Ο ΠΛΑΤΩΝ VEXATA QUASTIO (σημειον αντιλεγόμενον) (3)

  Συνέχεια από Πέμπτη 9 Φεβρουαρίου 2023

Πλατωνική ερμηνεία του Gadamer αντιτιθέμενη σ'εκείνη του Χάιντεγκερ και του Popper.

Του Giuseppe Girgenti.

          
Αλλά ποιός είναι ο Πλάτων που έχει στον νού του ο Gadamer;

         
 Ο Πλάτων είναι οπωσδήποτε μία απο τις καθοδηγητικές του γραμμές στην ερμηνευτική του φιλοσοφία! Μάλιστα δέ ο Γκάνταμερ θεωρούσε τις Πλατωνικές του μελέτες τό καλύτερο και πιό πρωτότυπο μέρος της φιλοσοφικής του δραστηριότητος! Αυτό λοιπόν δεδομένου ότι οι μελέτες του δέν αποτελούν μόνον την έκθεση των ιδεών του για την Ελληνική φιλοσοφία αλλά και μία διευκρίνηση τής ερμηνευτικής πρακτικής, τής οποίας η "Αλήθεια και η Μέθοδος" αποτελεί μόνον την θεωρία. Στην συλλογή κειμένων με την επίβλεψη του G. Figal, με την ευκαιρία των εκατοστών του γενεθλίων συναντούμε παρεμβάσεις με τον τίτλο "ο Σωκράτης με το μπαστούνι" και "ο μεγάλος πλατωνιστής του ΧΧ αιώνος". Η συνάντηση τού Γκάνταμερ με την πλατωνική φιλοσοφία χάνεται στα χρόνια του λυκείου και συνέχισε στο πανεπιστήμιο με την Νεοκαντιανή ερμηνεία τού Paul Natorp. Σε τελευταία συνάντηση που είχα με τον Γκάνταμερ στην Χαϊδελβέργη, ακριβώς όταν ετοιμάζαμε την ιταλική έκδοση τής Πλατωνικής θεωρίας των ιδεών του Natorp, θυμόταν ότι στα είκοσί του χρόνια είχε αφιερώσει πολλές εβδομάδες στην διόρθωση των τυπογραφικών αντιγράφων της δεύτερης έκδοσης εκείνου του βιβλίου, που έγινε το 1921. Αυτό το βιβλίο του Natorp υπήρξε και ένα από τα σημεία εκκίνησης τού Πλάτωνος τού Χάιντεγκερ, ο οποίος δέν μπορούσε να δεχθεί την νεοκαντιανή διάκριση ανάμεσα στο είδος και την ιδέα, η οποία διαβάστηκε σαν αντιπαράθεση ανάμεσα στην παθητική-δεκτική στιγμή και την ενεργητική στιγμή τής γνώσεως. Υπήρξε όμως και ο Πλάτων τον οποίο ανέλυσε με τα εργαλεία τής φιλοσοφίας ο Πώλ Φριντλάντερ.

          Από εκεί και πέρα η λίστα των πλατωνικών σπουδών του Γκάνταμερ είναι πολύ μεγάλη : ας θυμηθούμε φυσικά την διατριβή του τού 1928 στον Φίληβο του Πλάτωνος (εκδοθείσα το 1931), η οποία χαρακτηρίζει και το ξεκίνημα τής κριτικής του συζήτησης με τον Χάιντεγκερ, η οποία διέγραψε μία αργή και προοδευτική απόσταση! Στην συνέχεια, την διάλεξη για τον Πλάτωνα και τους ποιητές του 1934, όπου παίρνει θέση στην καταδίκη της τέχνης και της ποιήσεως του Πλάτωνος. Όλα όσα βρίσκουμε σήμερα στους δύο τόμους των πλατωνικών μελετών. Περί της Πολιτείας μπορούμε να θυμηθούμε τα δοκίμια. Το κράτος της παιδείας του Πλάτωνος του 1942 και την ιδέα του Αγαθού ανάμεσα στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη του 1978. Αλλά υπάρχει και ο ιδιωτικός Γκάνταμερ μαζί με την μεγαλύτερη κόρη του! Τέλος αρκεί να διατρέξουμε ακόμη και τους τίτλους των μαθημάτων που έδωσε στην Νάπολη, αρχής γενομένης απο το 1980, για να κατανοήσουμε την σπουδαιότητα που απέδιδε στον Πλάτωνα. Διάλογος και διαλεκτική (1981-82), Οι Προσωκρατικοί (1982-83), Ο Χάιντεγκερ και οι Έλληνες (1983-84), Ο Σωκράτης και ο Σωκράτης του Πλάτωνος. Ερμηνεία των σωκρατικών διαλόγων του Πλάτωνος (1984-85), Η Πολιτεία του Πλάτωνος και η Πλατωνική φιλοσοφία (1986-87), η Αρχή της Δυτικής φιλοσοφίας (1987-88), Η Διαλεκτική του Πλάτωνος (1988-89), κ.τ.λ.

          Σ'αυτά τα χρόνια, δηλαδή μετά το 1980, λαμβάνει χώρα και η συνάντηση τού Γκάνταμερ με τον Πόππερ. Έτσι εάν η αντιπαράθεση για τον Πλάτωνα ανάμεσα στον Χάιντεγκερ και τον Γκάνταμερ διήρκεσε μία ολόκληρη ζωή, η συνάντηση τού Γκάνταμερ με τον Πόππερ συνέβη μόνον όταν οι δύο ήταν ογδοντάρηδες (ο Πόππερ γεννηθείς το 1902 ηταν δύο χρόνια νεώτερος του Γκάνταμερ).

