Αγαπητός φίλος και οπαδός του κ. Γιανναρά μας επισήμανε μια πλήρη περιγραφή της πίστης μας (της Αγίας Τριάδος) από τον κ. Γιανναρά και την οποία οφείλουμε να σχολιάσουμε λόγω «διανοητικής τιμιότητος»!
Αφού έχουμε ήδη ξεκινήσει σε προηγούμενο σχόλιό μας την προσπάθεια αντιπαραθέσεως της περιγραφής της Νέας Τριάδος με την Αγία Τριάδα της Εκκλησίας. Το απόσπασμα του κ. Γιανναρά είναι το εξής:
«H αποκάλυψη είναι τρεις λέξεις με τις οποίες η γλώσσα μας κατορθώνει να «πει» την υπαρκτική ελευθερία (προσωπική ετερότητα) της Αιτιώδους Αρχής του υπαρκτού. Τρεις λέξεις: «Πατήρ», «Υιός», «Πνεύμα».
Κάθε μια από τις τρεις λέξεις σημαίνει προσωπική μοναδικότητα που δεν ταυτίζεται με ατομικότητα αυτοτελή, με μονάδα υπαρκτικής αυτονομίας. Κάθε λέξη σημαίνει τρόπο (και γεγονός) σχέσης - αυθυπέρβασης - αγάπης. Δηλώνει το όνομα «Πατήρ» ότι η συγκεκριμένη ύπαρξη ούτε γνωρίζεται ούτε υπάρχει καθ’ εαυτήν και δι’ εαυτήν, αλλά μόνο ως ο «γεννήτωρ» του Υιού και ο «εκπορεύων» το Πνεύμα. Aυτό που είναι ο Πατήρ δηλώνεται όχι με τη θεότητά του, αλλά με την πατρότητα: Tην απεριόριστη και απροκαθόριστη ελευθερία του να υπάρχει επειδή αγαπάει, ελευθερία που βεβαιώνεται με τη «γέννηση» του Yιού και την «εκπόρευση» του Πνεύματος.
Tην ίδια απόλυτη υπαρκτική ελευθερία δηλώνει και το όνομα «Yιός»: Yπάρχει ο Yιός χωρίς η ύπαρξή του να «προηγείται» της υιότητας, να δεσμεύεται υπαρκτικά σε προκαθορισμούς ατομικής (φυσικής) αυτοτέλειας. Aυτό που είναι, σημαίνεται με τηνεκούσια υιότητα, όχι με την ουσιαστική (ουσίας, δηλαδή αναγκαστική) θεότητα. Eίναι Θεός, επειδή υπάρχει ως Yιός του Πατρός, επειδή η ύπαρξή του ανταποκρίνεται και παραπέμπει στην ελευθερία της αγάπης του Πατρός.
Tο ίδιο και με τη λέξη «Πνεύμα»: Σημαίνεται η ενεργός υπαρκτική ετερότητα που παραπέμπει «έργω» στο είναι της αγάπης του Πατρός, στην ελευθερία της αγάπης ως οντοποιό και ζωοποιό αλήθεια. Tο Πνεύμα «εκπορεύεται» από τον Πατέρα (την αιτιώδη αρχή της υπαρκτικής ελευθερίας), δηλώνοντας με την ύπαρξή του το «ίδιον» του Θεού, το γεγονός ότι «ο Θεός αγάπη εστί»: είναι (όχι απλώς έχει) αγάπη, δηλαδή υπάρχει ως ελευθερία.
Aν στον σταύλο της Bηθλεέμ το βρέφος είναι ο Θεός που έγινε άνθρωπος, τότε το αίνιγμα της ύπαρξης και ο παραλογισμός του θανάτου ίσως έχουν απάντηση. Aπό την οδό της αγαπητικής σχέσης, όχι από την οδό ατομοκεντρικής αυτάρκειας της σκέψης...
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ ΕΛΛΗΝΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟ ΦΙΛΟΣΟΦΟ».
Φαινομενικώς στριφνό κείμενο και δύστροπο! Φαίνεται από την αρχή μια σκληρή αντιπαράθεση με την ουσία η οποία χρεώνεται την ανάγκη. Επίσης φαίνεται η απόλυτη σημασία του “προσώπου” και της “αγάπης”. Εμείς με την σειρά μας όμως είμαστε υποχρεωμένοι να δείξουμε πως η εν λόγω Τριάς έρχεται κατευθείαν από τους διαλογισμούς του Πλωτίνου (την κορυφαία έκφραση του Ελληνικού πνεύματος) με απλή αντικατάσταση της “ουσίας” του Πλωτίνου από τον όρο “πρόσωπο” και του όρου “Είναι” ή “ζωή” από τον όρο “αγάπη”.
Θα μπορούσε να αναρωτηθεί κάποιος και γιατί να υπάρχει πρόβλημα; Εφόσον πρόκειται για κορυφαίες κατακτήσεις. Και θα ΄χει δίκηο. Η αντίρρησίς μας βρίσκεται απλώς στο γεγονός πως ο Πλωτίνος και κατά συνέπεια και ο κ. Γιανναράς περιγράφει μια διαφορετική πραγματικότητα από αυτή της Αγίας Τριάδος, παρότι την περιγράφει σωστά και εντυπωσιακά όπως εξάλλου και ο Πλωτίνος.
Στο ανωτέρω απόσπασμα περιγράφεται το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν του ανθρώπου, το ανθρώπινο “πνεύμα”. Όπως εδημιουργήθη από τον Θεό. Το οποίο είναι τριαδικά “δομημένο”. Υπάρχει “ Έν εν τρισίν υποστάσεσιν”. Παρότι δεν έχει ουδεμία αναλογία με την Αγία Τριάδα!
Το μεγάλο πρόβλημα όμως είναι πως αυτό το “πνεύμα” δεν ανήκει ούτε στην οικονομία της Σωτηρίας! Ο Νους του ανθρώπου, το κατ' εικόνα και καθ' ομοίωσιν, μεταμορφώνεται, για να εισέλθη ο άνθρωπος στην Εκκλησία και να αποκτήσει το Άγιο Πνεύμα, την Σωτηρία. Πώς μεταμορφώνεται δεν έμεινε γραπτό, δεν υπάρχει γραπτή μαρτυρία από την εποχή των Πατέρων, όταν δηλαδή η Εκκλησιαστική ζωή ήταν εμπειρία του ζωντανού Θεού και όχι στοχασμού του “νεκρού” ανθρώπου. Για ευνόητους λόγους. Έτσι μπορούμε να συμμεριστούμε την τραγική κατάσταση στην οποία περιέρχονται οι μελετητές της παραδόσεώς μας αλλά δεν μπορούμε να την δικαιολογήσουμε! Ούτε εμείς ισχυριζόμαστε πως κατέχουμε το ταμείον της αλήθειας αλλά μόνον την δυνατότητα που 'χει απομείνει σε μια καθαρή καρδιά να διακρίνει την κενοδοξία από την πραγματικότητα!
Ξεκινούμε λοιπόν: Ο υπέρτατος μόχθος του Πλωτίνου, τον οποίο μεταποίησε με τόση επιτυχία ο κ. Γιανναράς σε χριστιανική αποκάλυψη, βρίσκεται στην Έκτη Εννεάδα, στην όγδοη παράγραφο, η οποία επιγράφεται: ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΚΟΥΣΙΟΥ ΚΑΙ ΘΕΛΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΕΝΟΣ!
VI 8, 7, 11: «Θα μπορούσε να εκφρασθή και έτερος τολμηρός λόγος πάνω σ’ αυτά τα ίδια πράγματα, διαφορετικής φιλοσοφίας, ο οποίος θα υποστήριζε ότι το Αγαθό είναι ό,τι είναι τυχαία και ότι η ψυχή δεν είναι κυρία αυτού που είναι, καθώς είναι αυτό που είναι από κάποια εξωτερική επιβολή, συνεπώς χωρίς ελευθερία ή αυτοπροσδιορισμό, ενεργούσα ή μη ενεργούσα αυτό που ποιεί ή δεν ποιεί κάτω από την πίεση ανάγκης»!
Το Αγαθό λοιπόν είναι ουσία για τον Πλωτίνο, αλλά δεν υπάρχει εξ’ ανάγκης, αντιθέτως είναι αυτή η ίδια η ελευθερία. Μάλιστα εδώ εμφανίζεται για πρώτη φορά στον Αρχαίο κόσμο, με τόση δύναμη, η Ελευθερία!
VI 8, 3, 81: «Η πηγή της ελευθερίας είναι η δραστηριότητα του νου, η ύψιστη στο είναι μας, οι προτάσεις που εκπορεύονται από εκεί είναι ελευθερία. Επιθυμίες τέτοιες σαν κι αυτές που διαμορφώνονται από το νοείν δεν μπορούν να καταταχθούν σαν ακούσιες».
VI 8, 4, 16: «Το γαρ ακούσιον απαγωγή από του αγαθού και προς το ηναγκασμένον. Η υποδούλωση έγκειται στο να είσαι ανίσχυρος επί το αγαθόν ελθείν. Δια τούτο η δουλεία ψέγεται όχι μόνον όταν κάποιος δεν έχει εξουσίαν επί το κακόν ελθείν, αλλ’ ου επί το αγαθόν το εαυτού (το προσωπικόν) αγόμενος προς το αγαθόν του άλλου».
«Δουλεύειν τη αυτού φύσει»! (Δουλεία στη φύση σου!).
Στο ίδιο κεφάλαιο οκτώ περιγράφονται με δύναμη οι τρεις υποστάσεις, η Αιτιώδης Αρχή του υπαρκτού. Ο Πλωτίνος μάλιστα είναι ο πρώτος φιλόσοφος ο οποίος θέτει το τολμηρότερο ερώτημα: “Γιατί το ένα είναι, υπάρχει και είναι αυτό που είναι; Γιατί το απόλυτο υπάρχει και γιατί το απόλυτο είναι αυτό που είναι;”
Ας δούμε την πρώτη υπόσταση λοιπόν, το ΈΝΑ, τον “πατέρα” του Πλάτωνος.
Ο πρώτος ορισμός υπάρχει στην VI 8, 4, 32: «ότι μη εφ’ ετέρω μηδ’ άλλο της ενεργείας κύριον. ουδέ γαρ της ουσίας, είπερ αρχή! (Σε μία αρχή, η ουσία και η ενέργεια είναι ελεύθερες!)».
Και ολοκληρώνει τον στοχασμό του στην VI 8, 7, 47: «Όταν δε δη η οίον υπόστασις αυτού η οίον ενέργεια η (στο ΕΝΑ το είναι και η ενέργεια ταυτίζονται) ου γαρ η μεν έτερον, η δ’ έτερον εστιν, κάτι που ισχύει ακόμη και στον νου, όπου το είναι και η ενέργεια δεν διαφέρουν. Έτσι το “ενεργεί σύμφωνα με τη φύση του” δεν ισχύει. Η ουσία (το είναι) συνυπάρχει και συνοδεύει από πάντοτε (εξ’ αϊδίου) την ενέργεια, έτσι ώστε από τα δύο αυτά (το εν) αυτό ποιεί (δημιουργεί τον εαυτό του) και εαυτώ και ουδενός (για τον εαυτό του χωρίς να προέρχεται από τίποτε)».
Η δευτέρα υπόστασις, ο Νους, περιγράφεται στο VI 8, 4, 34:
«Σε μία αρχή η ενέργεια και η ουσία πρέπει να είναι ελεύθερες. Έτσι παρότι ο νους (η δευτέρα υπόστασις) άλλη αρχήν έχειν, αυτή δεν είναι έξω αυτού, ο νους είναι μέσα στο αγαθό, κατέχοντας το δικό του αγαθό χάρη σ’ αυτή την συγκατοίκηση».
Και συνεχίζει στην VI 8, 5: «Το ίδιο πρέπει να θεωρήσουμε το αυτεξούσιο και τον αυτοπροσδιορισμό ότι ανήκουν επίσης στην ψυχή (την τρίτη υπόσταση) η οποία ενεργεί κατά νουν και πράττει κατά αρετήν» (παραπέμπει «έργω» στο είναι της αγάπης του Πατρός).
Και η Σύνθεση όλων στο VI 8, 7: «Η ψυχή γίνεται ελεύθερη όταν σπεύδει ανεμπόδιστα δια του νου προς το αγαθόν. Ο,τιδήποτε δια τούτο ποιεί είναι η ελεύθερη ενέργειά της. Ο Νους είναι ελεύθερος από μόνος του. Η Φύσις του Αγαθού είναι το επιθυμητό και ο λόγος του αυτοπροσδιορισμού για τα άλλα, για την ψυχή όταν η επαφή είναι ανεμπόδιστη, για τον νου διότι κατέχει το αγαθό».
Πιστεύουμε πως με τον συνδυασμό των δύο κειμένων μπορεί να κατανοηθεί πλήρως η νέο-ορθόδοξη τριάδα. Νομίζουμε πως δικαίως μπορεί να χαρακτηριστεί ο κ. Γιανναράς ως ο “τελευταίος” Έλληνας Χριστιανός Φιλόσοφος!
Αμέθυστος!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου