Ο γνωστός καθηγητής φιλοσοφίας και συγγραφέας μας μίλησε για τους έλληνες πολιτικούς, το «ηλίθιο» μπάσιμο της αστυνομίας στην ΕΡΤ, την επιτακτικότατα επαναπροσδιορισμού των αναγκών μας και… τις μουσικές που ακούει.
Του Βύρωνα Κριτζά
Φωτογραφίες-Βίντεο: Γιάννης Δρακουλίδης/ FOSPHOTOS
Τέσσερα τηλέφωνα χρειάστηκαν για να μας κλείσει ραντεβού. Σοβαρός, κατά κάποιον τρόπο αυστηρός αλλά καθ’ όλα ευγενικός, μας υποδέχτηκε στο σπίτι του στη Νέα Σμύρνη, σε ένα δωμάτιο όπου δεσπόζει το πορτρέτο του Ντοστογιέφσκι μαζί με χιλιάδες βιβλία και φωτογραφίες, από μια ζωή πνευματική όσο και πλούσια. Η πρώτη ερώτηση ήρθε από μέρους του: το κλασικό πλην συχνά αναπάντητο επί του πρακτέου «πώς βγάζει τα έξοδά της μια ιστοσελίδα». Του εξηγήσαμε. Δεν φάνηκε να τον ικανοποιεί η απάντηση. Ο Χρήστος Γιανναράς δίνει την εντύπωση ανθρώπου που σκέφτεται πολύ, σίγουρα περισσότερο απ’ όσο μιλάει. Όταν καθίσαμε όμως στην πολυθρόνα με το μαγνητοφωνάκι ανάμεσα αποδείχτηκε ετοιμόλογος, με απόψεις άρτια διαμορφωμένες κι ένα πηγαίο χαμόγελο προς το τέλος, εκεί όπου οι ερωτήσεις ξέφυγαν από το έθνος και τη δημοκρατία για να πάνε σε πράγματα πιο απτά και καθημερινά.
Κύριε Γιανναρά, πώς αισθάνεστε όντας ένας σοβαρός άνθρωπος σε μια μη σοβαρή χώρα; Δεν είμαι μόνος σ’ αυτό. Όλοι αισθανόμαστε μια δυσαρμονία σε σχέση με τον τόπο μας. Κι αυτό δεν δημιουργεί απλώς δυσκολίες. Απορρυθμίζει, θα τολμούσα να πω, τον τρόπο της ύπαρξής μας. Όταν είσαι σε αντιδικία, σε αντιμαχία με τον ίδιο σου τον τόπο, με τις δομές, τον τρόπο λειτουργίας και την εξουσία του, αισθάνεσαι ότι δεν σε συνδέει τίποτα. Νομίζω ότι για τον Έλληνα, το κράτος του, το κράτος που υποτίθεται ότι εκλέγει ο ίδιος, είναι αντίπαλο. Το αισθάνεται σαν απειλή. Γι΄ αυτό και προσπαθεί να φοροδιαφύγει, να εισφοροδιαφύγει, να ξεφύγει όσο μπορεί.
Αποδέχεστε τον χαρακτηρισμό του πνευματικού ανθρώπου; Αυτοί οι χαρακτηρισμοί είναι ευγενικοί, αλλά τι θα πει «πνευματικός άνθρωπος»; Αν δεν έχουμε μια πιστότητα στη σημασία των λέξεων, δημιουργείται σύγχυση. Σήμερα αποκαλούμε πνευματικούς ανθρώπους κυρίως τους ανθρώπους της δημοσιότητας. Ή αυτούς που έχουν κάποιο τίτλο, πανεπιστημιακούς, καλλιτέχνες κλπ. Νομίζω ότι είναι λάθος. Αυτό έχω καταλάβει στη ζωή μου. Πνευματικός άνθρωπος, αν υπάρχει τέτοιος όρος, είναι ο άνθρωπος ελεύθερος από την ανάγκη. Κι επειδή η ανάγκη είναι συνήθως το ενστικτώδες κομμάτι του εαυτού μας, με την αποδέσμευση από αυτό, με το να μπορείς να ελέγχεις δηλαδή τις ορμές σου και τον πρωτόγονο εαυτό σου, κατορθώνεις μια πνευματική αναστροφή…
Είπατε πως βρίσκεστε σε αντιδικία με την Ελλάδα. Αν ήσασταν νεότερος, θα φεύγατε; Έζησα εννέα χρόνια έξω, στις σπουδές μου. Γερμανία και Γαλλία. Και μετά δούλεψα δύο χρόνια στην Ελβετία. Έχω μια εμπειρία του να ζεις έξω. Σε κανονικές συνθήκες, δεν θα το επέλεγα. Για λόγους πολύ συγκεκριμένους: θέλω να ακούω τη γλώσσα μου και να εκφράζομαι στη γλώσσα μου. Νομίζω η ελληνική κοινωνία, παρ’ όλη την εφιαλτική παρακμή της, διασώζει κάποια στοιχεία, τα οποία εμένα τουλάχιστον μου πάνε. Υπάρχει ακόμα μια ανθρώπινη ζεστασιά, μια δυνατότητα σχέσης, δεν έχουν γίνει όλα συμβάσεις ακόμα, αν και στο λεκανοπέδιο ήδη μάλλον έχουν εκλείψει κι αυτά. Τώρα, με τις συνθήκες που έχουν δημιουργηθεί τα δύο τελευταία χρόνια, για να είμαι ειλικρινής, γιατί φαντάζομαι θέλετε μια ειλικρινή απάντηση, ναι, αν ήμουν αρκετά νεότερος θα έφευγα. Θα έφευγα με την πεποίθηση ότι αυτό που υπάρχει σήμερα στον τόπο που γεννήθηκα δεν έχει καμία σχέση με ελληνισμό. Επομένως, ζώντας οπουδήποτε αλλού θα μπορούσα να ανακαλύψω, να καλλιεργήσω και να χαρώ την ελληνικότητά μου σε ουσιώδες επίπεδο. Ο Γιάννης ο Τσαρούχης είχε πει την περίφημη φράση «χρειάστηκα πέντε χρόνια στο Παρίσι ώστε να ανακαλύψω ότι για να είμαι κοσμοπολίτης, πρέπει πρώτα να γίνω Έλληνας».
Το τελευταίο σας βιβλίο φέρει τον τίτλο «Το πρόβλημα είναι πολιτικό, όχι οικονομικό». Πιστεύετε ειλικρινά πως ένα τέτοιο σύγγραμμα, με κριτική διάθεση, αριστοτεχνικά γραμμένο και σαφές ως προς τις θέσεις του, μπορεί παρ’ όλ’ αυτά να αλλάξει έστω και στο ελάχιστο τη νοοτροπία του Έλληνα πολίτη και του Έλληνα πολιτικού; Στον Έλληνα πολίτη θα έβλεπα κάποιες πιθανότητες. Στον πολιτικό, καμία. Νομίζω πως η ενασχόληση με την πολιτική στην Ελλάδα μοιάζει πια να είναι ένα ανθρωπολογικό πρόβλημα. Δηλαδή οι άνθρωποι αλλοιώνονται, σαν να τους ακουμπάει το ραβδάκι της Κίρκης. Ξέρω αρκετούς, που τους γνώριζα πρωτού μπουν στην πολιτική και μετά που μπήκαν… Άλλο πράγμα! Εμπλέκονται σε έναν τρόπο του «σκέπτεσθαι», που τους μεταμορφώνει σε κάτι άλλο από αυτό που είναι. Μπορεί ο καθένας μας να το παρατηρήσει στην τηλεόραση. Έχουν να συζητήσουν ένα πρόβλημα και δεν μπορούν να το συζητήσουν. Μιλούν και η σκέψη τους ολοφάνερα τρέχει στο τί εντύπωση θα προκαλέσουν. Ε αυτό, όταν γίνεται επί χρόνια (σκεφθείτε ότι ο κ. Σαμαράς το κάνει από 26 χρονών), αλλοιώνεται η ανθρώπινη υπόστασή τους.
Το βιβλίο είναι το όγδοο μιας σειράς η οποία συγκεντρώνει κάθε χρόνο τις επιφυλλίδες που δημοσιεύετε στην Καθημερινή. Ποιος είναι ο σκοπός του; Θα μπορούσε κάποιος να πει, «γιατί να δώσω 15 ευρώ για ήδη δημοσιευμένα κείμενα, τα οποία διατίθενται αναρτημένα και στο διαδίκτυο». Αυτή είναι μια πολύ ωραία ερώτηση… Η ελληνική λέξη «εφημερίδα», βγαίνει από το «εφήμερο». Παίρνεις ένα φύλλο, διαβάζεις λίγο και το πετάς. Τα κείμενά μου δημοσιεύονται κάθε Κυριακή και αναπόφευκτα έχουν μια αποσπασματικότητα. Συγκεντρωμένα σε ένα βιβλίο, αποκτούν μια λογική. Θα μου συγχωρέσετε τη λέξη, αν δε μοιάζει υπερφίαλη, αποκτούν μια «επιτελική» λογική. Δηλαδή βλέπεις από πολλές πλευρές το ίδιο πρόβλημα και το προσεγγίζεις με μια λογική η οποία αν συναιρεθεί μέσα από όλες τις επιφυλλίδες, πιθανόν να συνιστά μία πρόταση.
Να έρθουμε λίγο στην επικαιρότητα. ‘Hταν αυταρχικό το μπάσιμο της αστυνομίας στην ΕΡΤ με τις αλυσίδες ή απλή εφαρμογή του νόμου; Εάν και πάλι θέλετε να είμαι απολύτως ειλικρινής, θα έλεγα πως ήταν ηλίθιο. Έτσι απλά. Δεν είναι θέμα του νόμιμο – μη νόμιμο, δεν με ενδιαφέρει αυτό, με ενδιαφέρει ότι ήταν χαζό, άστοχο. Ξέρετε, οι κοινωνίες λειτουργούν ακόμα με σύμβολα, με συμβολισμούς. Αυτή η εικόνα των αλυσίδων, είναι μια λάθος εικόνα. Θα μου πείτε, «όταν οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να μιλήσουν άλλη γλώσσα;». Ταπεινά φρονώ ότι η ΕΡΤ ήταν ένα αμαρτωλό μαγαζί και νομίζω πως η πλειονότητα των Ελλήνων το έχει καταλάβει. Από αυτές τις χιλιάδες εργαζομένων, το συντριπτικό ποσοστό ήταν διορισμένο με κομματικά ρουσφέτια, χωρίς καμιά αξιοκρατία, χωρίς κάποια δοκιμασία. Και βλέπατε ότι κάθε κόμμα έφερνε τους δικούς του διευθυντές πολιτικών συζητήσεων και δημοσιογράφους. Παρ’ όλ’ αυτά, νομίζω πως το λογικό και θετικό που θα περίμενε κάθε πολίτης, θα ήταν να είχε ετοιμαστεί απολύτως αξιοκρατικά το διάδοχο σχήμα και τότε να διακοπεί το σήμα της ΕΡΤ ένα βράδυ, για να λειτουργήσει το επόμενο πρωί με καινούριο σχήμα. Έτσι υλοποιούνται σε σοβαρές κυβερνήσεις αυτά τα εγχειρήματα. Ούτε με νταηλίκια, ούτε με αφορισμούς, ούτε με παραλογισμούς. Και βέβαια αντίστοιχου επιπέδου ήταν και η αντίδραση των εργαζομένων. Δεν λειτουργεί αίσθηση και συνείδηση των σχέσεων κοινωνίας. Δυστυχώς, με το κλήμα που έχει επικρατήσει τα τελευταία 30-40 χρόνια στο πεδίο της πολιτικής, υπάρχουν μόνο κριτήρια ατομοκεντρικής θωράκισης και διεκδίκησης συμφερόντων. Δεν λύνονται έτσι τα προβλήματα όμως, δεν πάμε πουθενά.
Γράψατε προσφάτως το εξής: «Πώς να απαγορεύσεις την είσοδο των Nεοναζιστών στο κοινοβούλιο, όταν την έχεις επιτρέψει πανηγυρικά στους Σταλινικούς». Δεν είναι λίγο υπερβολικό αυτό, μέσα στη λεγόμενη «θεωρία των δύο άκρων»; Ένα από τα πιο νοσηρά φαινόμενα είναι το ότι έχει κατορθωθεί να λειτουργούμε με ετικέτες. Βγήκε η ετικέτα «θεωρία των δύο άκρων», φωτίστηκε με ένα αρνητικό περιεχόμενο και τώρα όποιον προβληματισμός και αν θέσεις, θα τον δεις να εξουδετερώνεται με αυτή την ετικέτα.
