Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ! (3)

 Συνέχεια από: Δευτέρα 29 Μαρτίου 2021

Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΤΗΣ ΨΥΧΗΣ ΣΤΟΝ ΠΛΑΤΩΝΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΟΡΙΕΣ ΤΗΣ! 

Του Giovanni Reale.

         

4. Η δομή τής ψυχής και η μεταφορά τού ιπτάμενου άρματος με την οποία ο Πλάτων εκφράζει τήν φύση της!

         

Όπως είναι γνωστό, η παραδειγματική εικόνα που παρουσιάζει ο Πλάτων για την ψυχή, είναι εκείνη τού ιπτάμενου άρματος, το οποίο σέρνουν δύο άλογα (ένα λευκό και ένα μαύρο) και το οποίο οδηγείται απο έναν ηνίοχο. Το άρμα στο σύνολό του είναι η ψυχή, ο ηνίοχος είναι η λογική, το μαύρο άλογο είναι το φιλήδονο μέρος, ενώ το λευκό είναι η θυμώδης οργίλη πλευρά.

          Γενικώς πιστεύεται ότι στην Πολιτεία ο Πλάτων παρουσίασε την λεπτομερέστερη εξήγηση τής δομής τής ψυχής και σ'αυτή γίνεται αναφορά ώς επί το πλείστον, για να γίνουν κατανοητά επίσης και όσα λέει ο Πλάτων στον Φαίδρο.

          Όμως και στην πολιτεία ο Πλάτων προχωρά με ανάλογο τρόπο και παρουσιάζει το τριμερές τής ψυχής με τον ίδιο μειωτικό τρόπο, δηλαδή χωρίς να εισέρχεται στην καρδιά τού προβλήματος τής φύσεως τής ψυχής και μάλιστα το λέει καθαρά:

          Γλαύκων, λογάριασε, ότι κατά την κρίση μου, με την μέθοδο πού χρησιμοποιούμε τώρα στον συλλογισμό δέν θα κατορθώσουμε ποτέ μας να συλλάβουμε το αντικείμενο τής έρευνας με τρόπο ακριβή. Η οδός η οποία θα έπρεπε να οδηγήσει σ'αυτό θα ήταν πολύ πιό μακρά και πιό δύσκολη. Ίσως κατορθώσουμε να συλλάβουμε το αντικείμενό μας μόνον αναλόγως τών προυποθέσεών μας καί τών προ-τάσεών μας (αλλά γάρ μακροτέρα και πλείων οδός η επί τούτου άγουσα-ίσως μέντοι των γε προειρημένων τε και προεσκεμμένων αξίως (IV, 435 C 9-D5).

          Μάλιστα δέ στο δέκατο βιβλίο λέει περισσότερα, δηλαδή ότι για να παρουσιάσει την ψυχή στην ουσία της, θα έπρεπε να την υπολογίσει ελεύθερη απο το σώμα και ότι στην διάρκεια τών έργων του παρουσιάστηκε μόνον στις μορφές που προσλαμβάνει στην συνάφειά της με το σώμα! Στην Πολιτεία Χ, 611 Β9-C 7, ο Πλάτων εκφράζει γι'άλλη μιά φορά την ίδια έννοια η οποία διαβάζεται στον Φαίδρο: "Έτσι λοιπόν, στήν αποδοχή τής αθανασίας τής ψυχής μάς υποχρεώνει η συζήτησή μας όπως επίσης και άλλα επιχειρήματα. Αλλά για να γνωρίσουμε ποιά είναι η αλήθεια (οίον δ'εστίν τη αληθεία) δέν πρέπει να την εξετάσουμε, όπως κάνουμε τώρα, όταν είναι μολυσμένη απο τήν κοινωνία της με το σώμα και απο άλλα πάθη, αλλά όταν είναι εντελώς κεκαθαρμένη (αλλ'οιόν έστιν καθαρόν γιγνόμενον). Τότε ακριβώς μελετάται με μεγαλύτερη ακρίβεια μέσω τής νοήσεως, διότι σ'αυτές τις συνθήκες θα την βρούμε πολύ πιό ωραία και θα μπορέσουμε να δούμε ακριβώς τούς  χαρακτήρες τής αδικίας και τής δικαιοσύνης και όλα όσα συζητήσαμε. Αντιθέτως στην παρούσα κατάσταση τής έρευνας, είπαμε το αληθές μόνον γι'αυτό που μας φαίνεται στο παρόν (νύν δε είπομεν μέν αληθή περί αυτού οίον εν τω παρόντι φαίνεται)".[ τό διάσημο Dasein  τού Χάιντεγκερ]

          Και αφού παρομοίασε τήν ψυχή στο σώμα, με τον θαλάσσιο Γλαύκο, καλυμμένο με κρούστα η οποία τόν καθιστά αόρατο ώς πρός την πραγματικότητά του (Πολιτεία Χ, 611C-D, διευκρινίζει:

          Νά λοιπόν που και τήν ψυχή τήν βλέπουμε σ'αυτές τις συνθήκες, καλυμμένη με την κρούστα άπειρων κακών. (Πολιτεία Χ, 611 D 6-7).

         " Μόνον τότε (θεωρημένη εις εαυτή και καθαυτή, ελεύθερη απο τα δεσμά της με το  σώμα) κάποιος θα μπορούσε επιτέλους να δεί τήν ουσία της (και τοτ'αν τις ίδοι αυτής την αληθή φύσιν) εάν είναι πολλαπλή ή απλή, και πώς είναι και ποιούς χαρακτήρες διαθέτει και πράγματι, κατά την κρίση μου, για την ώρα έχουμε περιοριστεί στην ανάπτυξη μιας κατάλληλης εξέτασης τών συνθηκών και τών μορφών που λαμβάνει η ψυχή στην ανθρώπινη ζωή (τα εν τω ανθρωπίνω βίω πάθη τε και είδη) Πολιτεία Χ 612 Α-36!

