ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ (200)

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 

Συνέχεια από Παρασκευή, 24 Νοεμβρίου 2023

Jacob Burckhardt
ΤΟΜΟΣ 3ος
ΜΕΡΟΣ ΕΒΔΟΜΟ: ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΜΟΥΣΙΚΗ
IV. Η ΠΟΙΗΣΗ ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΑΠΛΟΥ ΕΞΑΜΕΤΡΟΥ

11. Η ΑΛΕΞΑΝΔΡΙΝΗ ΚΩΜΩΔΙΑ ΚΑΙ Η ΦΑΡΣΑ

Η ιστορία του αλεξανδρινού θεάτρου μάς είναι ελάχιστα γνωστή· γνωρίζουμε πάντως ότι αντέγραψε όλα τα είδη αυτής της τέχνης, ακόμη και το σατιρικό δράμα. Ως προς την κωμωδία διαθέτουμε ελάχιστες πληροφορίες, οι οποίες δεν αναφέρονται σε αληθινές κωμωδίες, αλλά σε σατιρικά δράματα και ιλαροτραγωδίες. Ο Μνησιπτόλεμος του Επίνικου, για παράδειγμα, ήταν ίσως μια κωμωδία καθαρά φιλολογικής προέλευσης, μια σάτιρα κατά του ιδιαίτερου γραμματέα του Αντίοχου του Μέγα, που έφερε αυτό το όνομα· αντίθετα, ο Σώπατρος, που έζησε την εποχή του Αλεξάνδρου και μέχρι την εποχή του Πτολεμαίου του Φιλάδελφου, υπήρξε «φλυακογράφος» (ποιητής παρωδιών). Τα έργα του, τα οποία δεν παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον ως προς το περιεχόμενό τους, αποκαλούνται επίσης παρωδίες και συνιστούν σατιρικές αφηγήσεις προοριζόμενες για ανάγνωση. Στο ίδιο είδος ανήκει και η ιλαροτραγωδία, που καθιερώνεται την εποχή του Πτολεμαίου Σωτήρος, και δεν έχει μάλλον την πρόθεση να προβάλει μυθικά πρόσωπα, όπως η μέση κωμωδία, όσο να σατιρίσει πραγματικά τραγικά γεγονότα. Δεν γνωρίζουμε άλλους κωμικούς ποιητές εκτός από τον Μάχωνα εκ Σικυώνος, του οποία τα έργα παρουσιάστηκαν στην Αλεξάνδρεια, ακολουθώντας την Πλειάδα. Αλλά η Αθήνα παρέμεινε για μεγάλο ακόμη χρονικό διάστημα η πόλη που καθόριζε το ύφος της κωμωδίας, και παρέμεινε ο φυσικός της χώρος, ή τουλάχιστον ο συνηθέστερος.

Στην εποχή των Διαδόχων επικράτησε παντού το διονυσιακό πνεύμα, τόσο στις αυλές των ηγεμόνων, όσο και σε πόλεις και στρατόπεδα. Οπουδήποτε εγκαθίσταντο οι Έλληνες και υπήρχαν τα οικονομικά μέσα κατασκευάστηκαν θέατρα και οι παραστάσεις οργανώθηκαν από μεγάλους ομίλους «διονυσιακών καλλιτεχνών», το οποίων επίκεντρο ήταν η Τέως. Αλλά οι θεατρικοί αγώνες όπως και οι χορηγίες εξέλειπαν. Η νέα κωμωδία συνέχισε να επιβιώνει χάρη σ’ αυτούς του διονυσιακούς καλλιτέχνες, και μακροπρόθεσμα μόνο με τη συμβολή των διασημότερων απ’ αυτούς, και τη συνεισφορά του ποιητικού είδους της «φάρσας». Το περιεχόμενο των παραστάσεων που προσφέρθηκαν στους Αιγυπτίους, τους Σύρους και τους πληθυσμούς της Μικράς Ασίας δεν ήταν ασφαλώς ηθικοπλαστικό, και ο Πολύβιος ο οποίος διέκρινε ένα πνεύμα αποσύνθεσης, δεν δίστασε να χαρακτηρίσει τις δραστηριότητες των ηθοποιών, των σκηνογράφων, τα άσματα κ.τ.λ. με την αυστηρή έκφραση «ιονικός θεατρινισμός». Παρ’ όλα αυτά, αν κάτι συνένωνε του Έλληνες στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολής, από τις όχθες του Νείλου ως τον Τίγρη και τον Ινδό ποταμό, ήταν ασφαλώς το θέατρο. Η απόλαυση που προσφέρει το θέαμα ήταν ένα κοινό χαρακτηριστικό, και όπως για τους Έλληνες υπήρξε ενοποιητικό στοιχείο, για τους λαούς της Ανατολής ήταν ένα θέλγητρο, που συνοδεύτηκε αυτόματα από τη μυθολογία και την τέχνη. Γεγονός που σημαίνει ότι πιθανότατα το μελόδραμα συνέστησε το έμβλημα και το λάβαρο των διασπαρμένων στην περιοχή Ελλήνων.

Στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, όταν η αναπαράσταση της τραγωδίας περιορίστηκε στα σταθερά (δηλαδή τα ιαμβικά) στοιχεία της, είναι πιθανό να παίζονταν ακόμη ολόκληρες κωμωδίες, τουλάχιστον στους δύο πρώτους αιώνες· από τον τρίτο αιώνα όμως φαίνεται ότι αντικαταστάθηκαν στο μεγαλύτερο μέρος τους από το μιμόδραμα, του οποίου ο Απουλήιος αποδίδει με εξαιρετική ζωντάνια τη λάμψη στην περιγραφή τού «Πάρι επί της Ίδης».

(συνεχίζεται)

ΣΗΜΕΡΑ Η ΠΑΡΩΔΙΑ ΚΑΙ Η ΦΑΡΣΑ ΕΠΙΒΙΩΝΟΥΝ ΣΤΑ ΓΕΝΕΘΛΙΑ ΤΩΝ ΕΠΙΣΚΟΠΩΝ, ΣΤΙΣ ΑΓΙΕΣ ΣΥΝΟΔΟΥΣ, ΣΤΙΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΣΧΟΛΕΣ. Η ΧΩΡΑ ΚΑΤΟΙΚΕΙΤΑΙ ΠΛΕΟΝ ΑΠΟ ΑΝΕΡΓΟΥΣ ΚΩΜΙΚΟΥΣ ΗΘΟΠΟΙΟΥΣ ΟΙ ΟΠΟΙΟΙ, ΟΧΙ, ΔΕΝ ΠΙΣΤΕΥΟΥΝ ΟΤΙ ΕΙΝΑΙ ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΕΣ ΑΛΛΑ ΔΙΑΔΟΧΟΙ ΤΩΝ ΑΠΟΣΤΟΛΩΝ.