Μα τόσο πολύ σας φταίει το ΚΚΕ; Προσωπικά εμμένω στη λογική της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Δεν είναι αυτή που με εκφράζει – η ελληνική παράδοση θέλει τη δημοκρατία άμεση. Και μην πάμε πάλι σε ιδεατά σχήματα: εάν λειτουργούσε πραγματική διοικητική αποκέντρωση, θα είχαμε μια μορφή άμεσης δημοκρατίας, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι εξαλείφεται μια κεντρική διαχειριστική εκδοχή. Αλλά η δημοκρατία όπως την καταλαβαίνουμε στη νεοτερικότητα, έχει κάποιους όρους. Ελευθερία μεν στο να πιστεύεις ότι θέλεις, να προπαγανδίζεις αυτό που πιστεύεις, να συνενώνεσαι με άλλους που πιστεύουν το ίδιο πράγμα και να κάνεις ένα συλλογικό σχήμα, αλλά από τη στιγμή που αρνείσαι τους όρους λειτουργίας της δημοκρατίας επισήμως στο καταστατικό σου, δεν σου επιτρέπεται να μετέχεις στο πολιτικό γίγνεσθαι, δηλαδή να μπεις στη Βουλή. Το ΚΚΕ λέει στο καταστατικό του ότι ο στόχος του είναι η δικτατορία του προλεταριάτου και οι πολίτες ξέρουν σε τι καθεστώς οδήγησε κάτι τέτοιο, στην περίπτωση του λεγόμενου υπαρκτού σοσιαλισμού. Ε λοιπόν, απαιτώ το πολίτευμα που έχει επιλέξει η συντριπτική πλειονότητα να είναι κατοχυρωμένο από αυτή την απειλή. Αντίστοιχα και απέναντι στους Νεοναζιστές.
Ο λαός δεν τους ψήφισε αμφότερους; Ποιος θα τους αφορίσει; Σύμφωνοι, ο λαός ψηφίζει ό,τι θέλει, αλλά τώρα αναφερόμαστε στο πρωτόκολλο, το κοινωνικό συμβόλαιο που κάνουμε για να λειτουργήσει η συνύπαρξη, το Σύνταγμα. Η πράξη του Καραμανλή, που αναγνώρισε το ΚΚΕ το ’74, για λόγους καθαρά καιροσκοπικούς, ήταν ενάντια στο Σύνταγμα. Στις εκλογές μπορεί να πάρει ψήφους και μια ομάδα ανθρώπων οι οποίοι κάνουν καλαμπούρι – συμβαίνει άλλωστε, μην πάμε μακριά. Αυτό δεν μπορείς να το καταδικάσεις συνταγματικά, διότι δεν απειλεί τη δημοκρατία, πιθανόν να την υπονομεύει μέχρι ενός σημείου. Όταν όμως σαφώς η πολιτική στόχευση είναι η κατάλυση της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, εάν αυτό το θέλει το 51%, μάλιστα, εάν όμως το θέλει το 10%, όχι, δεν μπορεί να υπάρχει τέτοιο κόμμα.
«Στην Ελλάδα σήμερα δεν υπάρχει κοινωνιοκεντρική αριστερά» έχετε πει. Τι εννοείτε με τον όρο αυτό; Την προστασία του αδύναμου. Το να έχει ο κάθε άνθρωπος περίθαλψη, σχολείο, πανεπιστήμιο κλπ. Το να λειτουργεί ένα κοινωνικό κράτος τα οποίο αφαιρεί από αυτόν που βγάζει περισσότερα (το λέω απλοϊκά), για να βοηθηθεί ο αδύναμος και να υπάρξει μια αναλογική δικαιοσύνη. Τριάντα χρόνια είχαμε ΠΑΣΟΚ, υποτίθεται σοσιαλισμό και είδαμε ότι πιο κεφαλαιοκρατική, πιο στυγνή καπιταλιστική πολιτική δε γνώρισε ποτέ η Ελλάδα παρά μόνο με τους λεγόμενους σοσιαλιστές. Τον κ. Σημίτη, τον κ. Γιωργάκη Παπανδρέου αλλά και τον Ανδρέα. Η αριστερά σήμερα υποστηρίζει συντεχνίες συμφερόντων, δεν υποστηρίζει λαϊκά συμφέροντα και αιτήματα, δεν έχει δηλαδή αυτό που λέω εγώ «κοινωνιοκεντρικές» προτεραιότητες. Προωθεί τα συμφέροντα των ρετιρέ – όλοι αυτοί οι συνδικαλιστές των ρετιρέ είναι με το ΚΚΕ. Μ’ αυτή την έννοια, επιμένω ότι το μεγάλο πρόβλημα της Ελλάδας είναι η απουσία αριστερού πολιτικού κόμματος.
Μια ενδεχόμενη κυβέρνηση Τσίπρα μπορεί να επιφέρει αλλαγές, είτε προς το καλύτερο είτε προς το χειρότερο; Ε τώρα μου ζητάτε πρόβλεψη, την οποία δεν μπορώ να κάνω. Εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι οι προδιαγραφές δεν μου δίνουν τα εχέγγυα ότι η κυβέρνηση Τσίπρα θα είναι μια «κοινωνιοκεντρική» αριστερή κυβέρνηση. Για να μην είμαι άδικος, προσωπικά ο Αλέξης ο Τσίπρας νομίζω ότι είναι ένα παιδί με έκτακτα προσόντα. Και νομίζω πως σ’ αυτό το λίγο διάστημα που είναι αρχηγός κόμματος έχει κάνει μια πορεία σοβαρότητας που εγώ, πρέπει να πω, την εκτιμώ. Αλλά δεν έχει τίποτα πίσω του. Είναι ένα χάος. Ένα επίπεδο πάρα πολύ χαμηλό. Και από την άλλη πλευρά κάνει και ο ίδιος παραχωρήσεις, ίσως επειδή έχει αυτό το χάος πίσω του – εννοώ τις 12 συνιστώσες, που είναι ένα καλαμπούρι. Μερικοί από αυτούς είναι σαν παλαιοημερολογίτες. Και ο ίδιος φαίνεται ότι επηρεάζεται. Διότι όταν βγαίνεις στη Δ.Ε.Θ. πριν δυόμισι μήνες και λές «θέλουμε και ‘μεις αξιοκρατία και θα βάλουμε τους δημόσιους υπαλλήλους να κρίνουν τον εαυτό τους», με συγχωρείς αλλά ή δεν ξέρεις τι λες ή μας κοροϊδεύεις χοντρά. Δεν γίνεται οι κρατικοί λειτουργοί να μην έχουν κανέναν έλεγχο, να μην κρίνονται.
Πάντως το γεγονός ότι μειώθηκε ο αριθμός των κομματικών οπαδών δεν είναι θετικό βήμα; Εξαιρετικά θετικό. Η πτώση του ΠΑΣΟΚ από το 43% στο 5% είναι ένα δείγμα ωριμότητας. Αυτή η απάτη που λεγόταν Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα κατεδαφίστηκε από την κρίση του λαού. Από την άλλη μεριά, το θέμα είναι πού πήγε αυτό το ποσοστό. Φοβάμαι ότι πήγε σε λάθος κατευθύνσεις, έγινε οργή κλπ.
Πάντως το γεγονός ότι μειώθηκε ο αριθμός των κομματικών οπαδών δεν είναι θετικό βήμα; Εξαιρετικά θετικό. Η πτώση του ΠΑΣΟΚ από το 43% στο 5% είναι ένα δείγμα ωριμότητας. Αυτή η απάτη που λεγόταν Πανελλήνιο Σοσιαλιστικό Κίνημα κατεδαφίστηκε από την κρίση του λαού. Από την άλλη μεριά, το θέμα είναι πού πήγε αυτό το ποσοστό. Φοβάμαι ότι πήγε σε λάθος κατευθύνσεις, έγινε οργή κλπ.
