« Είναι αποδεδειγμένο επιστημονικό γεγονός ότι στον εγκέφαλό μας δεν υπάρχουν δομές ειδικά σχεδιασμένες για την επεξεργασία του γραπτού λόγου, σε αντίθεση με τον προφορικό λόγο.
Ραφαήλ, το σχολείο της ΑθήναςΣΩΚΡΑΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ __
Ζούμε στην εποχή της τεχνολογικής επανάστασης. Γινόμαστε μάρτυρες αυτής της μετάβασης που θα οδηγήσει στην ηγεμονία του εικονικού-ρομποτικού παραδείγματος ως κυρίαρχης μορφής ζωής, πολιτισμού και σκέψης. Σε μια παρόμοια επαναστατική εποχή έζησε και ο Πλάτων, ο οποίος είδε τη μετάβαση από την προφορικότητα στη γραφή στον ελληνικό και δυτικό πολιτισμό. Τα λόγια που μετέφερε ο Σωκράτης στους πλατωνικούς διαλόγους, λοιπόν, παρουσιάζονται ως μια εξαιρετική ανάλυση για την ερμηνεία και την πρόβλεψη της επίδρασης των σημερινών τεχνολογικών αλλαγών στον άνθρωπο.
Οι Σουμέριοι, ένας αρχαίος πολιτισμός από τη νότια Μεσοποταμία, ίσως εφευρέτες της γραφής γύρω στο 3400 π.Χ.Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες ακριβώς της ίδιας αλλαγής λόγω της αχαλίνωτης χρήσης νέων τεχνολογιών: εικονικές οθόνες, ηλεκτρονικά μηχανήματα, Τεχνητή Νοημοσύνη. Και εμείς, όπως ο Πλάτωνας, ζούμε σε μια περίοδο πολιτισμικής και ανθρωπολογικής επανάστασης. Πώς, λοιπόν, αλλάζει ο άνθρωπος μπροστά σε αυτή τη μετάλλαξη της ζωής και της σκέψης, άρα και του εαυτού του; Δυνάμει της απίστευτης αναλογίας μεταξύ των δύο εποχών, είναι θεμιτό να ανακρίνουμε τόν Πλάτωνα. Βάζει τον Σωκράτη να απαντήσει, τα λόγια του οποίου, μετά από περίπου 2500 χρόνια, είναι ακόμα επίκαιρα.
Λεπτομέρειες R. Sanzio, The School of Athens και JL David, The Death of Socrates«Αυτή η επιστήμη της γραφής, βασιλιά – είπε ο Θέθ – θα κάνει τους Αιγύπτιους σοφότερους και θα εμπλουτίσει τη μνήμη τους, αφού αυτή η ανακάλυψη είναι φάρμακο (φαρμακόν) για τη σοφία και τη μνήμη».
Στη μετάφραση από τα ελληνικά, ο θεός Theuth ανακοινώνει το γραπτό αλφάβητο ως θεραπεία, μια απόλυτη βελτίωση για τη μνήμη και τη σοφία. Ωστόσο, σχεδόν σαν να ήταν κατάχρηση, η λέξη που χρησιμοποιεί είναι pharmakon («ο καταραμένος»)[Φάρμακος ήταν το όνομα μιας τελετουργίας που ήταν ευρέως διαδεδομένη στις ελληνικές πόλεις, παρόμοια με αυτή του αποδιοπομπαίου τράγου, που είχε σκοπό να εξαγνιστεί διώχνοντας από την πόλη ένα άτομο που ονομαζόταν φάρμακος, φαρμάκι (κάτι σαν «ο καταραμένος»).] Εάν οι άνθρωποι χρειάζονται θεραπεία, υποτίθεται σιωπηρά ότι η ανθρώπινη κατάσταση έχει κάποια ανεπάρκεια προς τροποποίηση, μια εγγενή ασθένεια, που επιδεινώνεται από ενοχή ότι είσαι άνθρωπος. Προσπαθούμε λοιπόν, μέσω της χρήσης της τεχνολογίας, να καλύψουμε αυτή την ανεπάρκεια. Ακόμη και σήμερα, τα νέα τεχνολογικά συστήματα παρουσιάζονται σε πρώτο στάδιο ως συσκευές υγειονομικής περίθαλψης. Στο ακραίο σημείο αυτής της στάσης βρίσκεται η προσπάθεια να «θεραπεύσει» το μεγαλύτερο «πρόβλημα», δηλαδή τον θάνατο, προσπαθώντας να «σώσει» τη συνείδησή του, τη μνήμη και το μυαλό του χάρη σε δυνητικά αθάνατες κυβερνητικές στηρίξεις. Όμως, όταν το φάρμακο χορηγείται σε άτομα που δεν είναι άρρωστα, η τεχνολογία μετατρέπεται από θεραπεία σε βλάβη. Ακριβώς αυτή η αντιστροφή συμβαίνει στον πλατωνικό διάλογο χάρη στη χρήση της λέξης φάρμακον. Το φάρμακο στοχεύει στο να παράγει πάντα μια διπλή αξία: όχι μόνο θεραπεία, αλλά και δηλητήριο, ταυτόχρονα. Είναι λάθος να το μεταφράζουμε από τα ελληνικά ως «θεραπεία», αναφέροντας μόνο έναν από τους δύο πόλους, αφού η κατηγορία της αμφιθυμίας που υπονοεί ο αρχικός όρος ακυρώνεται. Από τη φύση του, στην πραγματικότητα, το φαρμακείο δεν μπορεί ποτέ να είναι μόνο ωφέλιμο, όπως θα ήθελε να το παρουσιάσει ο θεός Theuth, αλλά είναι αμοιβαία θεραπεία και δηλητήριο, πανάκεια και φάρμακο, ευχάριστο και δυσάρεστο, καλό και κακό. Αυτή η άρρηκτη σχέση μεταξύ των αντιθέτων χαρακτηρίζει την τεχνολογία περισσότερο από κάθε άλλη πτυχή. Στην πραγματικότητα, η απάντηση του Αιγύπτιου βασιλιά Thamus στον εφευρέτη-θεό συγκεκριμενοποιεί την αντιστροφή των πόλων:
«Και ο βασιλιάς απάντησε: Ω ευφυέστατη Θώθ, άλλο είναι η δημιουργική δύναμη των νέων τεχνών, άλλο είναι να κρίνεις τι βαθμό βλαβών και χρησιμότητας έχουν για αυτούς που θα τις χρησιμοποιήσουν. Και έτσι τώρα εσείς, από καλοσύνη προς τη γραφή που δημιουργήσατε, εκθέσατε το αντίθετο από το πραγματικό της αποτέλεσμα. Επειδή θα δημιουργήσει λήθη στο μυαλό όσων το μαθαίνουν: θα πάψουν να ασκούν τη μνήμη τους επειδή, εμπιστευόμενοι τη γραφή, θα ανακαλούν πράγματα στο μυαλό τους όχι πλέον από μέσα τους, αλλά από έξω, μέσω ξένων στηρίξεων. Επομένως, δεν βρήκατε το φάρμακο μνήμης, αλλά μόνο μια ανάκληση στη μνήμη. Ούτε προσφέρεις αληθινή σοφία στους μαθητές σου, αλλά δίνεις μόνο την εμφάνιση γιατί, χάρη σε σένα, αυτοί, έχοντας τη δυνατότητα να έχουν πληροφορίες για πολλά πράγματα χωρίς να τά έχουν διδαχτεί, θα πιστεύουν ότι είναι πολύ μορφωμένοι, αλλά ως επί το πλείστον δεν θα ξέρουν τίποτα. Θα είναι πόνος να τους μιλάς, γεμάτοι απόψεις αντί για γνώσεις».
Η νέα τεχνολογία, αν και είναι μια πειστική προοπτική βελτίωσης της ανθρώπινης κατάστασης, αντίθετα έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: «Δεν είναι αυτό το φαρμακείο ένα δηλητηριασμένο δώρο;» (J. Derrida, Plato's Pharmacy ) . Παρά τη φαινομενική χρησιμότητα της, η υποτιθέμενη θεραπεία αποδεικνύεται επιβλαβής για τη μνήμη, καθώς την αποδυναμώνει. Με τον ίδιο τρόπο, σήμερα, ενεργούν έξυπνες συσκευές οι οποίες, σε μια μάταιη προσπάθεια να βοηθήσουν, αποδυναμώνουν την ανθρώπινη δραστηριότητα και την απογαλακτίζουν από την εξοικείωση. Όσον αφορά τη σοφία, λοιπόν, ο αριθμός των ζημιών είναι ακόμη χειρότερος γιατί οδηγεί σε εκφυλισμό: η γραφή δημιουργεί μάζες σχολιαστών, που θα έχουν την ψευδαίσθηση ότι γνωρίζουν τα πάντα, χωρίς να γνωρίζουν τίποτα. Πώς μπορούμε να μην διαβάσουμε ανάμεσα σε αυτές τις γραμμές μια διαυγή και προφητική ανάλυση της επίδρασης του Ιστού;
Απεικόνιση του θεού Theuth
Ένα τεχνολογικό ρομπότ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου