ΓΙΑ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΣΥΜΠΤΩΣΗΣ – Η ΑΝΑΙΡΕΣΗ ΤΗΣ ‘ΕΞΕΛΙΞΗΣ’

Ulrich Mȕller-Herold (αφιερωμένο στον Hans Primas)

7. Φυλετική (γενεαλογική) ιστορία

(Επανάληψη)

Επισκοπώντας το βασίλειο των όντων, καταβάλλεται κανείς απ’ την πολλαπλότητα μορφών και λειτουργιών, προσαρμογών στο περιβάλλον, τρόπων που αναπτύσσονται, συλλαμβάνουν την τροφή και αναπαράγονται τα όντα. Από μακρού απασχολεί τούς φιλοσόφους και τους φυσικούς ερευνητές το ερώτημα: Πώς έχει προέλθει αυτή η πολλαπλότητα;

Η βιολογική εξέλιξη αρχίζει μ’ ένα «χτύπημα τυμπάνου»: Πριν 530 εκατομμύρια χρόνια, στην αρχή τής Κάμβριας Περιόδου (Kambrium), εμφανίζονται ξαφνικά οι πολυκύτταροι οργανισμοί, κι ανάμεσά τους προπάντων τα πρώτα όντα με σκληρά μέρη. Σε μας τους σημερινούς διηγούνται τα απολιθώματα μιαν ανήκουστα δραματική ιστορία, που διαφέρει σε πολλά από εκείνο που έχει διδαχθή παραδοσιακά περί αυτού – κι απ’ ό,τι μπορούσε να γνωρίζη το 1953 γι’ αυτό και ο Πάουλι.

Στην Κάμβρια Περίοδο, όπου βρίσκονται για πρώτη φορά απολιθώματα σε αξιόλογο αριθμό, μας ‘συναντά’ σε μιαν υψηλά σύνθετη οργάνωση, η ζωή. Βρίσκει κανείς «ήδη στα στρώματα της Κάμβριας Περιόδου υπολείμματα απ’ όλες ανεξαιρέτως τις φυλές τού ζωїκού βασιλείου, διατηρημένες σε απολιθώματα. Όλες οι φυλές (τα γένη, τα είδη) ήταν άρα ήδη πριν 500 εκατομμύρια χρόνια «έτοιμες» (σ.σ.: A. Kaestner, «Διδακτικό εγχειρίδιο της ειδικής ζωολογίας», σ. 16. Σύμφωνα με μιαν πρόσφατα δημοσιευμένη ισοτοπική χρονολόγηση σιβηρικού μεταλλεύματος ζιρκονίου…, επιτελέσθηκε η εν είδει εκρήξεως αποδιαφοροποίηση πολυκυτταρικής ζωής στη διάρκεια μιας χρονικής περιόδου 5-10 εκατομμυρίων χρόνων, πριν από 533-525 εκατομμύρια έτη). Καθώς τα προκάμβρια (γεωλογικά…) στρώματα δεν περιέχουν ως επί το πλείστον απολιθώματα, μας λείπουν ομοιώματα της προїστορίας τών κάμβριων ευρημάτων. Τα παλαιοβιολογικά δεδομένα μάς δείχνουν, ότι ο ζωїκός κόσμος τής Κάμβριας Περιόδου εμφανίστηκε ξαφνικά, σε πλήρως διαμορφωμένα σχήματα οργάνωσης. Πολυάριθμα είδη ζώων διέθεταν νέου είδους σκληρούς σκελετούς από ασβέστιο, πυριτικό οξύ ή κερατινώδη ουσία (σ.σ.: H. Kahle, «Εξέλιξη. Ο εσφαλμένος δρόμος τής σύγχρονης φυσικής επιστήμης;», σ. 115). Το γεγονός ότι δεν υπάρχουν πρακτικά καθόλου απολιθώματα στα προκάμβρια στρώματα, δεν εξηγείται από την έλλειψη σκληρών μερών. Υπάρχουν δηλ. ολόκληρα ‘στρατόπεδα’ μαλακίων από εκείνην την εποχή, όπως π.χ. στον σχιστόλιθο του Burgess στη βρεττανική Κολομβία. Τα ιζήματα όμως που βρίσκονται κάτω απ’ αυτά είναι, συμπτωματικά, εντελώς κατάλληλα για τη διατήρηση απολιθωμάτων, και παρ’ όλ’ αυτά κενά.

«Γνωρίζουμε τώρα, πως πολλά ‘παχέα’ (1500 πόδια) τμήματα καθιζηματικού βράχου βρίσκονται σε αδιάσπαστη διαδοχή κάτω από στρώματα που περιέχουν τα πρωїμώτερα απολιθώματα της Κάμβρειας Περιόδου. Αυτά τα καθιζήματα ήταν προφανώς κατάλληλα για τη διατήρηση απολιθωμάτων, επειδή είναι συχνά, ακριβώς ίδια με υπερκείμενους βράχους που είναι απολιθωματοφόροι, δεν έχουν βρεθή ωστόσο απολιθώματα σ’ αυτά» (D. I. Axelrod: “Early Cambrian Life”, σ. 7).

Στη θέση τών παραδοσιακών ‘σεναρίων’ μιας σταδιακής, ‘υψηλότερης’ εξέλιξης από περίπου 30 βασικά αρχιτεκτονικά σχέδια στην πορεία τής ιστορίας τών γενών, έχει εμφανισθή σήμερα μια άλλη εικόνα: Με την έναρξη της Κάμβρειας Περιόδου είναι η σημερινή πανίδα στα βασικά της στοιχεία ξαφνικά εκεί: ‘απότομη’, υψηλά οργανωμένη και ‘παγκόσμια’. Δεν συμβαίνει ουσιαστικά καμμιά εξέλιξη. Κατά τις μεταβολές, αύξηση και ελάττωση (!) της πολυπλοκότητας ισορροπούν, εξέλιξη και απεξέλιξη («μεταβίβαση δικαιώματος») είναι σχεδόν εξίσου συχνές. Έτσι έχουν εξελιχθή, μέσω εκτεταμένης απλοποίησης, απ’ τα ουσιωδώς πολυπλοκώτερα μαλάκια τα κοχύλια (οστρακοειδή). Το ίδιο ισχύει δε και για το εγκεφαλικό στέλεχος, που παραμένει εδώ και περίπου 500 εκατομμύρια χρόνια σε ανήκουστη σταθερότητα. Ενώ και στις μεταβολές τού εγκεφάλου, καταλήγουν οι μισές σε μιαν απλούστευση (η μεγέθυνση του εγκεφάλου των σπονδυλωτών ζώων αφορά ουσιαστικά μόνο στον μικρό και τον μεγάλον εγκέφαλο, κι όχι στο εγκεφαλικό στέλεχος).

Στη διάρκεια της ιστορίας τών γενών, ισχυροποιούνται καταφανώς τα (αρχικά…) αρχιτεκτονικά σχέδια. Μέσω μιας αυξημένης σύζευξης των συστατικών αναμεταξύ τους, περιορίζονται οι αρχικώς υφιστάμενες ακόμη δυνατότητες παραλλαγής όλο και περαιτέρω. Μεταβολές είναι τελικά μόνον τότε πια δυνατές, εφ’ όσον κάτι το υφιστάμενο θα εγκαταλειφθή. Μεταβλητά μένουν πια μόνον εκείνα τα στοιχεία, τα οποία και γεννιούνται αργά μέσα στην ατομική εξέλιξη, την οντογένεση. Η εξέλιξη (τώρα…) εγκαθίσταται.

Οι σημαντικότεροι απ’ αυτούς τούς μηχανισμούς σύζευξης είναι οι εξής:

Η γενετική σύζευξη, μέσω πλειοτροπίας – το ίδιο γονίδιο συμμετέχει στη διαμόρφωση διαφόρων γνωρισμάτων – και μέσω πολυγενίας – ένα γνώρισμα καθορίζεται με τη σύμπραξη διαφόρων γονιδίων. Και οι δυό μηχανισμοί είναι ευρύτατα διαδεδομένοι.

Η οντογενετική σύζευξη: Ορισμένες διαρθρώσεις είναι αναγκαίες προϋποθέσεις για τον σχηματισμό άλλων διαρθρώσεων και λειτουργιών. Ένα σημαντικό παράδειγμα αποτελεί εδώ το μάτι τών σπονδυλωτών: Κατ’ αρχάς παραφουσκώνει ο μέσος εγκέφαλος. Στο νέο περιβάλλον επάγει (προκαλεί…) τον σχηματισμό ενός φακού, που επάγει ξανά απ’ τη μεριά του τον σχηματισμό ενός αμφιβληστροειδούς, και ούτω καθεξής (σ.τ.μ.: Σαν να παρακολουθούμε «βήματα» της Δημιουργίας…). Λόγω αυτής τής μακράς επαγωγικής αλυσίδας,  το μάτι τών σπονδυλωτών είναι εξελικτικά ακραία σταθερό.

Η λειτουργική σύζευξη διαφόρων διαρθρώσεων, όπως του σκελετού, του μυїκού συστήματος, της αναπνοής, της κυκλοφορίας και του νευρικού συστήματος κατά την προώθηση.

Η διαρθρωτική σύζευξη διαφόρων λειτουργιών: οι ίδιες διαρθρώσεις συμμετέχουν σε διάφορες λειτουργίες, το μυїκό σύστημα του φάρυγγα π.χ. στην κατάποση, την αναπνοή και τον σχηματισμό ήχων.

Καθίσταται επίσης συχνά δυνατή η ανάπτυξη νεωτερισμών, μέσω μιας περισσότερο ή λιγότερο δραματικής διάζευξης ισχυρά συζευγμένων προηγουμένως υποσυστημάτων. Αυτό αφορά ωστόσο σε επιμέρους κατά κανόνα συστήματα που ‘γεννήθηκαν’ αργότερα απ’ όλα, και συμπεριλαμβάνονται με μικρότερην ακόμα ισχύ στη (συνολική…) δικτύωση. Στον εγκέφαλο των σπονδυλωτών, τέτοια συστήματα είναι πρώτ’ απ’ όλα ο μικρός και ο μεγάλος εγκέφαλος. Τη δυνατότητα παραλλαγής την έχουν χρησιμοποιήσει κυρίως τα πρωτεύοντα σπονδυλωτά – και πρώτ’ απ’ όλα ο άνθρωπος - , γι’ αυτήν και μόνον τη φορά μονοσήμαντα, προς την πλευρά μιας αυξανόμενης δηλ. πολυπλοκότητας. Το υπόλοιπο μέρος τού εγκεφάλου είναι, όπως ειπώθηκε ήδη, από εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια αμετάβλητο. Ενώ ένα άλλο παράδειγμα συνιστούν εδώ οι σωματικές επιφάνειες.

Ο πιο σημαντικός ίσως, και γνωστός μηχανισμός για τις φυλο-ιστορικές μεταβολές είναι η παιδομορφία. Όπου έχουμε νεαρά, και μη αναπτυγμένα πλήρως στην εφηβεία ζώα, στα οποία τα εξελικτικά βήματα που συνήθως ακολουθούν, παραλείπονται κατ’ αρχάς. Και χαράσσεται τότε μια άλλη κατεύθυνση μέσα στην πορεία τού χρόνου. Κάτι που αφορά όμως πάντοτε στα τελευταία τμήματα της ανάπτυξης, ενώ τα προηγούμενα τμήματα, με τα από μακρού χρόνου ισχυρά συζευγμένα στοιχεία τού βασικού αρχιτεκτονικού σχεδίου, μένουν αμετάβλητα.

Τον πραγματικό ‘κινητήρα’ για την πορεία τής εξέλιξης εν γένει, την πορεία τής μεγα-εξέλιξης, τον αποτελούν οι λίγες ιστορικές και μεγάλες καταστροφές, που οδήγησαν στη ροή τής γεωλογίας, ένα μεγάλο μέρος τής εκάστοτε πανίδας να εξαφανισθή. Οι ‘σηκοί’ που απελευθερώνονται (σηκός: μέρος τού αρχαιοελληνικού ναού, όπου φυλάσσονται τα αγάλματα των θεών…), καταλαμβάνονται κατόπιν εκ νέου στο ‘σχοινί τής ανέμης’ από καινούργιες παραλλαγές τών παλαιών αρχιτεκτονικών σχεδίων. Χωρίς την ‘περίφημη’ καταστροφή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια, που επέφερε γεωλογικά το τέλος τής Εποχής τής Κρητίδος και την αρχή τής Τριτογενούς, δεν θα είχαν ποτέ τα θηλαστικά μιαν ευκαιρία απέναντι στα κυρίαρχα προηγουμένως στον κόσμο δεινοσαυροειδή (Sauropsiden). Ενώ ακόμα βιαιότερη ήταν η ‘τομή’ τής πανίδας πριν 225 εκατομμύρια χρόνια, μεταξύ Παλαιοζωїκού και Μεσοζωїκού, που εξαφάνισε το 96% όλων τών θαλασσίων οργανισμών. Οι καταστροφές αυτές παρέχουν ωστόσο στη βιολογική εξέλιξη την πλανητική της πορεία εν γένει, χωρίς να υπάρχη η ελάχιστη ιδιάζουσα γεύση δαρβινικής επιλογής. Μετά από μιαν τέτοιου είδους καταστροφή, και την ώθηση των ειδών που επακολουθεί, εγκαθίστανται πάλι όλα ξανά.