Πιστεύετε διανύουμε μια περίοδο κρίσης ή μια περίοδο παρακμής; Η κρίση έχει το στοιχείο της παροδικότητας… Με λογική σκέψη αποκλίνω στο ότι πρόκειται για παρακμή. Δεν υπάρχει κανένας τομέας του δημόσιου βίου όπου να μπορείς να δεις να επιβιώνει μια ποιότητα. Δεν είναι μόνο οι πολιτικοί. Είναι οι δικαστές, οι εκπαιδευτικοί, οι μητροπολίτες, ο συνδικαλισμός. Αφήστε τα κανάλια και την πληροφόρηση, που είναι πια μια αρρώστια πάρα πολύ βαριά. Ο λαός υποβιβάζεται καθημερινά σε μια κατηφόρα, πρώτ’ απ’ όλα γλωσσική. Δεύτερον, αισθητική. Ζούμε μέσα στο κιτσαριό. Η Ελλάδα σήμερα ακούει μουσική ανατριχιαστική. Η ίδια Ελλάδα που τη δεκαετία του ’60 γνώρισε μια μουσική άνθηση, να πάρει η ευχή, νομίζω πάρα πολύ αξιόλογη.
Εντάξει, η μεγάλη μερίδα του κόσμου ακούει κακή μουσική. Ωραία πράγματα βγαίνουν… Ναι αλλά όταν κατά πλειοψηφία λειτουργούν αυτές οι μη ποιότητες μιλάμε για παρακμή… Συν ότι έγιναν κάποιες θεσμικές μεταβολές από το ΠΑΣΟΚ και τη Νέα Δημοκρατία που ήταν εγκλήματα ιστορικά. Όπως το μονοτονικό, που στα δικά μου μάτια ήταν μια καταστροφή πολύ χειρότερη από τη μικρασιατική. Στη μικρασιατική χάθηκαν κάποιες αρχέγονες κοιτίδες του ελληνισμού, δεν διακόπηκε η ιστορική συνέχεια. Με το μονοτονικό ένα παιδί σήμερα δεν καταλαβαίνει τον Παπαδιαμάντη, τον Ροΐδη. Ο Έλληνας κάτω των 40 ετών, δεν καταλαβαίνει τι θα πει «την υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια». 400 χρόνια αγράμματος, φτωχός, σκλάβος, καταλάβαινε.
Έχετε πει ότι πρέπει να μπουν τα αρχαία ελληνικά στο Δημοτικό. Εγώ ξεκίνησα στο Γυμνάσιο, αλλά πάλι δεν έμαθα… Ναι, σαν σλόγκαν το «να μπουν τα αρχαία στο Δημοτικό», είναι μια ανοησία. Διότι όπως πολύ σωστά είπατε, με τον τρόπο που σήμερα διδάσκονται τα αρχαία, δεν μαθαίνεις. Εγώ λέω ότι τα αρχαία μπορούν να μπουν στο δημοτικό σαν παιχνίδι. Δώσε στο παιδί την ετυμολογία του «ύδωρ», να σου δώσει τα παράγωγα, «υδραυλικός», «ύδρευση» κλπ. Θα μπει αμέσως στη λογική της γλώσσας.
Συμφωνούμε όλοι πως δεν πρέπει να χάσουμε την ελληνικότητά μας, όμως την ίδια στιγμή, η Δύση δεν είναι αυτή που σήμερα δείχνει το δρόμο στις Τέχνες και στις επιστήμες; Όταν λέμε να βρούμε την ελληνικότητα, δεν μιλάμε για μια ιδεολογία, αλλά για το να γνωρίσουμε τις πραγματικές μας ανάγκες. Αυτές μπορεί να ικανοποιηθούν με προσλήψεις από παντού. Ο ελληνισμός δεν ήταν ποτέ ένα γκέτο, ήταν σταυροδρόμι ανοιχτό. Θα πάρουμε από τη Δύση πράγματα, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι επί 10 αιώνες περίπου, ο ελληνισμός ήταν ο αντίλογος στη Δύση. Όχι σε ιδεολογικό επίπεδο, αλλά σε επίπεδο πολιτισμού, δηλαδή ιεράρχησης των αναγκών. Η Δύση είναι ατομοκεντρική. Έχει βαρβαρική καταγωγή, πώς να το κάνουμε, τα φύλλα που εισέβαλαν εκεί από τον 4ο μέχρι τον 6ο αιώνα είχαν τέτοια στοιχεία. Ο ελληνισμός είναι κοινωνιοκεντρικός.
Ναι αλλά αυτή η ελευθερία του ατόμου δεν ήταν που βοήθησε τη Δύση να προχωρήσει; Μπράβο. Τα δικαιώματα τα ατομικά, βοήθησαν τη Δύση να βγει από τη βαρβαρότητα της φεουδοκρατίας. Αλλά στην Ελλάδα τα δικαιώματα αυτά είναι επίτευγμα προ-πολιτικό. Η έννοια των ατομικών δικαιωμάτων απουσιάζει εντελώς από την αρχαία ορολογία και αντίληψη. Τότε, το να είσαι πολίτης, σου εξασφάλιζε πράγματα στα οποία τα ατομικά δικαιώματα ήταν τσόντες.
Σήμερα βιώνουμε το τέλος μιας παραμυθίας ατομικότητας του μεταπολιτευτικού συστήματος ή το τέλος του μοντέλου που γέννησε το ελεύθερο ελληνικό κράτος; Σας ρωτάω γιατί πολλοί εντοπίζουν την απαρχή του προβλήματος στον υπερκαταναλωτισμό της δεκαετίας του 1980, την ώρα που εσείς πάτε πίσω μέχρι την ίδρυση του κράτους… Εξ’ υπαρχής και εκ προθέσεως, δημιουργήθηκε ένα κράτος που δεν ήθελε να είναι ελληνικό. Υπήρχε αυτή η ξυπασιά, να μιμηθούμε του Ευρωπαίους, τα πεφωτισμένα έθνη. Όταν είσαι μεταπράτης, δεν προσλαμβάνεις για να ικανοποιήσεις τις ανάγκες σου. Πιθηκίζεις. Μπορούμε να πάρουμε από τη Δύση οτιδήποτε, αλλά για τις δικές μας ανάγκες. Γιατί οι Ελβετοί, μέσω του Καποδίστρια, προέκριναν ότι η τίμια αποκέντρωση, η αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα, είναι το μοντέλο που τους πάει; Δυτικοί είναι κι αυτοί. Επέλεξαν όμως τον ελληνικό τρόπο.
Μιλάτε συχνά για «κατά κεφαλήν καλλιέργεια», ριζική εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, αναθεώρηση του Συντάγματος. Διαθέτουμε τα πρόσωπα που θα αναλάμβαναν τέτοιες ευθύνες στην παρούσα φάση; Μήπως έχουμε ανάγκη από λιγότερο μεγαλεπήβολες προτάσεις στο «τώρα» της κρίσης; Αυτό το «τώρα» έχει φτάσει πια σε τέτοιο σημείο που δεν χωράει βελτιώσεις. Τα τελευταία 10-15 χρόνια κάποιες κυβερνήσεις επιχείρησαν κάτι τέτοιο και φάνηκε εντελώς καθαρά ότι αυτό το σύστημα δεν επιδέχεται βελτιώσεις. Χρειάζεται Συνταγματική Εθνοσυνέλευση και καινούριο Σύνταγμα. Ριζική αλλαγή του τρόπου λειτουργίας του πολιτικού συστήματος. Δεν μπορεί ο κάθε αρχηγός κόμματος να είναι φεουδάρχης. Δεν μπορεί ο πρωθυπουργός να διορίζει τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, τον Πρόεδρο της Βουλής, τους βουλευτές, τα πάντα. Χρειάζονται δημοκρατικοί όροι λειτουργίας των κομμάτων. Και πέρα από αυτό, συνταγματικές θεμελιώσεις στο επίπεδο της αυτοδιοίκησης και της παιδείας, που να εξασφαλίσουν μια συνέχεια του τρόπου ικανοποίησης των αναγκών μας. Δεν μιλάω ούτε για ιδεολογίες, ούτε για αξίες. Οι ελληνικές ανάγκες έχουν μια ιδιομορφία, όπως και των Ιταλών, των Βουλγάρων, οποιουδήποτε, περισσότερο όμως ενός ιστορικού λαού με άλλους εθισμούς. Ο Έλληνας, όπως είπαμε και στην αρχή, δεν μπορεί να συμφιλιωθεί με το κράτος, θα βρει τρόπους να λειτουργήσει με ρουσφέτια. Και αντίστοιχα, αυτός που είναι πίσω από το γκισέ, δεν υπηρετεί το κράτος, γιατί είναι πάλι απρόσωπο το κράτος και γι’ αυτόν. Θα κοιτάξει να επωφεληθεί ατομικά.
