, χρειάζεται, όμως, να επαγρυπνούμε και να αναζητούμε αυτή την ενότητα που βρίσκουμε μέσα στην πληρότητα της σχέσης μας με τον Χριστό ο Οποίος είναι ένα με όλη την Δημιουργία.
Ένας φίλος ιερομόναχος μού έλεγε ότι κάποιοι Γηγενείς Αμερικανοί στην περιοχή του παρευρίσκονταν σε μια Ορθόδοξη ακολουθία των Θεοφανείων και είδαν τον Σταυρό να πέφτει μέσα στο νερό… κατανόησαν την σημασία της ενέργειας αυτής ως καθαρτική όλης της φύσεως και εξέφρασαν νέα εκτίμηση για τον Χριστιανισμό.
Ο Ρουμάνος θρησκευτικός ανθρωπολόγος, φιλόσοφος και ιστορικός Μircea Eliade υποστήριζε ότι οι λεγόμενοι «πρωτόγονοι» είναι με τον τρόπο αυτόν πιο προχωρημένοι πνευματικά από τους πολιτισμένους ομολόγους τους∙ εμείς έχουμε χάσει την επίγνωση της σχέσης μας με τη γη και τα πλάσματά της, και είμαστε μονόπλευρα αιχμάλωτοι σε μια τεχνητή κοσμοθεωρία που προωθεί τον συλλογικό ατομικισμό, ο οποίος δεν συνειδητοποιεί ότι όλη η γη και τα πλάσματά της είναι μέρος της μιας και μοναδικής ζωής. Εμείς είμαστε το σώμα της γης και η Σάρκωση και η βάπτιση του Χριστού είναι μαρτυρίες της ενότητάς Του με αυτή τη ζωή. Εν Αυτώ, καλούμαστε να διαβούμε τον Ιορδάνη στο σταυροδρόμι μεταξύ χρόνου και Αιωνιότητας.
«Ίδού γάρ ἦλθε διά τοῦ Σταυροῦ χαρά ἐν ὅλῳ τῷ κόσμῳ.» Όχι μόνο στους ανθρώπους. Στο Σώμα του Χριστού κάθε πρόσωπο ανακεφαλαιώνει ολόκληρη την Δημιουργία όπως κάνει και ο Χριστός. Είμαστε ενσωματωμένοι στο Σώμα Του και γινόμαστε υπεύθυνοι, όχι μόνον ο ένας για τον άλλον αλλά για κάθε πτυχή της Δημιουργίας: για τα τετράποδα, για τους αετούς, για την βιόσφαιρα. Η Δημιουργία, με όλη της την μοναδικότητα, εκφράζει τη θεία Αγάπη και δημιουργικότητα η οποία φανερώνει πλήθος πνευματικών ουσιών σε φυσική μορφή, όπως τα χρώματα του ουρανίου τόξου είναι όλα μέρος του ενός φωτός.
Τα Θεοφάνεια φανερώνεται η σχέση της Αγίας Τριάδος με όλη τη γη, εν Χριστώ. Μπαίνουμε σ’ αυτή τη σχέση δια του Σταυρού. Το βάπτισμα του Χριστού είναι δικό μας βάπτισμα με το οποίο δίνουμε την συγκατάθεσή μας να πεθάνουμε για την φιλαυτία μας και την απασχόληση με το εγώ μας που μας παγιδεύει και μας τυφλώνει ως προς αυτή τη σχέση. Μπαίνουμε σ’ έναν νέο κόσμο, έναν Τριαδικό κόσμο με όλα όσα αυτό σημαίνει για τα κτίσματα, τα ποτάμια, τους ωκεανούς, τα αστέρια, το διάστημα. Τα Θεοφάνεια είναι η απελευθέρωση της ζωής μας ώστε να ενωθεί με κάθε ζωή εν Χριστώ και δια Χριστού, την Σάρκωση του Οποίου θα έχουμε μόλις γιορτάσει.
Τις συνέπειες του να ζούμε αφυπνισμένοι ως προς αυτό τις βλέπουμε σε ένα περιστατικό από τη ζωή του αγίου Σωφρονίου, ο οποίος συνεχίζει να με εμπνέει και να αναπροσανατολίζει. Περπατούσε κάποτε με τον πνευματικό του πατέρα, τον άγιο Σιλουανό, σ’ ένα δάσος του Αγίου Όρους. Ο πατήρ Σωφρόνιος τράβηξε κι έκοψε ένα φύλλο από ένα δέντρο… Ο Σιλουανός αντέδρασε αμέσως.