          Επομένως για να εξηγήσουμε ποιά είναι η φύσις τής ψυχής θα έπρεπε να διατρέξουμε έναν μεγαλύτερο δρόμο απο αυτόν που ακολουθήσαμε, θεωρώντας την ενωμένη με το σώμα. Μόνον στον Τίμαιο ο Πλάτων διατρέχει αυτόν τον μεγαλύτερο δρόμο, και παρουσιάζει οντολογικές εμβαθύνσεις αρκετά προχωρημένες και ώς επί το πλείστον αποκαλυπτικές, παρότι δέν φτάνουν στο έσχατο τέλος!

         
 5. Η σύντομη και η μακρά οδός για την εξήγηση τής φύσεως τής ψυχής.

         
 Επειδή πρόκειται για μία θεματική τόσο σύνθετη, θα ακολουθήσουμε με συντομία, συνθετικά, τόσο την σύντομη όσο και την μακρά, προσπαθώντας να συλλάβουμε τα διασταυρούμενα μηνύματα με τα οποία τις συνδέει ο Πλάτων, και τους τρόπους με τους οποίους αλληλοδιακρίνονται.

          Μέσω μίας προσεκτικής ψυχολογικής αναλύσεως τών ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, ο Πλάτων στην Πολιτεία σιγουρεύει ότι αυτές δέν μπορούν να προέλθουν όλες απο την ίδια ιδιότητα τής ψυχής, αλλά απο τρείς διαφορετικές:

          Αυτή είναι η αληθινή δυσκολία: να δούμε εάν κάνουμε κάθε ξεχωριστή πράξη ανατρέχοντας στην ίδια ιδιότητα ή μήπως δεδομένου ότι οι ιδιότητες είναι τρείς, μία φορά ανατρέχοντας στην μία, μία φορά στην άλλη. Πρόκειται δηλαδή να ανακαλύψουμε, εάν εμείς με ένα μέρος τής ψυχής μας μαθαίνουμε (μανθάνομεν) με μία άλλη ενθυμούμεθα και με μία άλλη ακόμη επιθυμούμε τις ηδονές τής τροφής, τής ερωτικής πράξης και άλλες που συγγενεύουν μ'αυτές. Η μήπως εάν καθεμία απο αυτές τις ενέργειες, όταν μας έχει γοητεύσει, την πραγματοποιούμε με την βοήθεια ολοκλήρου τής ψυχής. Να λοιπόν τα πράγματα που είναι δύσκολο να εξακριβώσουμε εάν θέλουμε να είμαστε στο ύψος τής συζητήσεώς μας (Πολιτεία IV, 436 A8-B3).

          Ο Λόγος στον οποίο βασίζεται ο Πλάτων για να αιτιολογήσει αυτή την τριπλή διάκριση είναι η αρχή τής μή-αντιφάσεως σε μία απο τις πρώτες και πιό διαυγείς διατυπώσεις: εάν δέν δεχθούμε διαφορετικά μέρη τής ψυχής, τότε θα έπρεπε να δεχθούμε ότι μία και η αυτή ιδιότητα μπορεί να κάνει συγχρόνως αντίθετα πράγματα στο ίδιο μέρος κάτω απο την ίδια άποψη. Στην Πολιτεία, αμέσως μετά το παραπάνω κείμενο λέγεται : (IV, 436 B5-C1).

          Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να ορίσουμε αυτή την ιδιότητα για να δούμε εάν πρόκειται για μία μοναδική ή εάν είναι διαφορετικές...Είναι προφανές ότι το ίδιο μέρος δέν θα μπορέσει ποτέ να υποστεί (να πάθει) ή να παράγει αντίθετα συμπτώματα, με τον ίδιο τρόπο και σε σχέση με το ίδιο αντικείμενο (δήλον ότι ταυτόν ταναντία ποιείν ή πάσχειν κατά ταυτόν γε και πρός ταυτόν ούκ εθελήσει άμα). Γι'αυτόν τον λόγο, εάν εμείς σε κάποια απο αυτά θα επαληθεύαμε μία τέτοια κατάσταση, θα αναγκαστούμε να συμπεράνουμε ότι δέν παίζει πάντοτε η ίδια ιδιότης, αλλά περισσότερες απο μία!

          Και αφού εξετάσει διαφορετικές και αντιφατικές ενέργειες, παθητικές και ενεργητικές, της ψυχής τού ανθρώπου, ο Πλάτων λέει:

          Συμπεραίνοντας, κανένα απο αυτά τα παραδείγματα δεν πρέπει να τα προσλάβουμε με προχειρότητα και ακόμη λιγότερο να πεισθούμε ότι μία ταυτόσημη πραγματικότης μπορεί να παραμείνει ο εαυτός της, και ταυτοχρόνως να πάθει (υποστεί) ή να είναι ή να κάνει πράγματα αντίθετα στο ίδιο μέρος της και ως πρός την ίδια άποψη! (ώς ποτέ τι αν το αυτό όν άμα κατά το αυτό πρός το αυτό τουναντία πάθοι ή και είη ή και ποιήσειεν) Πολιτεία IV, 436 E 8-437 A2).

          Επομένως λοιπόν οι αντίθετες παρορμήσεις οι οποίες ενεργούν σε μας δέν μπορούν να εξηγηθούν παρά μόνον στην βάση διαφορετικών ιδιοτήτων στις οποίες αντιστοιχούν και απο τις οποίες προέρχονται.

Συνεχίζεται

Αμέθυστος.