          Και τέλος θα ήθελα να υπενθυμίσω τον διάλογο του Γκάνταμερ με τους μελετητές του Πλάτωνος της σχολής της Τυβίνγκης (ή της Τυβίνγκης-Μιλάνου όπως συνηθίζεται να λέγεται σήμερα), ο οποίος αφορά την νέα ερμηνεία του Πλάτωνος, την αινιγματική του σχέση με τους πυθαγόρειους και το ξαναδιάβασμα των διαλόγων στο φώς των άγραφων, προφορικών δογμάτων, δηλαδή των προφορικών διδασκαλιών τις οποίες είχε φυλαγμένες ο Πλάτων για τους μαθητές της Ακαδημίας. Η πιό σημαντική στιγμή υπήρξε μία συνάντηση στην Tubinga του 1996 και κατά την γνώμη μου δέν είναι αδιάφορη ώς πρός τον πολιτικό Πλατωνισμό, εάν είναι αλήθεια ότι ο Πόππερ τον ερμήνευε στην βάση της σχέσεως ενότης-πολλαπλότης, η οποία είναι ο μετά-μαθηματικός πυρήνας των προφορικών δογμάτων. 

        Για τον Χάιντεγκερ και τον Πόππερ σε σχέση με τον Πλάτωνα, ο Γκάνταμερ εκφράστηκε καθαρά σε πολλά γραπτά. Την κριτική του στον Χάιντεγκερ πάνω απ'όλα στο δοκίμιο Πλάτων και Χάιντεγκερ. Για την κριτική του στον Πόππερ πάνω απ'όλα στο δοκίμιο Πλάτων και η ουτοπική σκέψη. Αλλά μίλησε αρκετά και προφορικά. Για παράδειγμα σε μία βιντεοκασσέττα της "Εγκυκλοπαίδειας των φιλοσοφικών επιστημών στα πολυμέσα", η οποία κυκλοφόρησε στις 11 Απριλίου 1991 με τον τίτλο "Η έννοια της πολιτικής στον Πλάτωνα"! Εδώ ο Γκάνταμερ εξηγεί ότι ο Πλάτων ταξίδεψε στις Συρακούσες ενδιαφερόμενος για την Πυθαγόρειο Σχολή και απογοητευμένος απο την διαφθορά και την παρακμή τής αθηναϊκής δημοκρατίας, όπως αναδύεται απο την 7η επιστολή του, στην οποία είναι αποτυπωμένο το ανήσυχο κλίμα που ακολούθησε την νίκη του Δίωνος. Σύμφωνα με τον Γκάνταμερ η πολιτεία του Πλάτωνος θα έπρεπε να διαβαστεί όπως διαβάζονται τα ταξείδια του Γκιούλλιβερ του Swift, δηλαδή σαν μία μεγαλειώδης παιδαγωγική εργασία εμψυχωμένη με μία κομψή ειρωνία και με μία ουτοπική ένταση! Οι Νόμοι, σύμφωνα με τον Γκάνταμερ, δέν αντιπροσωπεύουν, όπως ισχυριζόμαστε συνήθως, την απόκτηση συνειδήσεως εκ μέρους του Πλάτωνος τής αδυναμίας πραγματοποιήσεως του πολιτικού του σχεδίου, για τον ουτοπικό χαρακτήρα του οποίου ήταν σίγουρος εξ'αρχής. Ο Γκάνταμερ ισχυρίζεται ότι ο Αριστοφάνης είχε, στην πολιτιστική και πολιτική ζωή της Αθήνας, μία θέση ανάλογη με του Πλάτωνος, καθότι προσπαθεί να παρακάμψει τις διαλυτικές τάσεις της σοφιστικής. Σχετικά με τις γνωστές κατηγορίες για ολοκληρωτισμό του Πλάτωνος που εκτόξευσε ο Πόππερ, ο Γκάνταμερ λυπάται για το γεγονός ότι πολλοί μοντέρνοι ερμηνευτές δέν είναι ικανοί να συλλάβουν χιουμοριστικές και ειρωνικές νύξεις της γλώσσας του Πλάτωνος. Αναφέρεται επίσης και στις δύο τελευταίες του συνεντεύξεις, μία με τον 

Reale, στις 11 Μάϊου του 2000 και την άλλη με τον Bosetti και την Furstenberg στις 16 Φεβρουαρίου του 2002, μερικές εβδομάδες πρίν χαθεί. Φυσικά θα μπορούσαμε να συζητήσουμε επί μακρόν για την αξία αυτών των συνεντεύξεων των τελευταίων του ετών και πράγματι συζητήθηκαν πολύ, αλλά τις χρησιμοποιώ καθότι υπήρξα και άμεσος μάρτυρας! Έχουν το πλεονέκτημα μίας μεγαλύτερης σύνθεσης και κάποιες φορές μία αυθάδεια οφειλόμενη στην προφορική συζήτηση! Πάντως εκείνο που ισχυρίζεται ο Γκάνταμερ στις συνεντεύξεις αντιστοιχεί σε όσα έγραψε, εκτός ίσως απο μία κάποια διαφορά όσον αφορά τον Νίτσε. Ας αρχίσουμε λοιπόν με την κριτική στον Χάιντεγκερ.

Τέλος 1ου κεφαλαίου

(συνεχίζεται)