«Η καρδιά σου δεν είναι εντάξει.»
Φανταστείτε το! Πόσο ευαίσθητη, άμεση και δυνατή θα ήταν γι’ αυτόν η συνάντηση αυτή. Σκεφθείτε τι μας αποκαλύπτει, πόσο απέχουμε από το να είμαστε αληθινά «πολιτισμένοι», όντως ώριμοι εν Χριστώ.
Κάποτε, σ’ ένα συνέδριο ποιμαντικής ψυχοθεραπείας μου ζητήθηκε να δώσω την θεολογική απάντηση στον κεντρικό ομιλητή. Μετά, ανέβηκα με τα πόδια σ’ ένα μικρό βουνό, στoν ιδανικό τόπο όπου μπορούσα να μείνω ήσυχος, καθισμένος στην προεξοχή ενός βράχου, και να βλέπω από ψηλά μια σειρά μικρά υψώματα να κατηφορίζουν στο βάθος.
Ανεβαίνοντας, είχα χαρά και μια αίσθηση παρουσίας σε κάθε τι γύρω μου, τόσο πολύ ώστε ένιωθα ανάξιος για κάθε βήμα μου πάνω στη γη. Όλα ήταν δοξολογικά, χαρούμενη τρυφερή απάντηση σε μια χειροπιαστή αίσθηση της αόρατης παρουσίας του Θεού. Κάθισα εν σιωπή στα βράχια για αρκετή ώρα και η προσευχή έβγαινε από τον τόπο εκείνο όπου, μες στην ησυχία, διψάς για να πιεις και δεν θές να σταματήσεις. Όλα γύρω σου πολύτιμα, φορτισμένα με μεγαλύτερη σημασία λες και διαμεσολαβούν την ησυχία και την επέκεινα αυτής αόρατη ζωή, και σε κάνουν να θεωρείς τη ζωή σου μέρος αυτού του συνόλου.
Μετά από ώρα, σηκώθηκα. Τώρα, αντί να «είμαι προσευχή» είχα «τελειώσει την προσευχή». Στο κατέβασμα, οι αισθήσεις απολάμβαναν το γρήγορο κατηφόρισμα στο μονοπάτι, κάτι που μ’ αρέσει να κάνω όταν κατεβαίνω από βουνά: είναι η ευχαρίστηση να νιώθεις σωματικά δυνατός –θυμάμαι που μπορούσα να το κάνω κι όταν ήμουν έφηβος. Και τότε ξαφνικά άφησα μια πνιχτή κραυγή καθώς μέσ’ στη χαρά μου, απρόσεκτα τράβηξα ένα φύλλο από ένα δέντρο.
Κάτι μέσα μου ξύπνησε και προσπάθησα να εντοπίσω πού ήταν η προσοχή μου εκείνη τη στιγμή σε αντίθεση με όσα είχα βιώσει πιο πριν. Εκτός του ότι είχε μετατοπιστεί στην σωματική ευχαρίστηση και στις αναπολήσεις της νεανικής ζωτικότητας, συνειδητοποίησα ότι η προσοχή μου είχε τη στιγμή εκείνη αιχμαλωτιστεί από την εξής ματαιόδοξη φαντασίωση: «Θα σχολιάσει άραγε ο ομιλητής, στο δεύτερο μισό της συνεδρίασης, την προηγούμενη εμπνευσμένη απάντηση που πήρε από μένα;»
Ήταν μια πολύτιμη ματιά στην προσωπική μου ασυνέπεια και στη δύναμη του ατομικιστικού ναρκισσισμού που κλέβει από τη γη αυτή καθ’ εαυτή την αξία της. Αστόχαστα την αφαίρεσα απ’ αυτήν και την πρόσφερα στον εαυτό μου από μια απρόσεκτη συνειδησιακή κατάσταση: μπορώ να κάνω ό,τι θέλω στα δέντρα χωρίς να σκέπτομαι τη σχέση τους με το ευρύτερο όλον. Η γη δεν ήταν πια ιερή. Ήταν απλώς ένα σκηνικό. Αυτό είναι αμαρτία. Ανωριμότητα. Πενιχρή προσοχή. Φρεναπάτη. Μονόλογος και όχι διάλογος. Και κάνουμε το ίδιο ο ένας στον άλλον, όλη την ώρα, και δεν το συνειδητοποιούμε.
Όταν γιορτάζουμε τα Θεοφάνεια, συνειδητά «προσέχουμε» πόσο πολύτιμη είναι όλη η Δημιουργία και μαζί της κάθε ένας από μας, ως αναπόσπαστο μέρος του Σώματος της γης, την οποία «οὕτως ἠγάπησεν ὁ Θεός, ὥστε τόν Υἱόν αὐτοῦ τόν Μονογενή ἔδωκεν», παρόλο που γνωρίζει ότι κατά καιρούς θα Του κάνουμε ό,τι κάνουμε και στη γη. Ακόμη κι έτσι, μας υπομένει μέχρι θανάτου και με μια δεκτικότητά που δεν κρίνει κανέναν, δίνει την δυνατότητα να μάθουμε σιγά σιγά να αγαπάμε τον κόσμο όπως Εκείνος αγαπά εμάς. Με τον τρόπο αυτό, δοξάζουμε τον Θεό παρρησιαστικά ακόμη και κατά τους πιο ταπεινούς τρόπους, όπως ο άγιος Σιλουανός προσπάθησε να διδάξει τον άγιο Σωφρόνιο.
Γιατί, όπως είπε ο Κύριος στους μαθητές Του, ο Θεός έχει καταμετρημένη κάθε τρίχα της κεφαλής μας και κάθε σπουργίτι που πέφτει απ’ το κλαδί (Ματθ. 10, 29-30). Και εκείνος που θα δώσει ένα ποτήρι κρύο νερό σε κάποιον από έγνοια γι’ αυτόν σαν να έχει την αξία εν δυνάμει μαθητή του Χριστού, δεν θα χάσει τον μισθό του (Ματθ. 10, 42).
Mετάφραση: Πολυξένη Τσαλίκη
ΑΥΤΗ ΕΙΝΑΙ Η ΣΕΛΙΔΑ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ. Ο ΧΡΙΣΤΟΣ ΗΡΘΕ ΝΑ ΣΩΣΕΙ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ. ΚΑΙ ΑΠΟ ΔΩ ΠΡΟΚΥΠΤΕΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΛΟΓΩΝ ΤΩΝ ΟΝΤΩΝ ΠΟΥ ΚΑΤΑΡΓΟΥΝ ΑΚΟΜΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΜΕΤΑΝΟΙΑ.
2 σχόλια:
Afou ektimisan oi Indianoi tin Orthodoxia symfona me ton kyrio Muse pou vaftistike Orthodoxos kai sto kapaki egine papas ti na klasoume emeis oi allotriomenoi Ellines na poume. Alloste mas tin eipe kai enas allos Indianos apo Kolomvia meria aytos pou stathike tyxeroteros stin vaftisi tou kai egine kai episkopos. Eipame oi vaftiseis sta exotika meri einai kati san grafeio eyresis ergasias. Me to pou se vaftizoun tin alli evdomada xeirotonia. As pei kapoios se aytous tous indianous oti emeis oi Ellines epi aiones epi Tourkokratias otan ginomastan 18 eton me tin epilogi mas na meinoume Orthodoxoi kai oxi na ginoume Tourkoi kaname oloi ena vaptisma aimatos. Eimaste i Elia opos elege stous Romaious o Paylos kai aytoi einai agrielies. Eimaste o neos Israil oso kai an pesame kai aytoi den dokimatikan akoma. Ante giati polla mas lene oi neoprosylitoi. AM Ysterografo. To xero oti o Muse den einai Indianos. Alla kai aytos opos kai o Kallistos opos kai o Hirs opos kai o makaritis Rose neoprosylitos einai kai den exei idea ti travixame epi aiones gia na meinoume Xristianoi oi Ellines.
είσαι λάθος ΑΜ
το "νέο Ισραήλ" μου φαίνεται πως ποτέ δεν κατάλαβε τι έπαθε το παλαιό.
Που θα πάει όμως θα το εμπεδώσει.
Δημοσίευση σχολίου