Κύριε Γιανναρά, γνωρίζουμε τις απόψεις σας, όμως δεν γνωρίζουμε τι άνθρωπος είστε. Επιτρέψτε μου για το τέλος δυο-τρεις προσωπικές ερωτήσεις. Μπορείτε να μου περιγράψετε πώς περνάτε τη μέρα σας; Είναι τώρα έξι χρόνια που ζω μόνος μου. Έχασα τη γυναίκα μου. Επομένως, πέρα από το διάβασμα και το γράψιμο, ασχολούμαι πολύ πια και με βιωτικά πράγματα.
Σφουγγαρίζετε; Όχι ακόμα (γέλια). Αν και εκεί που μας έχουν φτάσει με τις συντάξεις που παίρνουμε, θα γίνει κι αυτό. Πηγαίνω στη Λαϊκή, πηγαίνω στα μαγαζιά για ψώνια…
Πώς διασκεδάζετε; Βλέπω πολύ κινηματογράφο. Δεν είναι απλώς ότι μ’ αρέσει. Ο καλός κινηματογράφος είναι μια γλώσσα και ζηλεύω γλώσσες που δεν μπορώ να μιλήσω αλλά κατορθώνουν να είναι γλώσσες. Το σινεμά είναι η τέχνη του να διηγείσαι ένα εντελώς κοινότοπο περιστατικό και μέσα από αυτό να αναδύεται μια τομή στον ψυχισμό και τις κοινωνικές συνθήκες. Μήπως είδατε ένα ιρανικό φιλμ τελευταία, το «Ένας Χωρισμός»; Μέσα από το κοινότοπο πρόβλημα ενός ζευγαριού, ανατέμνονται προβλήματα της ιρανικής κοινωνίας. Και διακριτικότητα – χωρίς καμία προπαγανδιστική διάθεση. Σου δείχνει πράγματα και σου φωτίζει λύσεις, χωρίς να τις λέει.
Μουσική; Επειδή οι ώρες μου για μουσική είναι πολύ λίγες, έχω κολλήσει στα κλασικά. Αγαπώ όμως πάρα πολύ τα μπλουζ, πρέπει να πω.
Το ροκ; Έχω απολαύσει κομμάτια, τα οποία πραγματικά με μαγεύουν, αλλά είναι πολύ σπάνιο να βρεις ποιότητα. Αν δεν κάνω λάθος μ’ αυτό που λέω…
Νομίζω πως κάνετε, αλλά δεν είναι της παρούσης! Ποιο είναι το πιο όμορφο πράγμα που έχετε δει στη ζωή σας; Βλέπω τον Ντοστογιέφσκι στον τοίχο σας, που είχε πει πως «η ομορφιά είναι αυτή που θα σώσει τον κόσμο»… Τα τελευταία χρόνια πηγαίνω κάθε καλοκαίρι στα Κύθηρα και κάνω μια διαδρομή για να φτάσω στη θάλασσα. Κατεβαίνω λοιπόν μια κατηφόρα, όπου έχω τη θέα ενός πολύ μεγάλου όγκου της θάλασσας. Και αυτό το οποίο με μαγεύει είναι ότι, κάθε μέρα, αυτό το γαλάζιο είναι διαφορετικό. Τώρα, εάν με ρωτούσατε σε βιωματικό επίπεδο τι θεωρώ κορυφαία ομορφιά, θα σας έλεγα την έκπληξη της αμοιβαιότητας στην αγάπη. Όταν χωρίς καμιά προετοιμασία, καμιά υποψία, καμιά επιδίωξη, γεννιέται μια αμοιβαιότητα σε μια σχέση.
Η συλλογή των επιφυλλίδων του Χρήστου Γιανναρά «Το πρόβλημα είναι πολιτικό, όχι οικονομικό» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ιανός.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου