ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ (47)

  Συνέχεια από: Σάββατο 25 Φεβρουαρίου 2023

ΑΝΤΙΦΑΣΗ ΚΑΙ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥΣ.

του Enrico Berti.

                            

ΙΙ μέρος. Στούς Μοντέρνους. 

Κεφάλαιο 1.

          

Μερική επιστροφή στην Ελεατική εννοιολόγηση τής αντιφάσεως 
και τής διαλεκτικής στον Κάντ.

   

       

Ποιό καθαρές, απο ιστορικής απόψεως, είναι οι ενδείξεις οι οποίες προκύπτουν απο τα μαθήματα τής λογικής τα οποία δημοσιεύθηκαν με την πρωτοβουλία τού ιδίου τού Κάντ απο τον Jasche. Εδώ λοιπόν πρώτα απ'όλα ο συγγραφεύς παρουσιάζει τον ορισμό τής λογικής και τον διαχωρισμό της σε αναλυτική και διαλεκτική, ουσιαστικά με τους ίδιους όρους όπως και στην Κριτική. Ειδικώς τώρα ορίζει την διαλεκτική "λογική τής φαινομενικότητος, σοφιστική τέχνη, αναιρετική", προσθέτοντας: "στους Έλληνες οι διαλεκτικοί ήταν οι δικηγόροι και οι ρήτορες, οι οποίοι γνώριζαν πώς να οδηγήσουν τον λαό όπου ήθελαν, διότι ο λαός αφήνεται να παρασυρθεί απο την φαινομενικότητα. Αυτή εκφράστηκε για κάποιο καιρό, στην λογική, με τον τίτλο, τέχνη τής αναιρέσεως ή εριστική τέχνη: κατά την διάρκεια τού οποίου όλη η λογική και η φιλοσοφία καλλιεργούνται απο μερικούς λογάδες για να δημιουργήσουν τεχνητώς αυτή την ψευδαίσθηση και σκιά". Η αναφορά στους σοφιστές είναι προφανής. Και εδώ λοιπόν, όπως στην Κριτική, ο Κάντ συμπληρώνει: "αλλά τίποτε δέν είναι πιό αναξιοπρεπές για έναν φιλόσοφο απο την καλλιέργεια μιας παρόμοιας τέχνης! Η διαλεκτική μ'αυτή την σημασία πρέπει να εξαφανιστεί ολοκληρωτικώς και στην θέση της πρέπει να εισαχθεί στην λογική μία κριτική τής φαινομενικότητος ή τής γνώμης! Θα έχουμε λοιπόν δύο μέρη της λογικής: την αναλυτική, η οποία θα περιείχε τα τυπικά κριτήρια τής αλήθειας και την διαλεκτική η οποία θα λογάριαζε τα κριτήρια και τους κανόνες για να μπορούμε να αναγνωρίσουμε ότι κάτι δέν συμφωνεί με τα τυπικά κριτήρια τής αλήθειας, παρότι μπορεί να τής ομοιάζει! Η διαλεκτική μ'αυτή την έννοια θα είχε την αναμφισβήτητη χρησιμότητα τού καθαρτικού τής νοήσεως! "Η θετική έννοια λοιπόν παρουσιάζεται με καθαρότερο τρόπο, αλλά παρουσιάζεται και σαν κάτι εντελώς νέο!.

          Πάντοτε στα μαθήματα τής λογικής, ο Κάντ παρουσιάζει μία σύντομη ιστορία τής λογικής η οποία αρχίζει έτσι : "η λογική σήμερα προέρχεται απο την αναλυτική τού Αριστοτέλη! Αυτός ο φιλόσοφος μπορεί να θεωρηθεί ο Πατέρας τής λογικής! Την ανέπτυξε σαν όργανον και την χώρισε σε αναλυτική και διαλεκτική". Δέν υπάρχει αμφιβολία λοιπόν ότι η διάκριση ανάμεσα σε αναλυτική και διαλεκτική αποδίδεται στον Αριστοτέλη, αλλά δέν είναι κατανοητή η σημασία τής διαλεκτικής η οποία κατάγεται απο αυτόν. Αμέσως μετά ο Κάντ μας δίνει εκείνο που ονομάζει ο ίδιος "ένας σύντομος σχεδιασμός ιστορίας της φιλοσοφίας", όπου αφού αναφερθεί στους Ίωνες, περνά στην έκθεση τών Ελεατών με τον ακόλουθο τρόπο: "ο βασικός ορισμός τής Ελεατικής φιλοσοφίας και του θεμελιωτού της ήταν: "στα αισθητήρια υπάρχει μόνον ψευδαίσθηση και φαινομενικότης, μόνον και αποκλειστικώς στην νόηση βρίσκεται η πηγή της αλήθειας! Ανάμεσα στους φιλοσόφους αυτής της σχολής ο Ζήνων ξεχωρίζει σαν άνθρωπος υψηλής και λεπτής διανοίας και σαν οξυδερκής διαλεκτικός. Η διαλεκτική έδειχνε στο ξεκίνημά της την τέχνη τής καθαρής χρήσεως τής νοήσεως αναφορικά με αφηρημένες έννοιες, διαχωρισμένες απο κάθε αισθητό στοιχείο. Απο εδώ προέρχονται όλα τα εγκώμια εκείνης τής τέχνης απο τους αρχαίους. Στην συνέχεια, όταν εκείνοι οι φιλόσοφοι οι οποίοι απέκλειαν την μαρτυρία των αισθητηρίων, έπεσαν αναπόφευκτα μ'αυτή τους την πεποίθηση σε πολλούς λεπτούς συλλογισμούς , η διαλεκτική μειώθηκε στην τέχνη τής βεβαιώσεως και τής αναιρέσεως κάθε προτάσεως. Και έτσι έγινε μία απλή άσκηση για τους σοφιστές, οι οποίοι ήθελαν να εκλογικεύσουν τα πάντα και μάθαιναν να ζωγραφίζουν την φαινομενικότητα με τα χρώματα τού αληθούς και να κάνούν μαύρο το άσπρο. Εδω ο Κάντ φαίνεται να αποδέχεται μία κατ'αρχάς θετική σημασία τής διαλεκτικής η οποία αντιστοιχούσε στην χρήση της απο τους σοφιστές, την οποία παρουσιάζει σαν συνέπεια τής πρώτης. Δέν ξεκαθαρίζει όμως σε ποιά απο τις δύο σημασίες αναφέρεται η διαλεκτική για την οποία κάνει λόγο ο Αριστοτέλης.