Όλα αυτά αντιφάσκουν βέβαια στην παραδοσιακή εικόνα τής ιστορίας τών γενών (φυλών), που αντιλαμβανόταν ως μιαν ανώτερη γενικώς εξέλιξη τη φυλογένεση. Η εξέλιξη ανάμεσα στις μεγάλες καταστροφές είναι, σε αντίθεση προς μιαν τέτοιαν εικόνα, μια αυτο-αναχαιτιζόμενη πορεία (!). Που αντιφάσκει εξίσου σαφώς στη διαδεδομένη αντίληψη, πως το περίπλοκο είναι και καλύτερο. ‘Όπως και στη σκέψη τελικά τής scala naturae (φυσικής κλίμακας), την εικόνα τού ανθρώπου ως (εξελικτική…) κορωνίδα τής Δημιουργίας. Όποιος θα επιθυμούσε να επιμείνη, ενάντια στην πραγματικότητα, σ’ αυτήν την εικόνα – ότι είναι δηλ. η βιολογική εξέλιξη πάνω στη γη μια εν σμικρώ ίσως τυχαία, ρυθμισμένη ωστόσο εν γένει προς τη γέννηση του ανθρώπου φυσικο-ιστορική πορεία – αυτός υποχρεούται και να εξηγήση, γιατί ‘ελευθερώθηκε’ πριν 65 εκατομμύρια χρόνια μέσω ενός κοσμικού πιθανώς συμβάντος εκείνος ο τόπος, χωρίς τον οποίον ο άνθρωπος δεν θα είχε μπορέσει (καν…) να εμφανιστή.

Ένα μεγάλο αίνιγμα είναι για μας η έκρηξη των ‘αρχιτεκτονικών σχεδίων’ (Baupläne) στην Κάμβρεια Περίοδο, που ταιριάζει ωστόσο πολύ καλά με την εικόνα μιας Δημιουργίας, καθώς πρόκειται για μια γέννηση, σε πολύ μεγάλο βαθμό απ’ το τίποτα. Υπάρχουν απ’ την προηγούμενη εποχή στη νεώτατη εποχή συγκριτικά λίγα απολιθώματα, και η εξήγηση είναι εδώ εξόχως δύσκολη.

Πέρα απ’ τον ‘ασφαλτοστρωμένο’ δρόμο ενός επιστημονικού ‘επιτεύγματος’, θα μπορούσε να επιχειρήση να δώση κανείς δοκιμαστικά, μιαν εντελώς άλλη και ασυνήθιστη τροπή στο ερώτημα για τις ρυθμισμένες και σκόπιμες βιολογικές μεταβολές. Αντί να εκπλήττεται πάντοτε εμβρόντητος, για το πώς ταιριάζουν όλα τόσο θαυμαστά στο βασίλειο των όντων, θα μπορούσε και να αναρωτηθή μια φορά, γιατί δεν δοκιμάστηκαν, ή τουλάχιστον δεν επιχειρήθηκαν στην πορεία τής εξέλιξης ορισμένες σκόπιμες (ή έστω ‘ενδεδειγμένες’) μεταβολές. Γιατί δεν επιτεύχθηκε π.χ. στα σπονδυλωτά, στα 400 εκατομμύρια χρόνια της ιστορίας τους, η εξέλιξη ενός τρίτου ζεύγους άκρων; (σ.σ.: Ο συγγραφέας οφείλει αυτήν την ερώτηση στον κ. Gerhard Roth, του Πανεπιστημίου τής Βρέμης). Κάτι που θα οδηγούσε στο να διαθέτουν τα πουλιά, εκτός από πόδια και φτερά, κι ένα ζευγάρι χέρια, ή να έχουμε εμείς οι άνθρωποι και φτερά, όπως οι άγγελοι. Και θα ήταν τότε βιολογικά ‘αχτύπητο’ ένα τέτοιο όν, με ισχυρότατα πλεονεκτήματα απέναντι σ’ όλους τούς ‘ανταγωνιστές’. Και θα επρόκειτο βέβαια για μιαν ολοφάνερη και αποφασιστική βελτίωση του βασικού αρχιτεκτονικού σχεδίου.

Έχουμε ‘λύσει’ ωστόσο εμείς οι άνθρωποι κατά ένα μέρος το πρόβλημα: Ελευθερώσαμε, περπατώντας όρθιοι, τα πρόσθια άκρα, και τα διατηρήσαμε – αντίθετα προς τα πουλιά – ελεύθερα. Κι αυτό κατέστησε δυνατό τον μετασχηματισμό τής σιαγώνας, κι αυτό πάλι την ανάπτυξη του μεγάλου εγκεφάλου μας. ‘Εξαντλήθηκαν’ όμως έτσι και οι δυνατότητες του αρχιτεκτονικού σχεδίου… Δεν μπορούμε να γίνουμε και άγγελοι. Παρ’ όλο που είμαστε, από βιολογική άποψη, το δημιούργημα που πλησιάζει εγγύτατα τους αγγέλους, ένα ‘πνευματικό’ ζώο χωρίς φτερά.

( Σχόλιο: Χάνοντας το ψευδοεπιστημονικό του ένδυμα ο Δαρβινισμός αποκαλύπτει αυτό που είναι: Μια θρησκεία τών ΑΘΕΩΝ. Αυτή η θρησκεία, με το όχημα του πολυπολιτισμού και της ενώσεως των θρησκειών, φιλοδοξεί να γίνει η μοναδική θρησκεία τής ανθρωπότητος )