          Σχετικά με την άμεση πηγή απο την οποία παρέλαβε ο Κάντ την διάκρισή του ανάμεσα στην αναλυτική και την διαλεκτική, μέχρι πριν λίγα χρόνια υπερίσχυε ανάμεσα στους μελετητές η θέση τού Giorgio Tonelli. Αυτός στηρίχθηκε πάνω απ'όλα στην διάκριση που περιείχετο στην λογική τού Prantl, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν δύο βασικές σημασίες τής διαλεκτικής. Εκείνη σύμφωνα με την οποία η διαλεκτική ταυτίζεται με ολόκληρη την λογική, κάτι που ανεπτύχθη απο τους Στωϊκούς και παρελήφθη απο τον Κικέρωνα, τον Αυγουστίνο, τον Άνσελμο, τον Αβελάρδο, τον Ράμο, δηλαδή απο τους "αντι-αριστοτελικούς και εκείνη σύμφωνα με την οποία η διαλεκτική είναι μόνον ένα μέρος τής λογικής,αντίθετη στην αναλυτική, και η οποία αρχίζοντας απο τον Αριστοτέλη συνεχίζει στον Αλέξανδρο Αφροδισιαία, τον Βοήθιο, τον Αλβέρτο Μάνιο, τον Ακινάτη, τον Wolff κ.α. απο εκείνους δηλαδή οι οποίοι ακόμη και με μερικές εξαιρέσεις θα μπορούσαν να ονομασθούν αριστοτελικοί. Σύμφωνα με τον Tonelli και την κύρια θέση του, η διάκριση την οποία υιοθετεί ο Κάντ, στην Κριτική, κατάγεται απο τον Joachim Darjes, και στην λογική του η οποία εξεδόθη το 1732 και μνημονεύεται πολλές φορές απο τον Κάντ. O Darjes ανήκει στο αριστοτελικό ρεύμα, το οποίο υποστήριξε την διάκριση ανάμεσα σε αναλυτική και διαλεκτική, σε αντίθεση με το "Ραμιστικό" ρεύμα το οποίο ταύτιζε την διαλεκτική με ολόκληρη την λογική και μάλιστα υπήρξε αυτός που επινόησε την διαλεκτική σαν λογική πιθανοτήτων!

          Η θέση τού Tonelli : όμως τελευταίως αμφισβητήθηκε, από όταν παρατηρήθηκε ότι σε μερικά γραπτά του Κάντ, τού 1762-1763, χρησιμοποιήθηκε ο όρος "διαλεκτική" στην παράδοση τού Αριστοτελισμού, σαν "λογική τού πιθανού" , και όταν ανάμεσα στο 1773 και το 1775 άρχισε να τον χρησιμοποιεί με την έννοια τής "λογικής τής φαινομενικότητος", όπως στην Κριτική. Όπως προκύπτει όμως απο διάφορα χωρία τού Κάντ, πιθανόν και αληθοφανές, δηλαδή φαινομενικό, είναι δύο έννοιες πολύ διαφορετικές. Η πρώτη είναι αυτό που πλησάζει στην αλήθεια σύμφωνα μ'έναν βαθμό ανώτερο κατά το ήμισυ από τήν επαρκή νόηση και οπωσδήποτε υπολογιζόμενη με ακρίβεια, ενώ η δεύτερη δέν έχει καμμία σχέση με την αλήθεια αλλά απλώς φαίνεται αληθινή σε κάποιον σύμφωνα με εντελώς υποκειμενικούς λόγους! Η υιοθέτηση απο μέρους τού Κάντ τού όρου "διαλεκτική" για να δείξει την "λογική τής φαινομενικότητος"...στηρίζεται στην συνειδητή επαναπρόσληψη τής σημασίας που ο όρος "διαλεκτική", κατά την κρίση του, είχε ανάμεσα στους αρχαίους. Απο την Ελεατική σχολή, στα Τοπικά τού Αριστοτέλη, κοντά στους οποίους μ'αυτόν τον όρο δέν καθοριζόταν, όπως μία χιλιετής παράδοση λανθασμένη υποστήριξε, μία λογική τού πιθανού, αλλά ακριβώς μία λογική τής φαινομενικότητος με την Καντιανή έννοια!

Συνεχίζεται